حتی اگر واکسن تولید‌شده اثربخش باشد، باید گفت که هیچ واکسیناسیونی وجود ندارد که در هر شرایطی یکسان عمل کند. مثلا، برای پیشگیری از بیماری‌های ابولا و تب دانگ دو نوع واکسن به نام‌های اروبو (Ervebo) و دنگ‌واکسیا (Dengvaxia) تولید شد. واکسن اروبو سال ۱۳۹۸ و واکسن دنگ‌واکسیا سال ۱۳۹۳ تایید شدند.
واکسن را در‌نظر بگیرید. پیش از این‌که سروکله کووید-۱۹ پیدا شود، به‌اندازه کافی وقت بود تا این واکسن تمام مراحل آزمایشی خود را طی کند. بررسی‌ها نشان داد موثرترین روش پیشگیری از ابولا، واکسیناسیون حلقوی است. در این روش افراد بیمار شناسایی شده و تمام کسانی که با آنها در تماس هستند و همچنین افرادی که با این گروه دوم تماس دارند را واکسینه می‌کنند. به این ترتیب یک حلقه از ایمنی اطراف ویروس شکل می‌گیرد.
اما برای واکسن دنگ‌واکسیا، موثرترین روش واکسیناسیون به شرایط محلی بستگی دارد. وقتی ویروس تب‌دانگ شایع می‌شود، واکسیناسیون گروهی بهترین پیشگیری در برابر این بیماری است و افراد بسیاری را در برابر این ویروس ایمن می‌کند. اما وقتی نرخ انتقال بیماری کمتر باشد، بهترین روش واکسیناسیون، نوع انتخابی است.
در این حالت بهتر است افرادی که قبلا به این ویروس مبتلا شده بودند، واکسینه شوند. زیرا ابتلای دوباره به بیماری می‌تواند خطرناک‌تر از قبلی باشد. در این زمان سیستم ایمنی بدن واکنش شدیدتری نشان می‌دهد و موجب التهاب بسیاری در بدن می‌شود. همچنین واکسیناسیون نوزادانی که بعید است قبلا به این ویروس مبتلا شده باشند هم می‌تواند نتیجه عکس داشته باشد؛ زیرا واکسن مانند بار اول ابتلا به بیماری عمل می‌کند.
بنابراین این شرایط نشان می‌دهد، آنچه برای یک بیماری موثر است، ممکن است برای بیماری دیگر مطلوب نباشد؛ زیرا بیماری‌ها و واکسن‌ها با یکدیگر تفاوت دارد. به همین دلیل ویروس کووید-۱۹ که نه در حال حاضر واکسنی برای آن وجود دارد و نه بیماری کاملا شناخته‌شده‌ای است، طراحی یک استراتژی واکسیناسیون برای آن کاری کاملا غیرعلمی است.
سناریوی محققان برای واکسن کووید-19
در حال حاضر محققان سراسر دنیا، مانند محققان دانشگاه کوک در استرالیا، شروع به مدل‌سازی محتمل‌ترین سناریوهای واکسیناسیون کرده‌اند. گرچه هنوز نتایج هیچ‌کدام اعلام نشده است، چیزی که می‌توانیم بگوییم این است که واکسیناسیون حلقوی مناسب نیست و موثر نخواهد بود.
ویروس ابولا به‌وسیله تماس با مایعات بدن فرد بیمار منتقل می‌شود. بنابراین گسترش آن نسبتا کند صورت می‌گیرد. اما کووید-۱۹ نوعی بیماری تنفسی است که سرعت انتقال بسیار بالایی دارد.
منطق پشت تولید هر واکسن جدید، کاهش شدت بیماری و مرگ‌ومیر ناشی از آن است که اکنون برای ویروس کووید-۱۹ صدق می‌کند. اما در این میان ملاحظات دیگری هم وجود دارد. برخی از محققان می‌گویند، ملاحظات واکسیناسیون کووید-۱۹ فقط مربوط به سلامت افراد نیست. ملاحظات اقتصادی و البته خدمات ضروری مراقبتی را هم شامل می‌شود. بنابراین به این واکسن باید نگاهی غیر از نگاه سنتی واکسیناسیون داشته باشیم و به این سؤال پاسخ دهیم که برای به حداکثر رساندن فواید و اثربخشی واکسن کووید-۱۹ چه کسانی را باید ابتدا
واکسینه کنیم؟
اگر مقدار تولید و ذخیره واکسن زیاد بود، این تصمیم‌گیری ساده‌تر می‌شد. اما مقدار واکسن کرونا حداقل در ماه‌های اولیه تولید کم است. بنابه گفته محققان دانشگاه آکسفورد، در بهترین حالت، تا ۱۲ ماه پس از تایید واکسن کرونا، فقط می‌توان دومیلیارد واحد واکسن تولید کرد. همچنین احتمال دارد که برای هر فرد، دو واحد واکسن در دو نوبت لازم باشد. پس در این حالت برای یک میلیارد نفر واکسن آماده می‌شود. بنابراین بعید به‌‌نظر نمی‌رسد که به‌سرعت تمام مردم دنیا به واکسن دسترسی داشته باشند.
البته پیش از این سازمان جهانی بهداشت بخش سخت تصمیم‌گیری در مورد واکسیناسیون افراد را انجام داده است. این سازمان، اولویت اول را کادر درمان و کارکنان مراکز مراقبت‌های بهداشتی در‌نظر گرفته است. تعداد این افراد در سراسر دنیا، ۵۰ میلیون نفر است.
گروه بعدی، ۶۰۰ میلیون بزرگسال با سن بالای ۶۵ سال هستند و پس از آن 1/1 میلیارد بزرگسالان بالای ۳۰ سال که بیماری‌های قلبی- عروقی، سرطان، دیابت، چاقی یا بیماری تنفسی دارند.
برخی کشورها هم برنامه‌های خاصی برای خود در‌نظر گرفته‌اند؛ مثلا در بریتانیا، کمیته مشترک واکسیناسیون و ایمن‌سازی، جلسه‌ای فوق‌العاده برای تصمیم‌گیری در مورد افرادی که باید در اولویت اول دریافت واکسن باشند، تشکیل دادند.
آنها بنا به همان شعار آشنای بریتانیا در واکنش به همه‌گیری کرونا «از نظام بهداشت ملی محافظت کنید و جان دیگران را نجات دهید» اولویت اول دریافت واکسن کرونا را کادر درمان خود قرار دادند. سپس به افرادی که بیش از همه در خطر ابتلا به کووید-۱۹ و مرگ ناشی از آن هستند واکسن داده می‌شود. به این ترتیب افراد مسن‌تر و آنهایی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند در این خط قرار می‌گیرند. بقیه باید صبر کنند تا نوبت‌شان برسد. البته نه به اندازه افرادی که در کشورهای کم‌درآمد زندگی می‌کنند.
سیاست ایمنی جمعی
محققان مرکز کنترل و پیشگیری بیماری در آمریکا هم در حال آماده‌سازی واکسن‌هایی برای مقابله با کووید-19 هستند. آنها هم در برنامه واکسیناسیون خود ۱۲ میلیون نفر از کادر درمان را در اولویت قرار داده‌اند، سپس ۱۱۰ میلیون نفر از دیگر کارکنانی که در مراکز درمانی کار می‌کنند و همچنین افراد پرخطر واکسینه خواهند شد. ۲۰۶ میلیون نفر از عموم مردم در انتهای صف دریافت واکسن قرار می‌گیرند.
باید یادآور شد هیچ‌کدام از این برنامه‌ها نمی‌توانند «ایمنی جمعی» به‌وجود آورند. ایمنی جمعی معمولا زمانی رخ می‌دهد که تعداد بالایی از افراد در برابر بیماری مصون می‌شوند و جلوی گردش ویروس گرفته می‌شود. با این‌که محققان ایمنی جمعی را ترفندی علمی نمی‌دانند، بسیاری از متخصصان معتقدند که هنوز بهترین راه خروج از ابتلا به ویروس کرونا، ایمنی جمعی جهانی ناشی از دریافت واکسن
است. در واقع فرض بر این است که اگر واکسیناسیون گروهی بتواند ۶۰ تا ۷۰ درصد جمعیت کشورها را پوشش دهد، می‌تواند ایمنی جمعی در برابر ویروس کرونا به‌وجود آورد. اما بنا به‌گفته محققان، واکسن‌های تولید شده کرونا نمی‌توانند چنین اتفاق خوبی را رقم بزنند. بنابراین برنامه ایمنی جمعی هنوز در میان روش‌ها و ترفندهای مصون‌سازی در برابر ویروس کروناقرار نگرفته است.
پایان عالمگیری کرونا در سایه ابهام
عامل مهمی که ممکن است در ایمنی جمعی اختلال به‌وجود آورد، وضعیتی است که محققان به آن «تردید در واکسن‌زدن» می‌گویند. اکنون افراد بسیاری در مورد اثربخشی واکسن بدبین هستند. بنابر بررسی محققان، در پیام‌های شبکه اجتماعی از هر پنج پیام درباره واکسن، چهار پیام ضد‌واکسن است. اطلاعات نادرست درباره واکسیناسیون، بسیاری از مردم را دچار تردید کرده است. در بریتانیا در بررسی 2000 نفر معلوم شد فقط ۶۷ درصد افراد به کارکرد مثبت واکسن اعتقاد دارند. در آمریکا هم در یک نظرسنجی مشخص شد ۴۲ درصد از مردم حتما واکسن خواهند زد، ۲۷ درصد هم به‌طور قطع از آن امتناع می‌کنند و بقیه هم
مطمئن نیستند. محققان می‌گویند اگر این تردید ادامه پیدا کند، پایان عالمگیری کرونا سخت خواهد شد. در‌واقع هنوز واکسن کرونا تولید نشده است. اگر هم تولید شود، در ابتدا آنقدر زیاد نیست که به‌سرعت در اختیار همه قرار گیرد و باید اولویت‌بندی شود. وقتی هم واکسیناسیون انجام شود، معلوم نیست
ایمنی جمعی به‌وجود آورد یا نه. در‌نهایت اگر واکسن تولید شود اما تعداد کمی از مردم از آن استقبال کنند، نمی‌توان به این زودی به پایان این بیماری امید داشت. در واقع پایان عالمگیری کرونا مانند مسابقه دوی ۱۰۰ متر است که ما هنوز در چند متر اول آن قرار داریم!
بهتر نیست کودکان در صف‌مقدم باشند؟
انواع واکسن‌ها برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها و گسترش آن تولید می‌شود. مثلا واکسن آنفلوآنزا از انتشار ویروس این بیماری پیشگیری می‌کند و می‌تواند موجب ایمنی جمعی شود. به همین دلیل این واکسن به کودکان داده می‌شود تا از بیماری آنها و انتقال بیماری به افراد نزدیک خانواده خود که آسیب‌پذیر هستند و بدن‌شان واکنش مناسب به واکسن نشان نمی‌دهد پیشگیری شود. اما در مورد واکسن کووید-19 هنوز نمی‌دانیم آیا می‌تواند موجب ایمنی جمعی شود. در‌واقع می‌دانیم این واکسن می‌تواند از ما در برابر ویروس کرونا مراقبت کند. اما مشخص نیست آیا توانایی ایجاد ایمنی جمعی دارد یا نه.
بنابه گفته محققان، اگر این واکسن بتواند موجب ایمنی جمعی شود، مسلما در ارائه واکسن به افراد تجدیدنظر خواهد شد. مثلا برخی از افراد بدون نشان دادن علائم بیماری کووید-19 ناقل آن هستند. یا «ابرناقل‌هایی» وجود دارند که می‌توانند تعداد بسیاری از مردم را بیمار کنند. متاسفانه این افراد را نمی‌توان به آسانی شناسایی کرد اما واکسیناسیون معلم‌ها، افراد شاغل در سیستم حمل‌ونقل عمومی یا سوپرمارکت‌ها ایده خوبی است.
همچنین محققان می‌گویند بهتر است کودکان پیش از بزرگسالان که در برابر واکسن حساس و آسیب‌پذیر هستند، واکسینه شوند. یکی از محققان دانشگاه آکسفورد معتقد است گرچه کارکنان مراکز درمانی و افراد مسن باید در اولویت دریافت واکسن قرار بگیرند، شاید بهترین ترفند، واکسینه کردن کودکان باشد. سیستم ایمنی بدن کودکان به واکسیناسیون واکنش بهتری نشان می‌دهد. به این ترتیب می‌توان شانس ایجاد ایمنی جمعی در جامعه را بالا برد. حتی ممکن است واکسن در افراد مسن‌تر مؤثر نباشد که در این حالت بهترین ترفند، واکسینه کردن افراد اطراف آنها برای پیشگیری از انتشار بیماری است.
