سکاندار جدید صندوق توسعه ملی کیست؟

سال 79 و براساس ایده کاهش وابستگی و اثرپذیری اقتصاد ایران از تلاطمات قیمت نفت، حساب دخیره ارزی تاسیس شد. حساب ذخیره ارزی در قالب ماده ۶۰ قانون برنامه سوم توسعه کشور، اهدافی نظیر ایجاد ثبات در میزان درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، تبدیل دارایی‌های حاصل از فروش نفت خام به دیگر انواع ذخایر و کاهش تلاطم‌های ارزی را پیگیری می‌کرد. تجربه داشتن حساب دخیره ارزی برای نخستین ‌بار در کشور اجرایی شد و تغییرات اجتماعی- اقتصادی از آن سال تاکنون این حساب را دستخوش تغییرات کرده است. تخلیه دارایی‌های این حساب توسط سیاست‌گذار و البته خلأ قانونی حمایت از استقلال این نهاد پولی- مالی باعث شد تا نظام حاکم بر آن با اصلاحاتی مواجه شود. براساس ماده 84 قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه که از سال 90 آغاز شد، صندوق توسعه ملی با هدف تبدیل بخشی از عواید ناشی از فروش نفت و گاز و میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به ثروت‌های ماندگار، مولد و سرمایه‌های زاینده اقتصادی و نیز حفظ سهم نسل‌های آینده از منابع نفت و گاز و فرآورده‌های نفتی تشکیل شد.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، اگرچه تبدیل حساب ذخیره ارزی به صندوق توسعه ملی با هدف افزایش استقلال این نهاد انجام شد اما این تغییر هرگز نتوانست ثروت این صندوق را محافظت و مسیر درستی را برای آن رقم بزند تا جایی که احمد توکلی در ابتدای استقرار دولت یازدهم که از قضا دعوای موجودی این صندوق نیز بالا گرفته بود از عبارت«صندوق جارو شده» استفاد کرد و از ورودی تقریبا 170میلیارد دلاری صندوق توسعه ملی تا آن زمان خبر داد و البته مصرف شدن حدود 160میلیارد دلار را نتیجه رویه غلط حاکم بر مدیریت محمود احمدی‌نژاد دانست. محمدرضا فرزین که از نزدیکان محمود احمدی‌نژاد هم محسوب می‌شود، خرداد ماه سال 91 به ریاست این صندوق منصوب شد. بسیاری از کارشناسان بر این باورند ارتباط نزدیک محمدرضا فرزین با محمود احمدی‌نژاد باعث شد تا استقلال این صندوق خدشه‌دار و منابع این صندوق غیربهره‌ور تخصیص داده شود. پس از استقرار دولت یازدهم، صفدر حسینی که تا پیش از این تجربه وزارت اقتصاد را نیز در کارنامه خود می‌دید به ریاست هیات عامل صندوق توسعه ملی منصوب شد. صفدر حسینی اگرچه سبقه اصلاح‌طلبی داشت اما با تکنوکرات‌ها و میانه‌روها نیز ارتباط خوبی برقرار کرده بود، شاید همین موضوع باعث شد تا از نظر دولت یازدهم مقبول بیفتد و راهی ساختمان صندوق توسعه ملی در گاندی شود. در دوران ریاست او بر صندوق توسعه ملی اگرچه دست‌اندازی‌ها به منابع این صندوق کمتر گزارش شد اما بنا بر عقیده کارشناسان این حوزه، اصلاحات اساسی مبنی بر افزایش کارایی صندوق توسعه ملی در معادلات اقتصاد ایران دیده نشد. نگهداشت کاهش سهم این صندوق از درآمدهای نفت به 20درصد و وابستگی تامین بندهایی از بودجه 94 به منابع این صندوق تا جایی که حتی در قالب گفت‌وگویی موجودی صندوق را منفی 8 هزار میلیارد تومان عنوان کرده بود و حتی بسیاری دیگر که باعث شد برخی کارشناسان، ارزیابی عملکرد مناسبی از او در این پست نداشته باشند. حالا اما دولت یازدهم با چالش تعیین جایگزین صفدر حسینی مواجه است. تجربه این چند ساله چه در صندوق توسعه ملی و چه در حساب ذخیره ارزی باعث شده تا انباشت دانش و تجربه مدیریتی مناسبی وجود داشته باشد که این چالش برای دولت یازدهم را به فرصت تبدیل کند. ویژگی‌های راهبر صندوق توسعه هاشم پسران در گفت‌وگویی با یکی از نشریات اقتصادی درخصوص چگونگی هزینه‌کرد منابع این صندوق گفته بود: «ایران هم مانند نروژ می‌تواند صندوقی ایجاد کند و به جای اینکه اصل منابع صندوق را هزینه کند از بازدهی و درآمد صندوق خرج کند. یعنی می‌تواند منابع حاصل از درآمدهای نفتی را در بازار رقیب سرمایه‌گذاری کند و درآمدی که از آن طریق به دست می‌آورد را هزینه کند. دقت داشته باشید که این صندوق با صندوق توسعه ملی که هم‌اکنون در ایران وجود دارد، متفاوت است چون منابع صندوق توسعه ملی درحال حاضر عمدتا در پروژه‌های داخلی هزینه می‌شود اما منابع صندوقی که مد نظر من است باید در خارج از کشور سرمایه‌گذاری شود و تنها از درآمدهای آن بتوان هزینه کرد.» بر این اساس شاید بتوان گفت نخستین ویژگی این فرد که باید در راس مدیریت صندوق توسعه ملی قرار گیرد، شناخت از اقتصاد جهانی باشد، بدین‌ترتیب که بازارهای جهانی را به‌ خوبی برای سرمایه‌گذاری صندوق توسعه ملی شناسایی و نفع حاصل از آن را در اقتصاد ایران هزینه کند. ویژگی دوم اما شناخت این فرد از اقتصاد ایران است. براساس نظر کارشناسان این شناخت در دو مرحله ارزیابی می‌شود. شناخت نظری و عملی از اقتصاد ایران. فردی که قرار است این صندوق را راهبری کند باید هم به لحاظ نظری از اقتصاد ایران شناخت داشته باشد و هم به لحاظ عملی و عملگرایانه برای واقعیت اقتصاد ایران راهبرد عملیاتی داشته باشد. سومین ویژگی که شاید در داستان فیش‌های حقوقی آغاز شد اما موضوع دامنه‌داری در نظام ادارای اقتصاد ایران محسوب می‌شود، سلامت اخلاقی و پاک بودن است. صندوق توسعه ملی به ‌دلیل داشتن منابع زیاد و البته ثروتی که بسیاری حتی آن را صندوق ثروت ملی می‌دانند، ناگزیر است رفتاری را در پیش بگیرد تا از افتادن در دام فساد درون سیستمی دور شود. کارشناسی در این خصوص معتقد است:«مدیران امتحان پس داده و سالمی در این بعد وجود دارد که اتفاقا دولت باید برای مدیریت این صندوق به سراغ آنها برود.» چهارمین ویژگی و البته مهم‌ترین آنها که بسیاری از کارشناسان سال‌هاست بر آن تاکید دارند، موضوع حفظ استقلال این صندوق از توصیه‌ها و در برخی موارد تجویزهایی است که نهاد سیاست‌گذار در اقتصاد ایران عادت به آن کرده است. استقلال این نهاد براساس اساسنامه آن یعنی حفظ ثروت ملی برای نسل‌های آینده است. پنجمین ویژگی که از قضا مورد وثوق کارشناسان اقتصادی‌ است، داشتن گفتمان توسعه و بهره‌مند بودن از دانش اقتصاد توسعه است. این ویژگی در فرد متولی صندوق توسعه ملی می‌تواند جهت دهی لازم را در راهبری این صندوق و نقش‌آفرینی آن برای اقتصاد ایران به خوبی ایفا کند. بررسی گزینه‌های اصلی در این مدتی که از استعفای رییس و اعضای هیات عامل صندوق توسعه ملی می‌گذرد، نام‌های زیادی برای جانشینی صفدر حسینی مطرح شده است. محمد ستاری‌فر، مسعود نیلی، داوود دانش‌جعفری، حمیدرضا برادران‌شرکا و طهماسب مظاهری گزینه‌هایی هستند که گمانه‌زنی‌های زیادی برای تصدی‌شان در صندوق توسعه ملی می‌شود. با توجه به 5 ویژگی برشمرده به نظر می‌رسد از میان این گزینه‌ها محمد ستاری‌فر و مسعود نیلی بیشترین شانس و البته کارآمدترین گزینه برای رفتن به صندوق توسعه ملی هستند. حالا باید منتظر ماند و دید دولت درخصوص صندوق توسعه ملی دست به چه انتخابی خواهد زد.