او که چهار فرزند داشت و به تازگی مادر بزرگ شده بود، هرگز تصور نمی‌کرد آن روز وقتی از خواب بیدار می‌شود زندگی اش، به کلی دگرگون شده و بعد از مدت‌ها گرفتاری‌های مربوط به درمان و گذراندن بیشتر اوقات خود در بیمارستان و ایجاد دردسرهای فراوان برای اطرافیان خود، درست بعد از یک ماه یا شاید چند روز بیشتر زندگی اش به پایان برسد.
اما این حقیقتی است که جزو یکی از تجربیات نگارنده این گزارش است که در میان بستگان نزدیک وی رخ داده است.
مرضیه، آن روز صبح برای بیرون رفتن وارد حمام شد، دوش گرفت و برای آماده شدن برای حضور در یک جمع دوستانه که اهداف خیریه را دنبال می‌کرد، قدم از حمام بیرون گذاشت، اما خیس بودن کف پا و اصطکاک بسیار ناچیز سرامیک‌های دم در حمام باعث شد پای او کمی سر بخورد و در آستانه افتادن قرار گیرد. او این پیچش ناگهانی را کنترل کرد و به کمک دیوار تعادل خود را حفظ کرد و با همراهمی دیگران، خود را به پذیرایی کشاند، بدون این که بداند دردی که سرتاسر بدنش را فرا گرفته است، کابوس زندگی اوست و درواقع این مرگ است که به سراغ او آمده است. مرگی که درست یک ماه یا 45 روز بعد دست او را از زندگی کوتاه کرد درحالی که هنوز چندین سال به آستانه 60 سالگی او مانده بود.
فرد مورد نظر ما با همان شوک ناشی از پیچش اندام هایش دچار شکستگی لگن شد. به طور خلاصه بایدگفت که درمان‌های یک ماه بعد و حضور ممتد در بیمارستان‌های مختلف و تلاش پزشکان متخصص موثر واقع نشد. گفته می‌شد شکستگی لگن باعث ایجاد یک وضعیت بغرنج در محل شکستگی و در نهایت عفونت خون و سایر عوارض ناشی از شکستگی، عمر او را به پایان رسانید. او به شدت دچار پوکی استخوان بوده است بدون این که قبل از آن روز تلخ، هرگز درباره این مساله اطلاع داشته باشد.
پوکی استخوان شمشیر داموکلس بر سر سالمندان
پوکی استخوان را از آنجا به شمشیر داموکلس تشبیه کردیم که این ضرب‌المثل که از داستان‌های اساطیری یونان گرفته شده در فرهنگ عامه و گفتمان اجتماعی به معنای یک خطر حاد یا یک تهدید همیشگی است که بالای سر انسان قرار دارد و هر لحظه ممکن است فرود آید.
داستان شمشیر داموکلِس
اجازه بدهید به کوتاهی داستان شمشیر داموکلِس را بیان کنیم تا ارتباط آن با خطر دائمی پوکی استخوان که مورد نظر ماست مشخص شود. شاید برخی از خوانندگان این داستان را نشنیده اند و نمی‌دانند چرا پوکی استخوان را به این داستان تشبیه می‌کنیم. در ضمن برای برخی، شنیدن این داستان خالی از لطف نمی‌تواند باشد.
داموکلس Damocles که داستانش به قرن چهارم قبل از میلاد و اساطیر یونان بر می‌گردد و حتی ریشه‌هایش بسیار قدیمی تر است، نام یک از نزدیکان دربار دیونیزوس دوم پادشاه سیراکوز بود که شخصی پرمدعا بود و خود را شایسته اداره کشور می‌دانست. به این خاطر پادشاه پیشنهاد کرد که آن‌ها یک روز جای خود را عوض کنند و داموکلس در آن روز اداره کشور را به دست گیرد. داموکلس قبول کرد و یک روز با خوشبختی خیالی که فکر می‌کرد در آن قرار دارد، گذشت. شب هنگام در ضیافت شام، داموکلس با رضایت و خوشحالی مورد پذیرایی شاهانه قرار گرفت اما در پایان مجلس متوجه شد شمشیر تیز و خطرناکی درست بالای سر وی آویزان است که فقط به مویی از دم اسب متصل است. او با دیدن این صحنه یکباره تمام خوشبختی و لذت‌هایش به ترس و عذاب تبدیل شد و فورا درخواست کرد که به موقعیت قبلی اش برگرد و دیگر هرگز آرزوی پادشاهی نکرد.
پوکی استخوان خطری که همیشه بیخ گوش ماست
تشبیه فوق به خوبی خطر پوکی استخوان برای همه افراد مسن جامعه و در نهایت خطر آن به عنوان یک اپیدمی‌برای کل جامعه و مدیرانش را نشان می دهد.
همچنین داستان بانویی که در ابتدای گزارش اشاره کردیم یکی از نمونه‌های این تشبیه است.
محققانی که در سراسر جهان روی پوکی استخوان کار کرده اند می‌گویند اولین نشانه این بیماری خاموش در واقع همان شکستگی مهلک است که در اغلب موارد به مرگ بیمار منتهی می‌شود یا در بهترین حالت باعث زمین گیر شدنش برای تمام عمر می‌شود.
پزشکان و دانشمندان هنوز نتوانسته اند راهی برای تشخیص زود هنگام این بیماری کشف کنند، بنابراین مردم را تشویق می‌کنند که در سنین بالای 50 سال به طور پیوسته و حداقل هر دو سال یک بار چگالی و سلامت استخوان‌های خود را با روش‌های تشخیصی غیرتهاجمی مرسوم، کنترل کنند و در صورت بروز نشانه‌های اولیه بیماری و مشاهده روند افت کیفی بافت‌های استخوانی فرایند‌های درمانی را در پیش بگیرند.
دانشمندان و پزشکان درحال حاضر پیشگیری را بهترین درمان برای پوکی استخوان می‌دانند و اعتقاد دارند دریافت مقدار مناسبی از ریز مغذی‌هایی که ویتامین دی و کلسیم مهم ترین آن‌ها هستند بهترین روش برای مقابله با این بیماری است، البته پروتئین و برخی دیگر از ریزمغذی‌ها نیز در تحکیم بافت استخوانی نقش ایفا می‌کنند. عوامل متعدد دیگر هم در ایجاد پوکی استخوان نقش دارند که با یک جست و جوی ساده می‌توان از آن‌ها مطلع شد یا با دریافت مشاوره از پزشک، نسبت به آن‌ها اطلاع حاصل کرد.
چند علامت در میان این همه بی علامتی
در مقاله مفصل تحقیقی که Cleveland Clinic در سایت خود منتشر کرده است ضمن تاکید بر این که پوکی استخوان در اغلب موارد دارای هیچ نشانه ای نیست؛ اما در عین حال به خوانندگان خود نسبت به این چند مورد به عنوان نشانه‌های پوکی استخوان (غیر از شکستگی) هشدار داده است:
· از دست دادن قد (یک اینچ یا بیشتر کوتاه می‌شود).
· تغییر در وضعیت بدن (خم شدن یا خم شدن به جلو).
· تنگی نفس (ظرفیت کمتر ریه به دلیل فشرده شدن دیسک).
· درد در قسمت پایین کمر.
· ضمن این که افراد ریزاندام و لاغر بیشتر در معرض خطر قرار دارند چون استخوان کمتری برای از دست دادن دارند.
در این مقاله همچنین ذکر شده است که اگر هر یک از شرایط زیر را دارید لازم است از پزشتکان بخواهید زودتر از موعد نسبت به غربالگری پوکی استخوان در شما اقدام کند:
· پرکاری تیروئید، پاراتیروئید یا غدد فوق کلیوی.
· سابقه جراحی چاقی (کاهش وزن) یا پیوند عضو.
· درمان هورمونی برای سرطان سینه یا پروستات یا سابقه پریود نشدن.
· بیماری سلیاک یا بیماری التهابی روده.
· بیماری‌های خونی مانند مولتیپل میلوما.
· مصرف برخی داروهای خاص
بخش پزشکی دانشگاه میشیگان هم در مقاله‌ای تحقیقی علاوه بر موارد فوق به این موارد هم به عنوان علایم یا نشانه‌های هشدار دهنده درباره پوکی استخوان اشاره می‌کند که عبارتند از:
احساس درد در کشاله ران یا قسمت لگن
احساس پرولاپس ارگان‌های لگنی موسوم به POP
مشکل در راه رفتن در یک سمت از بدن که ممکن است ناشی از پوکی استخوان باشد
درد هنگام چرخاندن لگن به داخل یا خارج
چرا پوکی استخوان یکباره بیمار را زمین گیر می‌کند؟
پاسخ به این سوال این است متاسفانه، پوکی و شکستگی استخوان در استخوان‌هایی رخ می‌دهد که در طول حیات بشر بیشترین کمک را به او کرده و مهمترین نقش را در متابولیسم بدن و تسهیل حرکت و تعادل ایفا می‌کنند. بیشتر تحقیقات بالینی، میدانی و متاآنالیز‌های صورت گرفته بدون شک نشان داده است که شکستگی‌ها، عمدتا در استخوان‌های حیاتی و بزرگ مانند لگن، ستون فقرات یا انتهای ساعد دست رخ می‌دهند و در اغلب اوقات دیگر جوش نمی‌خورند.
تقریبا می‌توان گفت با شکستگی هر یک از استخوان‌های مورد نظر به دلیل این که مرکز ثقل بدن بر این استخوان‌ها استوار است، زندگی فرد مبتلا به شکستگی از لحظه شکستگی به پایان می‌رسد؛ حتی اگر از عوارض ناشی از شکستگی جان خود را از دست ندهد.
این فرایند را مدام تکرار کنیم
دانستن این مساله بسیار به ایجاد آگاهی در جلوگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند. بنابر این اجازه دهید خلاصه وار آن را تکرار کنیم:
الف: بدن انسان تا حدود سی سالگی با استفاده از چیزهایی که ما می‌خوریم به تحکیم استخوان‌ها و ذخیره کلسیم می‌پردازد و از حدود 50 سالگی شروع به از دست دادن کلسیم و متخلخل شدن بافت اسفنجی می‌کند.
ب: ویتامین دی عاملی مهم برای جذب کلسیم در روده‌هاست. محصولات غنی شده با کلسیم و ویتامین دی بهترین گزینه هستند. (در کشور ما محصول کلسیویتای کاله دقیقا به این منظور تولید و عرضه شده است.)
ج: دریافت این ریزمغذی‌ها و برخی از ویتامین‌ها از 18 سالگی تا پایان عمر بسیار حیاتی هستند.
د: برای اطلاع دقیق از نحوه عملکرد خودتان در زندگی جسمانی با پزشک خود مشورت کنید.
آگاهی نیمی‌از سلامتی است
در پایان یادآور می‌شود از آن جایی که اطلاع از برخی از بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان که بیشتر موارد به سادگی قابل پیشگیری هستند، بسیار حیاتی است، بهتر است همه ما ایجاد این آگاهی عمومی را از خانواده و دوستان و بستگان خود شروع کنیم و در ضمن از مدیران دولتی و مسئولان ذیربط بخواهیم نسبت به تدوین یک برنامه ملی آگاهی از پوکی استخوان و روش‌های پیشگیری از آن اقدام کنند
منابع:
داموکلس (مقاله)
What is osteoporosis?
Osteoporosis Overview
Osteoporosis Fractures or Breaks
بررسی فراوانی پرولاپس اعضای لگنی و ریسک فاکتورهای آن در زنان یائسه مراجعه کننده به بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال 1383
