ذخیره تخمدان در موفقیت باروری چقدر موثر است؟
از مهم‌ترین عواملی که در موفقیت باروری و «آی‌وی‌اف» نقش دارد، ذخیره تخمدان است. کاهش ذخیره تخمدان باعث کاهش کیفیت و کمیت تخمک‌ها شده که همین امر منجر به کاهش باروری فرد می‌شود. اواسط دوره جنینی در دختران، حدود شش تا هفت میلیون فولیکول تخمدان وجود دارد که در بدو تولد به یک تا دو میلیون و در زمان بلوغ به ۳۰۰هزار می‌رسد.
از ۳۲سالگی کاهش فولیکولی تخمدان‌ها آغاز و این روند پس از ۳۵ سالگی تسریع می‌شود.
چرا در برخی خانم‌های جوان، ذخیره تخمدان به‌شدت کاهش می‌یابد و دچار یائسگی زودرس می‌شوند؟
خانم‌های جوان زیر ۴۰ سال گاهی دچار کاهش شدید فولیکول‌های تخمدان و کاهش شدید تولید استروژن از تخمدان و در نهایت نازایی می‌شوند که مسائل ژنتیک و توکسین‌ها یا مواد سمی محیطی، سیگار، رادیوتراپی، داروهای شیمی‌درمانی و بیماری‌های خودایمنی در آن دخالت دارد. البته به صورت کمتر شایع، ردپای برخی ویروس‌ها مثل اوریون درصورتی که تخمدان‌ها را درگیر کند نیز در مطالعات مطرح شده است. سابقه جراحی تخمدان نیز به دلیل کیست‌های تخمدانی می‌تواند در ایجاد کاهش ذخایر تخمدانی موثر باشد. البته گاهی یائسگی زودرس تخمدان به‌دلیل غیرمشخص (ایدیوپاتیک) نیز ایجاد می‌شود.
آیا قاعدگی نامنظم از مهم‌ترین نشانه‌های کاهش ذخیره تخمدانی محسوب می‌شود؟
خانم‌هایی که دچار کاهش ذخیره تخمدانی می‌شوند، ممکن است هنوز قاعدگی‌ها و تخمک‌گذاری منظم داشته باشند. ولی به دلیل کاهش کیفیت تخمک‌ها دچار ناباروری یا نازایی باشند. بسیاری از خانم‌ها دچار نامنظمی چرخه‌های قاعدگی می‌شوند و ممکن است برخی هم از اول با مشکل نازایی مراجعه کنند. همچنین برخی بیماران ممکن است به طور حاد با قطع شدن قاعدگی مراجعه کنند یا ابتدا دچار چرخه‌های طولانی قاعدگی شوند. گاهی نیز قاعدگی‌ها بعد از قطع قرص‌های جلوگیری قطع می‌شود و دوباره به روند عادی برنمی‌گردد. در این شرایط قرص‌های جلوگیری حاوی استروژن و پروژسترون ممکن است علائم ناشی از کمبود استروژن مثل گرگرفتگی و خشکی واژن را مخفی نگه دارد.
برای پیشگیری از کاهش ذخیره تخمدان چه روش‌هایی وجود دارد؟
اگر در خانواده کسی فرد مبتلا به یائسگی زودرس وجود دارد، به‌خصوص در مادر و خواهرها، فرد باید سریع‌تر جهت بررسی ذخیره تخمدان مراجعه کند. اگر اختلالات خودایمنی در سابقه فرد یا خانواده او وجود دارد نیز برای بررسی ذخایر تخمدانی باید زودتر مراجعه شود. امروزه به کمک تکنیک‌های پیشرفته، می‌توانیم در صورتی که فردی در حال حاضر قصد بارداری ندارد، اما در ریسک کاهش ذخیره تخمدان مثل سابقه ژنتیک قرار دارد، از فریز تخمک یا جنین برای حفظ باروری استفاده کنیم. همچنین برای افرادی که قرار است تحت رادیوتراپی یا شیمی‌درمانی قرار بگیرند، از تکنیک‌های حفظ باروری (فریز تخمک، فریز جنین یا فریز بافت تخمدان) استفاده می‌کنیم.
با توجه به این‌که افزایش سن، مهم‌ترین عامل کاهش تعداد و کیفیت تخمک‌هاست، بهتر است برای باروری تا آنجا که ممکن است، زودتر اقدام شود و در صورت تمایل به تعویق بارداری از روش‌های حفظ باروری استفاده شود.
آیا با اصلاح تغذیه می‌توان از بروز کاهش ذخیره تخمدان پیشگیری کرد؟
گرچه هنوز درمان مشخصی برای کاهش ذخیره تخمدان وجود ندارد، ولی رژیم غذایی مناسب باعث بهبود کلی سلامت بدن و افزایش کیفیت تخمک‌ها و درنتیجه افزایش قدرت باروری فرد می‌شود. بنابراین برای داشتن رژیم غذایی سالم، بهتر است از میوه، سبزیجات تازه، مغزها و حبوبات بیشتر استفاده شود و مصرف فست‌فود و چربی‌ها محدود شود. از آنجا که نبود تعادل وزن و به‌خصوص چاقی می‌تواند باعث از بین رفتن توازن هورمون‌ها شود و برکیفیت عملکرد تخمدان‌ها و باروری تاثیر بگذارد، حفظ وزن ایده‌آل بدن (شاخص توده بدنی بین 18 تا 24) می‌تواند بسیار مفید باشد.
در چه مواردی به خانمی که ذخیره تخمدانی خوبی نداشته و قصد بارداری دارد، استفاده از تخمک اهدایی توصیه می‌شود؟
در صورت یائسگی زودرس تخمدان‌ها می‌توان از تخمک اهدایی استفاده کرد.
استفاده از بانک خون قاعدگی به کدام دسته از خانم‌ها توصیه می‌شود؟
امروزه مطالعات تحقیقاتی که در آن از سلول‌های بنیادی خون قاعدگی برای درمان یائسگی زودرس تخمدان استفاده می‌شود، درحال انجام است که هنوز به‌طور قطعی اثربخشی آن ثابت نشده است. اما بی‌شک در آینده نزدیک نتایج کارهای تحقیقاتی از این دست مشخص می‌شود.
