به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، همزمان با اعلام رسمی شیوع کرونا در اوایل اسفند‌ماه 1398، دانشگاه‌ها ازجمله نخستین مراکزی در کشور بودند که وضعیت فعالیت‌شان مشخص و اعلام شد آموزش‌های دانشگاهی باید در بستر فضای مجازی ادامه پیدا کند؛ این در حالی بود که تدابیر اندیشیده شده برای آموزش غیرحضوری صرفا متناسب با واحدهای نظری بود و برای برگزاری دروس عملی در گروه‌های مختلف آموزشی اعم از فنی مهندسی، هنر، کشاورزی و... فکری نشد.
وزارت علوم البته در همان ابتدای کار اختیار لازم را برای تصمیم‌گیری درباره برگزاری کلاس‌های عملی و جلسات دفاع پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و صدور مجوز برگزاری ترم تابستانی برای ارائه دروس کارگاهی و آزمایشگاهی به شورای آموزشی دانشگاه‌ها تفویض کرد. همچنین دانشگاه‌ها مجاز شدند جلسات دروس عملی را به‌صورت فشرده و با رعایت تمام شرایط ایمنی و فاصله‌گذاری اجتماعی برگزار کنند. در اقدامی دیگر نیز با ابلاغ وزارت علوم به دانشگاه‌ها، این تسهیلات برای دانشجویان غیربومی ایجاد شد که از امکانات آموزشی دانشگاه‌های محل زندگی یا استقرار خود به‌عنوان دانشجوی مهمان برای گذراندن واحدهای عملی استفاده کنند. وزارت علوم تلاش کرد با صدور توصیه‌نامه‌هایی به معاونان آموزشی دانشگاه‌ها، اشتراک فضاهای کارگاهی و آزمایشگاهی و همچنین امکان انتقال دانشجویان به دانشگاه‌های محل سکونت‌شان را تسهیل کند.
یک نیمسال تحصیلی از تجربه تعطیلی آموزش غیرحضوری در آموزش عالی کشور گذشت و با وجود همه مجوزها، بخشنامه‌ها و توصیه‌نامه‌هایی که وزارت علوم در ارتباط با واحدهای عملی، کارگاهی و آزمایشگاهی صادر کرده بود، اما روند ارائه این دروس به دانشجویان روی روال نیفتاد؛ به‌طوری که اگر در آزمایشگاه یا کارگاهی هم باز می‌شد، برای حضور محدود و تک‌نفره دانشجویان تحصیلات تکمیلی بود که روی پایان‌نامه و رساله خود کار می‌کردند.
فقط هم بحث بر سر ناموفق بودن دانشگاه‌ها در ارائه بخشی از واحدهای عملی نیست، بلکه کاهش کیفیت همان واحدهای عملی که به‌صورت غیرحضوری گذرانده شده‌اند، نیز مورد انتقاد دانشجویان قرار دارد؛ به‌طوری که یکی از نقدهای رایج این روزها که در گروه‌های دانشجویی مطرح می‌شود این است که چرا استادان و گروه‌های آموزشی در زمینه ارائه واحدهای عملی صرفا به بارگذاری یک فیلم از دروس آزمایشگاهی یا کارگاهی بسنده می‌کنند و با نوعی رفع تکلیف در زمینه ارائه واحد عملی اقدام می‌شود.
در کنار بحث کیفی، انتقادهای دانشجویان شهریه‌پرداز که در دانشگاه آزاد یا دوره‌های شبانه و پردیس‌های پولی دانشگاه‌های دولتی تحصیل می‌کنند یا دانشجوی مؤسسات آموزرش عالی غیرانتفاعی هستند نیز در این‌باره زیاد است. آنها می‌گویند بین کیفیت آموزشی کلاس‌های عملی که برگزار می‌شود با شهریه‌های سنگین واحدها، تفاوت فاحشی وجود دارد.
شهریه واحد عملی باید بازگردانده شود
علی آهون‌منش، رییس اتحادیه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی کشور درباره مؤسسات آموزش عالی درباره شهریه‌ای که برای برگزاری واحدهای عملی از دانشجویان دریافت کرده، ولی واحد عملی را ارائه نکرده‌اند، اعلام کرد: «دانشگاه‌هایی که شهریه واحدهای عملی را از دانشجو گرفته‌اند، ولی برای برگزاری کلاس عملی دچار مشکل هستند، قطعا موظفند دوره را به‌صورت حضوری برگزار کنند وگرنه باید شهریه اخذ شده را پس دهند.»
وی افزود: «موضوع مهم دیگری که در ارتباط با واحدهای عملی وجود دارد، دانشجویانی هستند که به مرحله فارغ‌التحصیلی رسیده‌اند و فقط یک یا چند واحد عملی‌شان مانده است. فارغ‌التحصیلی برخی دانشجویان، مشروط به گذراندن واحد عملی است، ولی شرایط کرونا اجازه حضور دانشجو و گذراندن واحد عملی را نمی‌دهد. در این‌باره با معاون آموزشی وزارت علوم مکاتبه کرده و سؤال کرده‌ایم که در شرایط اضطراری که فارغ‌التحصیلی دانشجو منوط به گذراندن یک دوره عملی است و اجرای دوره عملی به‌دلیل شرایط قرمز شهرها ممکن نیست، آیا می‌توانیم برای کمک به فارغ‌التحصیلی این دانشجویان نسبت به ارائه واحدهای جایگزین به آنها اقدام کنیم؟ که البته وزارت علوم هنوز پاسخ مثبتی درباره این پیشنهاد نداده است.»
شهریه را پس نمی‌دهیم، بعدا کلاس برگزار می‌کنیم
سعید حمیدی، رییس دانشگاه اراک نیز درباره سرنوشت شهریه‌ای که دانشجویان شهریه‌پرداز این دانشگاه برای واحدهای عملی پرداخت کرده، اما موفق به گذراندن آنها نشده‌اند گفت: «واحدهای عملی را براساس مجوزهای وزارت علوم، از ترم بهمن شروع کردیم، اما با توجه به تداوم شرایط قرمز کرونایی، واحدهای عملی نیمه‌تمام باقی می‌ماند و ادامه آن به بعد از پیک چهارم موکول می‌شود. البته امیدواریم دانشجویان بتوانند ادامه واحدهای عملی نیمه‌تمام را در تابستان بگذرانند. شهریه‌ای که دانشجویان شبانه برای واحدهای عملی واریز کرده‌اند، در حساب‌شان باقی می‌ماند و دانشگاه موظف است با همان هزینه‌ای که دانشجو پرداخت کرده است در زمانی که شرایط مناسب شد، نسبت به ارائه بقیه واحدهای عملی اقدام کند. در کل ایران هم همینطور است. اگر واحدهای آزمایشگاهی و کارگاهی به‌دلیل شرایط کرونا تشکیل نشد، هزینه‌ای که دانشجویان شهریه‌پرداز برای آن واحدها پرداخت کرده‌اند، سوخت نمی‌شود و به‌حساب دانشگاه می‌ماند.»
شهریه کلاس‌های عملی مجازی با حضوری فرقی ندارد
رحیم حب‌نقی، رییس دانشگاه ارومیه نیز در پاسخ به این سؤال که چرا شهریه واحدهای عملی که به‌صورت مجازی برگزار می‌شوند و هزینه‌های کمتری دربردارند، مانند دورانی از دانشجویان دریافت می‌شود که این واحدها حضوری برگزار می‌شد؟ گفت: «واقعیت این است که برای ارائه درس‌های عملی به‌صورت حضوری راهی پیدا نکردیم. دانشجویان مقطع کارشناسی که اصلا به دانشگاه نمی‌آیند و واحدهای عملی آنها به‌صورت مجازی تدریس و استاد همان کارهایی که در آزمایشگاه و کارگاه می‌شود را به‌صورت مجازی نشان می‌دهد. در این شرایط دیگر دانشجو فقط می‌بیند که یکی دارد کار می‌کند؛ این در حالی است که دانشجو اگر خودش سر کلاس بیاید، حق مطلب بیشتر ادا می‌شود و آموزش مؤثرتری اتفاق می‌افتد. البته برخی واحدهای عملی که حتما نیاز به حضور دانشجو در آزمایشگاه، کارگاه و محیط واقعی دارد، باقی مانده‌اند. درباره شهریه واحدهای عملی که به‌صورت مجازی برگزار می‌شود هم دانشجویان باید توجه کنند که ترم مجازی نیز هزینه دارد و در شرایطی که آموزش غیرحضوری است هم حق‌التدریس پرداخت می‌کنیم؛ ضمن اینکه نرخ‌گذاری شهریه دانشجویان شبانه برعهده هیأت امنای دانشگاه است و تا هیأت امنا تصویب نکند، نمی‌توانیم درباره کاهش یا افزایش آن اقدامی انجام دهیم.» این رییس دانشگاه در عین حال ابراز امیدواری کرد که «واحدهای عملی که برگزار نشده است در ترم‌های آتی برگزار شود. دانشجو باید خودش کار عملی انجام دهد و یاد بگیرد. البته نتوانستیم این زمینه را در شرایط کرونا فراهم کنیم که امیدواریم در ترم‌های آینده شرایط عادی شود و واحدهای عملی حضوری دوباره شروع شوند.»
وعده برگزاری کلاس عملی به شکل حضوری بعد از پایان ترم در حالی به دانشجویان داده می‌شود که آنها معتقدند که با شروع ترم جدید، پیگیری این مطالبات از دانشگاه غیرممکن است چون با ارائه همان دروس به دانشجویان ترم‌های پایین‌تر، امکان برگزاری کلاس‌ها برای جمعیت بالا سخت می‌شود.
عبدالمجید مصلح، رییس دانشگاه خلیج‌فارس بوشهر نیز در این‌باره گفت: «با توجه به حساسیت بالایی که در مسائل مالی وجود دارد، تصمیمات مالی دانشگاه‌ها باید یکپارچه، متمرکز و هماهنگ باشد و خود دانشگاه به‌طور خاص و موردی وارد این بحث نمی‌شود. اما انتظار دانشجویان درباره متناسب‌سازی بین امکان ارائه درس با شهریه‌ای که اخذ می‌شود، یک درخواست منطقی است که البته حتی رییس دانشگاه هم شخصا نمی‌تواند درباره آن تصمیم بگیرد و لازم است هیأت امنای دانشگاه یا هیأت امنای مرکزی وزارت علوم در این‌باره تصمیم‌گیری و به رییس دانشگاه ابلاغ کنند.» محمدمهدی طهرانچی، رییس دانشگاه آزاد اسلامی نیز تاکنون بارها تأکید کرده است که دانشگاه آزاد شهریه واحدهای عملی را که دانشجویان به‌دلیل کرونا نتوانسته‌اند بگذرانند، نمی‌گیرد. با این حال، رییس دانشگاه آزاد حتی امکان کاهش نرخ شهریه واحدهای عملی که به‌صورت مجازی و غیرحضوری ارائه می‌شوند را رد می‌کند و می‌گوید: «شهریه دروس عملی و آزمایشگاهی حتی اگر به‌صورت مجازی هم برگزار شود، کاهش نخواهد داشت.»
راه‌اندازی آزمایشگاه مجازی در یک دانشگاه
مدیر کارگروه تخصصی آموزش‌های الکترونیکی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درباره انتقاد دانشجویان به وضعیت برگزاری کلاس‌های عملی می‌گوید: «در فصل پایانی سال گذشته درباره ابعاد مختلف عملکردی دانشگاه‌ها و ازجمله وضعیت برگزاری واحدهای عملی از دانشگاه‌ها نظرسنجی کردیم. جمع‌بندی‌ای که درباره دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم داشتیم، نشان می‌دهد که حدود 70درصد دروس آزمایشگاهی به‌نحوی برگزار شده و درباره حدود ۳۰ درصد هنوز مشکل دارند؛ هر چند برخی دانشگاه‌ها می‌گویند که چالش برگزاری آزمایشگاه و کارگاه برای دروس عملی را حل کرده‌اند، اما طبیعتا برخی دانشجویان و حتی خود استادان راضی نیستند. به‌عنوان مثال در اغلب موارد از یک کلاس عملی فیلم گرفته می‌شود و به دانشجویان می‌گویند همان را نگاه کنید. این راهکار برای دروس عملی زیاد اثرگذار نیست. البته برخی دانشگاه‌ها هم می‌گویند که ما نتوانستیم کاری اصولی برای دروس عملی انجام دهیم. اما برخی هم تلاش مضاعف داشته و با استفاده از ابزارهای نوین کاری کرده‌اند که دروس عملی برای رشته‌های مختلف هم به‌صورت مجازی و هم از راه دور به‌صورت واقعی برگزار شوند. این دو امکان برای برگزاری بسیاری از دروس عملی و کارگاهی به‌صورت غیرحضوری وجود دارد؛ اول اینکه کاملا آزمایشگاه مجازی باشد و فقط نرم‌افزارهای شبیه‌سازی خوب استفاده شود. در دسته دوم هم دانشجو از طریق کامپیوتر خود به پروسه و فرایند و دستگاه واقعی وصل می‌شود و آن را کنترل کرده و با دستگاه آزمایش می‌کند.
سیدعلی‌اکبر صفوی توضیح داد: «یک نمونه از آزمایشگاه مجازی و از راه دور را در دانشگاه شیراز ساخته‌ایم و به‌زودی از آن رونمایی می‌کنیم تا همه دانشگاه‌ها هم این نوع برگزاری دروس عملی را بیشتر تجربه کنند و هم رشته‌های مرتبط در سطح کشور بتوانند آزمایشگاه‌های خود را در این بستر برگزار کنند. در این آزمایشگاه نمونه، از تشریح حیوانات تا مهندسی برق و کنترل وجود دارد و 8نوع آزمایشگاه برای چندین رشته را شامل می‌شود؛ هر چند که این سامانه یک نمونه است؛ درحالی‌که بیش از 1000درس عملی داریم؛ بنابراین همه استادان در سراسر کشور باید دست به‌کار شوند و به میدان بیایند و در رشته خود به طراحی آزمایشگاه‌های از راه دور بپردازند. مسیر آینده تحولات آموزشی در دنیا به این سمت می‌رود که هر چه بیشتر از آزمایشگاه‌های مجازی و راه دور استفاده کنیم.»
