ری، شهری که در طول تاریخ پنج هزار ساله خود همیشه مورد توجه کانونهای قدرت در ایران و جهان بوده است. زادگاه زرتشت پیامبر ایرانی و بزرگترین شهر حکومت مادها و هماکنون یکی از مناطق 22گانه پایتخت بهشمار میرود که همچنان در مرکز توجه سیاستمداران قرار دارد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، بازگرداندن شکوه و عظمت سابق ری به آن، رویای شهروندان این شهر است. رویایی که گاهی اوقات مورد توجه مسئولان قرار میگیرد اما این توجه از جنس دیگری است؛ توجهی که بیش از خدماترسانی و رفاه مردم، رنگ و بوی سیاسی میدهد. یکی از این توجهها در قالب طرحی بهنام جدایی ری از تهران مطرح شد.جدایی ری از تهران برای نخستین بار در دولت مهرورز دهم مطرح شد اما به سرانجامی نرسید. طبع جدا شدن شهرری از تهران دوباره داغ شده است اما اینبار موافقان، طرح را بهگونهای دیگر مطرح کردهاند؛ مستقل شدن شهرداری شهرری پروژهای است که بهتازگی توسط برخی از نمایندگان مردم تهران در مجلس کلید زده شده است.
ساز جدایی برای نخستین بار
سال 89 برای نخستینبار طرح جداسازی شهر ری بهعنوان منطقه 20 شهر تهران توسط دولت دهم مطرح شد. مدیران شهری تهران و مسئولان دولت، نظرات مختلفی درباره این جدایی داشتند. در این میان برخی از اعضای شورای شهر، بقای شهرستان ری و شهرداری منطقه 20 را بهعنوان یکی از مناطق 22گانه شهرداری تهران، در جدا نشدن و تهرانی ماندن آن میدانستند. بهگفته آنها، مسئولان شهرهایی که از تهران منفک و مستقل شدهاند، پس از گذشت مدت زمان اندکی درخواست برای اتصال دوباره به شهر تهران را داشتهاند و این تجربه برای شهرری نیز رخ خواهد داد. برخی از کارشناسان مدیریت شهری نیز،جدا شدن ری از تهران را بسترسازی برای سوءاستفاده دلالان ساخت و ساز، شهرفروشی، تجاوز به حریم شهر و ... میدانستند.
آبادنی و رفاه در گرو جدایی از تهران
اما در آن سوی ماجرا، موافقان تجزیه تهران و مستقل شدن شهرری، ساز آبادانی و توسعه خدمات و سرانههای این شهر را کوک میکردند و آنگونه به مردم میگفتند که رفاه و آسایش شما در گرو جدایی ری از تهران است. این وعدهها برای مردمی که از مدیریت شهری تهران خسته و ناامید شده بودند، بسیار خوشایند بود. مشکلاتی همچون بافت فرسوده، فقر در سرانههای عمومی و خدماتی، پروژههای نیمهکاره که بیش از یک دهه از کلنگزنی آنها گذشته است و صدها معضل دیگر، نمونه کوچکی از دلایل همراهی برخی از رینشینان با موافقان جدایی ری از تهران بود.سال 89 ، مدیران شهری قاطعانه جلوی این طرح دولتی ایستادند و اجازه تجزیه تهران و جدایی ری را ندادند.
تجزیه تهران
اما دوباره طبع جدا شدن ری در قالب مستقل شدن شهرداری آن توسط برخی از نمایندگان مجمع استان تهران داغ شده است. غلامرضا حیدری، نماینده مردم تهران، ری، تجریش، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در اینباره گفت: «شرایط ری برای جدا شدن شورای شهرش از تهران، شرایط آسانی است زیرا در حال حاضر در لواسانات، پردیس و اسلامشهر نیز، انتخابات شورای شهر برگزار میشود و شهردار مستقل دارند. بر همین اساس شهر ری نیز می تواند دارای شورای شهر و شهردار مستقل باشد.هرچند نظرات مختلفی در مورد استقلال شورای شهر ری در میان نمایندگان استان تهران مطرح است اما چندی پیش به همراه تعدادی از نمایندگانی که موافق این موضوع بودند، نامه ای در خصوص لزوم و ضرورت جدایی شورای شهر ری از تهران به وزیر کشور نوشتیم که هنوز پاسخی دریافت نکرده ایم. جدا سازی شورای شهر ری از تهران یکی از بهترین روشها برای مدیریت منابع شهری است. بر اساس نامهای که برخی نمایندگان استان تهران به وزیر کشور نوشتهاند، شورای شهر ری جدا خواهد شد و طبیعتا شهردار نیز به صورت مستقل انتخاب می شود که این منجر به تجمیع مدیریت، مصرف بهینه منابع و صرفه جویی در هزینهها میشود».
از جدا شدن، پشیمان گشتهایم
در بازار داغ موافقان و مخالفان طرح جدایی ری از تهران یا مستقل شدن شهرداری، نکته قابل توجه اینجاست که شهرری تا چه میزان ظرفیت و پتانسیل مستقل شدن را دارد. درآمد و ظرفیتهای این شهر تا چه اندازه اجازه جداشدن را به آن میدهد. معاون معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی درباره پیگیری طرح مستقل شدن شهرداری ری از تهران توسط نمایندگان مجمع استان تهران میگوید:« برای سخن گفتن در اینباره باید به سابقه شهرهایی که از تهران جدا شدهاند، نگاه کرد. نمایندگان مجلس از تجربه جدا شدن شهرهایی مانند اسلامشهر و لواسانات سخن گفتهاند. آیا مستقل شدن شهرهایی مانند اسلامشهر، اتفاق درستی بوده است؟
با تجزیه کلانشهرها و ایجاد شهر یا شهرستانهای جدید بهدنبال دستیابی به چندین هدف بودهایم. با تجزیه کلانشهرها، شهرهایی اجارهای بهوجود آوردهایم تا شهرستانهای جدید تاسیس شوند. هنگامیکه شهرستان جدید تشکیل میشود، پس از مدت زمان اندکی از مستقل شدن این شهرها، مسئولان آنها درخواست برگرداندن بهحالت نخست را دارند؛ پروسهای در تقسیمات کشوری طی میشود، شهرها یا شهرستانهای جدیدی تشکیل میشوند و پس از آن دوباره اصرار به متصل شدن به شهرهای اولیه خود را دارند.
انتخابات، مهمترین دلیل جدایی شهرها
پیروز حناچی با اشاره به پیامدهای منفی مستقل شدن شهرری بیان میکند:« شاید مهمترین دلیل مستقل شدن شهرها یا شهرستانها ، بحث تقسیمات سیاسی و انتخابات است. این بخش به وظایف ما در وزارت راه و شهرسازی مرتبط نیست اما وضعیت مدیریت شهری در کشور را با چالشهای بسیاری مواجه میکند؛ چرا که این مساله به نحوی به مدیریت سرزمین گره خورده است. در حوزه نفوذ کلانشهرها، تجزیه و مستقل شدن شهرها به صلاح کلانشهرهای کشور نیست.بهعنوان نمونه، زمانی استان قم جزو تهران محسوب میشداما نقشه تقسیمات کشوری عوض شد و قم به استان مرکزی پیوست ولی بعد از گذشت مدت زمان اندکی، قم مستقل شده و استان جدیدی متولد شد.نمونه همین اتفاق نیز برای شهرستان کرج رخ داد؛ کرج روزگاری بخشی از تهران بود که پس از کشمکشهای فراوان از تهران جدا شد و استان سی و یکم ایران، البرز تاسیس شد. بهجرات میتوانم بگویم چنین اتفاقهایی در هیچ کشوری رخ نمیدهد. یک استان بزرگ را اینچنین تکه تکه نمیکنند. بهعنوان نمونه، کلانشهر پاریس پس از توسعه این شهر تجزیه نشد بلکه بهبخشهای پاریس یک، پاریس دو و پاریس سه تقسیم شد و مرکز آنها نیز هسته قدیم پاریس بود. برای استان تهران بهجای تجزیهشدن میتوانست این اتفاق رخ دهد. مناطق 22 گانه تهران بهعنوان مرکز شهر و مابقی نیز، تهران یک، تهران دو، تهرانسه و ... تقسیمبندی میشوند. در این نوع تقسیمبندی، مسائل مختلفی لحاظ میشود که اقتصاد یکی از آنها ست. مالیات در تهران یک، بسیار بیشتر از تهران دو و تهران سه است. همچنین هزینههای زندگی در تهران سه، بسیار کمتر از تهران یک است. در این طرح میتوان از توسعه حمل و نقل برای تمرکززدایی کلانشهرها استفاده کرد. در این نوع نگاه، مدیریت یکپارچه سرزمین اصل قرار میگیرد. اگر مدیریت یکپارچه سرزمین را اصل بدانیم، تجزیه و تعدد مدیریتهای شهری به مصلحت کلانشهر نیست.
رویای شیرینی که تلخ میشود
درآمد کم و ظرفیتهای اندک ری، یکی از مهمترین دلایل مخالفان جدایی این شهر از تهران است. حناچی در اینباره میگوید:« تجربه نشان داده است پس از تجزیه و جدایی شهرهای کوچک ، اتفاق خاصی در کلانشهرها رخ نمیدهد اما آن سوی ماجرا مساله بهگونه دیگری است؛ اتفاقات ناخوشایندی برای شهرهای کوچک رخ میدهدومعمولا توقعات یا رویاهای آنها پس از مستقل شدن بهواقعیت نمیپیوندد.کمبود منابع درآمدی، مهمترین دلیل برآورده نشدن توقعات و خواستههای مسئولان و مردم شهرهای کوچک است. آنها برای تحقق رویای خود، تلاشهای بسیاری انجام میدهند اما درعمل تحقق بودجه برای آنها دشوار است».
راه تخلفات باز میشود
معاون وزیر راه و شهرسازی، درباره تخلفات صورتگرفته در شهرهای کوچک پس از جدایی از کلانشهرها تصریح میکند:« تخلفاتی که بهراحتی در کلانشهرها با هزینههای بالا رخ نمیدهد، در شهرهای کوچک با هزینههای کوچک انجام میشود. بهعنوان نمونه، توسعه صنایع و کارگاههای غیرمجاز در کلانشهرها بهدلیل مشکلات زیست محیطی بهسختی انجام میشود؛چرا که شهرداری های کلانشهرها منابع مالی فراوانی دارند و بهراحتی اجازه استقرار آن را نمیدهند. اما شهرداریهای کوچک با منابع درآمدی کم و ناپایدار بهراحتی اجازه استقرار صنایع غیرمجاز را در این شهرها صادر میکنند».
شهرفروشی، پیامد مستقل شدن
شهرفروشی و مغایرتهای 80 درصد با طرحهای جامع و تفصیلی، یکی دیگر از معضلات شهرهای کشورمحسوبمیشود که در شهرهای کوچک، شدت بیشتری پیدا کرده است. حناچی در اینباره تصریح میکند:« شهرفروشی، یکی از تبعات تشکیل شهرها یا شهرستانهای جدید است. در کلانشهرهای کشور، نیازمند انضباط بیشتری هستیم. این مساله در سایه مدیریت مقتدر و یکپارچه رخ میدهد؛ تشدد مدیریت مغایر با این مساله است». جدایی ری از تهران، بحثی است که هرازگاهی داغ میشود. این موضوع، نشات گرفته از فقر یا کمبود سرانههای خدماتی و عمومی در این شهر است. این مقام مسئول در اینباره خاطر نشان میکند:« توسعه متوازن امکانات و خدمات در کلانشهر تهران، مسالهای است که باید به آن توجه ویژه داشت. تمامی مناطق تهران باید بهصورت یکنواخت توسعه پیدا کنند و فقر و کمبود امکانات در مناطق کلانشهر تهران قابل قبول نیست.حال پرسش این است چرا شهروندان شهرری تمایل به مستقل شدن دارند؟ یکی از دلایل خوشبینانه، این است که خدمات شهری و رفاهی بیشتر میخواهند اما راه افزایش خدمات و رفاه، مدیریت مستقل نیست. باید برای این منطقه، برنامهریزی و بودجهای ویژه درنظر گرفت».
جدایی ری، مغایربا طرحهای شهری
طرح «مجموعه شهری تهران» در ابتدای دهه 80 توسط وزارت راه و شهرسازی تدوین و مصوب شد. در این طرح ، تهران بهعنوان یک مجموعه شهری پیوسته از شهر دماوند تا هشتگرد کرج، قلمداد شد و تمامی برنامهها و طرحهای اجرا شده در این محدوده جغرافیایی، زندگی بیش از ۱۴میلیون شهروند را تحتتاثیر قرار داد.مساله مهم این است که جدایی ری از تهران ، هیچ توجیه کارشناسی ندارد.
عقبگردی شهری
حناچی درباره این طرح یادآور میشود:« در ابتدای دهه 80 ، در طرحی مطالعاتی که به تصویب نیز رسیده است، به مساله تعادل در امکانات و خدمات استان تهران پرداخته بودیم و مقرر شد مدیریتی یکپارچه از تمامی مدیران شهری این استان شکل گیرد که شهردار تهران، بزرگترین مدیر آن محسوب میشد و مدیران مابقی شهرها نیز حضور داشتند. در آن زمان یازده فرمانداری 32 شهر و یک استان وجود داشت اما درچند سال اخیر نهتنها طبق آن طرح برنامهریزی و حرکت نکردهایم بلکه متاسفانه عقبگرد نیز داشتهایم. استان تهران تجزیه شد؛ بهگونهای که این شهر در دهه 80 به دو استان، 22 فرمانداری و 51 شهر تبدیل شده است. مشکلات شهرهای ما در سایه نبود یک مدیریت یکپارچه بهوجود آمده است. هنگامیکه میدانیم نقشه تقسیمات کشوری براساس مسائل سیاسی تغییر میکند باید مشکل را در آن حوزه حل کنیم، نه اینکه در اندیشه جدایی و تجزیه کلانشهرها باشیم».