همچنان که بر جمعیت جهان افزوده می‌شود و دمای کره زمین رو به افزایش است، انتشار مواد کثیف و آلاینده در هوا نیز ادامه می‌یابد، تقریبا نیمی از جهان به سوخت‌ها یا فناوری‌های پاک دسترسی ندارند و هوایی که تنفس می‌کنند به طرز خطرناکی در حال آلوده‌تر شدن است. بنابر گزارش سازمان بهداشت جهانی، از هر ده نفر، نه نفر هوایی آلوده را تنفس می‌کنند که هر ساله موجب مرگ هفت میلیون نفر در جهان می‌شود.
در این میان به نظر می‌رسد با توجه به آماری که به تازگی در خصوص مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا منتشر شده آثار آلودگی هوا بر سلامت انسان جدی بوده و حدود یک سوم آمار مرگ و میر ناشی از سکته‌های مغزی، سرطان ریه و بیماری قلبی با آلودگی هوا مرتبط هستند.
>ریزگردها همچون ویروس‌های خطرناک
فقط کافی است مکان‌هایی در داخل منزل همچون میز و شیشه تلویزیون، روی لب تاب و... را گردگیری کرده و 3 روز نه در و پنجره را باز کنی و نه اقدام خاصی انجام دهی که گرد و غبار ایجاد شود. در روز سوم باز هم شاهد حجم زیادی از گرد و غبار خواهی بود که بر همان نقاط پاک شده نشسته و این وضع در مواقع آلودگی هوا فاجعه‌بارتر است.
ریزگردها که نقش بزرگی در آلوده کردن هوا دارند همچون ویروس‌های خطرناک در همه جا حضوری فعال دارند و این پدیده‌ها می‌توانند به راحتی میهمان مجاری تنفسی و ریه‌های افراد شوند.
همین زنگ خطر اهمیت محیط زیست را بیشتر نمایان می‌سازد. پس حفظ محیط زیست چه بخواهیم و چه نخواهیم اجتناب‌ناپذیر است. چه دولتها بخواهند و چه نه، باید محیط زیست را در اولویت‌های اصلی خود قرار دهند.
به گفته برخی کارشناسان حتی نبود علایم آلودگی هم نمی‌تواند دلیلی بر مساعد بودن شرایط باشد این در شرایطی است که عدم وجود مه‌دود نمی‌تواند به معنای سالم بودن هوا باشد. آلودگی هوا اطراف ما را فرا گرفته است و پرهیز از آن بسیار دشوار است. به باور همین کارشناسان، ذرات آلاینده میکروسکوپی در هوا می‌توانند از دیوارهای دفاعی بدن عبور کرده و به عمق دستگاه تنفسی و گردش خون نفوذ کنند و در نهایت به اندام‌های مختلف بدن مانند ریه‌ها، قلب و مغز آسیب برسانند.
خطر وقوع مرگ‌های بیشتر ناشی از آلودگی هوا در سال آینده بسیار جدی است و به نظر می‌رسد اگر برای آن فکری نشود ممکن است رکوردی در تلفات انسانی به جا بگذارد.
>منشاء آلودگی‌های منجر به مرگ
دو نوع اصلی از آلودگی هوا شامل آلودگی هوای محیطی (آلودگی فضای باز) ناشی از فعالیت کارخانه‌ها، نیروگاه‌ها و وسایل نقلیه که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند و آلودگی هوای خانگی (یا درون ساختمان) می‌شوند که به واسطه سوختن موادی مانند زغال سنگ، چوب یا نفت سفید در فضاهایی با تهویه نامناسب شکل می‌گیرد. آلودگی هوای محیطی و خانگی هر دو می‌توانند در شکل‌گیری یکدیگر نقش داشته باشند زیرا هوا از داخل ساختمان به بیرون می‌رود و بالعکس.
آلاینده‌های اصلی هوا تعداد بیشتری را هدف قرار داده و این ناشی از ذرات معلق، ترکیبی است که از ذرات جامد و مایع بوده و از احتراق سوخت و ترافیک جاده‌ای سرچشمه می‌گیرند.
دی اکسید نیتروژن که از ترافیک جاده‌ای یا چراغ‌های خوراک پزی داخلی و دی اکسید گوگرد که از احتراق سوخت‌های فسیلی سرچشمه می‌گیرند بخش دیگری از آلاینده‌ها هستند که می‌توانند خطرآفرین باشند. در این میان آنچه می‌تواند نقش مرگ آفرین آلودگی‌ها را تسریع بخشد ازن است که در سطح زمین از واکنش نور خوشید با آلاینده‌های منتشر شده از وسایل نقلیه شکل می‌گیرد.
این اتفاق سلامت انسان‌ها را به شدت در معرض مخاطره قرار میدهد البته اگرچه آلودگی هوا می‌تواند هر فردی را تحت تاثیر قرار دهد، اما افرادی که به طور خاص در معرض خطر بیشتری قرار دارند و مرگ و میر ناشی از آلودگی می‌تواند گریبان آنها را بگیرد شامل این افراد می‌شود: مبتلایان به بیماری آسم، افراد مبتلا به بیماری قلبی، افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی، افرادی که از نظر بدنی فعال هستند و در فضای باز ورزش می‌کنند و البته کودکان، سالمندان، افراد مبتلا به دیابت و زنان باردار هم در معرض خطر جدی قرار دارند.
حال سوال این است که آیا نادیده گرفتن آثار فوری آلودگی هوا به صلاح است؟ البته پاسخ متخصصان این است که جلوگیری از تبعات آلودگی هوا دشوار است. سوزش و آبریزش بینی، سوزش و آبریزش چشم، سرفه، خس خس سینه و دشواری در تنفس واکنش‌هایی حاد و شایع هستند.در این میان، ذرات معلق آلاینده‌ای که در چند سطر بالا به آن پرداخته شد هم سلامت مردم را بیشتر تحت تاثیر قرار میدهد و به عنوان شاخصی برای افزایش میزان مرگ بررسی می‌شود.
اما واقعا ذرات معلق که هر چند روز مهمان خانه‌ها می‌شود چگونه منجر به مرگ می‌شوند؟ پاسخ این است: در شرایطی که ذراتی با قُطر 10 میکرون یا کمتر می‌توانند به اعماق ریه‌ها نفوذ کرده و در آن جا بگیرند، ذرات مضرتر برای سلامت انسان آنهایی هستند که قطری 2.5 میکرونی یا کمتر دارند. ذرات معلق 2.5 میکرونی می‌توانند از سد ریه عبور کرده و وارد سیستم گردش خون انسان شوند. آنها می‌توانند خطر بیماری‌های قلبی و تنفسی از جمله سرطان ریه را افزایش دهند.
از سوی دیگر، ازن یکی از عوامل اصلی در ایجاد آسم یا تشدید این بیماری است و دی‌اکسید نیتروژن و دی اکسید گوگرد می‌توانند موجب آسم، علائم برونشی، التهاب ریه و کاهش عملکرد ریه شوند.
>خطر برای کودکان
آلودگی هوا اثر مخربی بر کودکان دارد. بنابر گزارش سازمان جهانی بهداشت، هر ساله 543 هزار کودک زیر پنج سال جان خود را به واسطه بیماری‌های تنفسی مرتبط با آلودگی هوا از دست می‌دهند. همچنین، آلودگی هوا با سرطان‌های دوران کودکی پیوند خورده است.
آلودگی هوا ممکن است به رشد مغزی کودک آسیب وارد کند و سینه پهلو که هر ساله تقریبا یک میلیون کودک زیر 5 سال را می‌کشد با آلودگی هوا مرتبط است. کودکانی که هوایی با سطوح بالای آلاینده‌ها را تنفس می‌کنند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت‌های تنفسی کوتاه‌مدت و آسیب ریوی نیز قرار دارند.
زنان باردار یکی دیگر از گروه‌های حساس به آلودگی هوا هستند. قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا می‌تواند بر رشد مغز جنین تاثیرگذار باشد. همچنین، آلودگی هوا با اختلالات شناختی در کودکان و بزرگسالان پیوند خورده است.
افزون بر این، قرار گرفتن در معرض سطوح بالای آلودگی هوا طی دوران بارداری با سقط جنین، تولد زودرس، اختلال اوتیسم و آسم در کودکان پیوند خورده است.
>سکته‌ها و حملات قلبی که ناگهان از راه می‌رسند
آلاینده‌های هوا می‌توانند پس از ورود به بدن انسان از طریق سخت کردن سرخرگ‌ها و افزایش خطر حمله قلبی و سکته‌های مغزی بر سلامت قلبی- عروقی انسان تاثیرگذار باشند و همچنین شواهدی وجود دارند که آلودگی هوا ممکن است با شرایط سلامت روانی و بیماری‌های انحطاطی مغز مانند بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون و شیزوفرنی مرتبط باشد.
آلودگی هوا همچنین می‌تواند موجب التهاب در بدن شود. التهاب یکی از روش‌های مورد استفاده بدن برای ترمیم خود پس از یک آسیب دیدگی یا بیماری است، اما زمانی که حالت مزمن به خود می‌گیرد می‌تواند نتیجه‌ای معکوس به همراه داشته باشد.
زمانی که ذرات جامد و مایع شیمیایی مضر منتشر شده از وسایل نقلیه، نیروگاه‌ها، آتش و کارخانه‌ها که به نام ذرات معلق شناخته می‌شوند وارد بدن می‌شوند می‌توانند مسیرهای بینی را تحریک کرده و به یک واکنش آلرژی گونه به آلودگی با علائمی مانند سرفه و آبریزش بینی منجر شود.
پژوهشگران بر این باورند که این ذرات ممکن است به اعماق بیشتری در مسیرهای هوایی و ریه‌ها نفوذ کرده و بدن ممکن است آن را به عنوان یک عفونت در نظر گرفته و واکنشی التهابی را برای مقابله با آن ارائه کند.
همچنین، برخی ذرات سمی ممکن است از ریه‌ها عبور کرده و وارد جریان خون شوند.
به طور خلاصه، زمانی که آلودگی هوا وارد بدن می‌شود می‌تواند موجب آثار کوتاه و بلند مدت بر سلامت انسان شود. از جمله مشکلات سلامت فوری ناشی از مواجهه با سطوح بالای آلودگی هوا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
به غیر از افرادی که طبق آمار سالانه به مرگ ناشی از آلودگی هوا دچار می‌شوند لایه‌های پنهانی هم وجود دارند که بر اثر ابتلا به بیماری در دراز مدت ممکن است به مرگ ناشی از آلودگی هوا دچار شوند. این افراد شامل این گروه است: تشدید بیماری‌های قلبی - عروقی و تنفسی، وارد شدن استرس بیشتر به قلب و ریه‌ها که باید برای تامین اکسیژن مورد نیاز بدن سخت‌تر کار کنند و آسیب دیدگی سلول‌ها در دستگاه تنفسی، ذکر این نکته هم لازم است که مواجهه بلند مدت با سطوح بالای آلودگی هوا نیز می‌تواند این علائم ترسناک را به همراه داشته باشد: تسریع پیری ریه‌ها، - از دست رفتن ظرفیت ریه‌ها و افت عملکرد آنها، ابتلا به بیماری‌هایی مانند آسم، برونشیت، آمفیزم، سرطان و کاهش طول عمر.
>همه متوجه خطر شده اند
عیسی کلانتری، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم این موضوع را تایید کرده و البته افزوده: آلودگی هوا سالانه ۳۰ هزار نفر کشته بر جای می‌گذارد و تصادفات جاده‌ای حدود ۱۶ هزار نفر تلفات دارد، یعنی آلایندگی هوا به‌خصوص در کلانشهرهای کشور دو برابر حوادث جاده‌ای تلفات دارد.
بحران اقلیمی به مشکلی بزرگ در جهان مبدل شده بطوری که بیشتر ملتها و حتی دولتها را به حدی نگران کرده که آنها را به فکر راه چاره انداخته است.
کلانتری رئیس سازمان محیط زیست می‌گوید: امروز حفاظت از محیط زیست در کشور ما اجباری است و کارخانه‌داری هم که قبلاً فکر می‌کرد توجه به محیط زیست یک رفتار فانتزی است، امروز متوجه شده که اینطور نیست به‌خصوص با افزایش آگاهی مردم از حقوق اجتماعی خود که محیط زیست را نیز از حقوق شهروندی خود تلقی می‌کنند.
اکنون بی توجهی به محیط زیست در ایران که به گفته کلانتری در 7 هزار سال سابقه تمدنی ایران بی سابقه بوده کار را به جایی رسانده که سونامی مرگ‌های ناشی از محیط زیست در ایران در حال رکورد زدن است. از یک سو هیچ آینده روشنی برای نسل‌های بعدی متصور نیست و از سوی دیگر شرایط امروز کشور موجب فشار چند برابری به منابع کشور شده است.
اتفاقات اقلیمی در ایران طی چند سال اخیر به قدری شدید بوده که تبعاتی را به همراه داشته است. از جمله اینکه امروزه شاهدیم که سالانه ۵۰ تا ۶۰ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس خشک شده و فشار بر طبیعت در چهل سال گذشته یکی از نتایجش این بوده که جنگل‌ها به علت فرسایش خاک و فشار بر منابع آبی ضعیف و ضعیف‌تر شده و امروز بیماری بر آنها غالب شده است.
اینگونه تغییرات مشکلات زیست محیطی فراوانی را به بار آورده است؛ از جمله اینکه سرعت حرکت ریزگردها و تشکیل کانون‌های آلودگی هوا شتاب بیشتری به خود می‌گرفت.
>بی پولی دولت و بقای وضع موجود
بودجه مقابله با آلودگی هوا همه ساله به میزان مشخصی تخصیص می‌یابد تنها در کلانشهر تهران خسارت ناشی از آلودگی هوا ۲میلیارد و ۶۰۰میلیون دلار بوده است، البته وقتی بحث تامین بودجه مترو تهران فرا می‌رسد، مجلس، رقم جالب ۵۶ میلیارد تومان را تعیین می‌کند!
پدیده وارونگی هوا و کاهش شدید توان طبیعی و اکولوژیک سال آینده سفیر مرگ هزاران ایرانی دیگر خواهد شد اتفاقی که چندان در کشور عجیب و غریب نیست و البته برنامه و پول چندانی برای مقابله با آن هم موجود نیست چنانچه رئیس سازمان محیط زیست وقتی می‌خواهد این فاجعه و البته بی پولی دولت برای اجرای تنها یکی از برنامه‌ها را توضیح دهد می‌گوید: قرار بود ۷۰هزار کامیون نوسازی شود، قرار بود کل اتوبوس‌ها و مینی‌بوسهای ما تا پایان دولت یازدهم نوسازی شود، قرار بود موتورسیکلت برقی تولید کنیم و موتورسیکلت‌های کاربوراتوری ظرف ۱۰ سال حذف شوند. این کارها سالی ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌خواست اما الان کل درآمد دولت صرف واردات کالاهای اساسی شد. اولویت اول ما الان تامین کالای اساسی در شرایط تحریم است. با این همه فشار بیش از حد بر منابع آبی، تولیدات ما حدود ۳۵ میلیارد دلار در بخش کشاورزی است.
>سال آینده تعداد روزهای آلوده بیشتر خواهد بود
ندا میرزاعلی کارشناس محیط زیست درباره علت وقوع پدیده مرگبار آلودگی هوا می‌گوید: توان طبیعی و اکولوژیک بیشتر شهرها برای تهویه هوا قبلا از اوایل آبان تا اواخر بهمن ماه به میزان زیادی کاهش می‌یافت اما در این یکی دو سال اخیر بخصوص در سال 98 میزان روزهای آلودگی هوا بیشتر شد که به نظر می‌رسد تاب آوری شهرهای کشور در برابر این پدیده به شدت با تنزل روبرو بوده است.
وی به آفتاب یزد گفت: بی تعارف اگر اقدامی برای افزایش توان اکولوژیک شهرها و کلانشهرها نشود و رشد جمعیت به خصوص در شهرهای بزرگ کنترل نشود و همچنان شاهد افزایش بارگذاری‌‌ها بدون توجه به ظرفیت‌ها باشیم مسیر ورودی باد برای تهویه هوا کمتر می‌شود و طبعا منابع آلاینده شهرها را به شدت تحت تاثیر قرار میدهد که نتیجه آن افزایش مرگ‌های ناگهانی و بیماری‌های منجر به مرگ است.
این کارشناس گفت: در حال حاضر ما با آلاینده‌های نوظهوری روبرو هستیم که مبدا و منشاء چندان مشخص و شناخته شده‌ای ندارند و به همین لحاظ میزان روزهای آلوده هوای شهرها در صورت نوزیدن باد در آینده بیشتر خواهند شد.
میرزاعلی یاد آور شد: در شهرهایی که امسال وضعیت بحرانی داشتند آلودگی تنها مختص منابع آلاینده درون شهری نبود امسال حتی شاهد بودیم که شاخص آلاینده‌های شهرستان‌های اطراف تهران نیز بالا بود و این نشان میدهد منابع آلایندگی دیگر صرفا در کلانشهرها متمرکز نیست بلکه گستردگی غیرقابل توجیهی پیدا کرده است.
وی در پایان گفت: اگر قرار بر این باشد که عوامل آلاینده‌ای چون ازن و ریزگردهای سمی در روزهای گرم سال آینده ادامه یابد بدون شک میزان مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا افزایش بیشتری خواهد داشت.
>قاتل بی رحم دوم کیست؟
قاتل بی رحم دیگری که همچنان می‌تازد و جان هزاران نفر را در کشور می‌گیرد تصادفات جاده‌ای و ترافیکی است.
تصادفات منجر به فوت در کشور همچنان قربانیان زیادتری را می‌گیرد و با توجه به افزایش تعداد افراد دارای وسیله نقلیه می‌توان گفت که این رقم در سال آینده یا بدون تغییر باقی بماند و یا افزایش پیدا کند.
بنا به اعلام وزارت بهداشت شمار مرگ و میر ناشی ازحوادث جاده‌ای در وضعیت مطلوب و قابل قبولی قرار ندارد.
به عنوان مثال فقط در تعطیلات نوروزی حدود 1000 نفر به ویژه جوانان در اثر این حوادث جان خود را از دست می‌دهند و خبرهای مربوطه به یکی از اخبار عادی در کشور تبدیل شده است.
از نظر توزیع سنی، بیشتر حادثه دیدگان حوادث جاده‌ای جوانان و اقشار کم توان مالی هستند اما تعداد قابل توجهی از فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها حتی دانشگاه‌های علوم پزشکی و پزشکان نیز سالانه در اینگونه حوادث جان خود را از دست می‌دهند که این نشان دهنده نبود تفاوت قابل توجه بین سطح تحصیلات در این زمینه است.
ملک زاده معاون تحقیقات و فن آوری وزارت بهداشت چندی قبل گفت که طبق تحقیق صورت گرفته، حتی اولین علت مرگ و میر پزشکان تصادفات جاده‌ای و دومین علت سرطان‌ها هستند.
طبق مطالعه‌ای که در خاورمیانه انجام شده، میزان مرگ و میر ناشی از سوانح جاده‌ای در ایران پس از افغانستان، بالاتر از سایر کشورها حتی کشورهای عربی است.
بر اساس آمار به‌طور میانگین روزانه 44 نفر (سالانه 16 هزار نفر) براثر حوادث رانندگی در کشور جان خود را از دست می‌دهند و 970 نفر نیز مجروح می‌شوند و اگر قرار باشد این روند ادامه پیدا کند سال آینده نیز سالی پرتلفات در کشور خواهد بود.
براساس برخی آمارها سالانه حدود ۸۰۰ هزار تصادف رانندگی در کشور رخ میدهد که منجر به کشته شدن روزانه 44نفر می‌شود. این رقم برای هر 71دقیقه یک نفر است و در واقع حوادث رانندگی در کشور ما پس از آلودگی هوا بیشترین قربانی را دارد.
بر این اساس وضعیت حوادث جاده‌ای کشور باعث شده است بانک جهانی در بررسی و مطالعات خود، وضعیت حوادث جاده‌ای ما را بحرانی اعلام کند.ایران با داشتن 18هزار فوتی در حوادث جاده‌ای در سال به لحاظ آماری یکی از بالاترین تلفات جاده‌ای در جهان را داراست که از مهم ترین دلایل آن می‌توان به عوامل انسانی از جمله سرعت زیاد، بی‌احتیاطی رانندگان و بی‌توجهی به مقررات راهنمایی و رانندگی (فرهنگ رانندگی) و عوامل فنی و محیطی از جمله خودروهای فرسوده،پایین بودن سطح ایمنی خودروها،کاستی‌ها در کنترل کیفی خودروهای موجود وکیفیت پایین وغیراستاندارد بودن جاده‌ها اشاره کرد.
