موضوع بروز اختلال روانی میان دانشجویان موضوعی منحصر به ایران نیست. هر چند شاید آمار ارائه شده مبنی بر اختلال روانی 30 درصد مردم ایران آن را بیشتر به چشم بیاورد اما دانشجویان سراسر جهان هم با ورود به دانشگاه دچار مشکلات مشابهی می‌شوند. همین چند سال پیش یک مطالعه جهانی نشان داد یک سوم دانشجویان سال اولی دانشگاه‌های سراسر جهان علائم اختلالات روانی را از خود بروز می‌دهند. این تنها نکته مشترک این مطالعه جهانی با آمارهای ارائه شده توسط مسؤولان ایرانی نیست. در نوع شایع‌ترین اختلالات روانی میان این دانشجویان هم مشابهت‌های بسیاری دیده می‌شود، این مطالعه نشان می‌دهد افسردگی حاد و به دنبال آن اضطراب از شایع‌ترین اختلالات دانشجویان جهان است و همین موارد را در فهرست دلایل مراجعه دانشجویان ایرانی هم می‌توان دید. اما چیزی که کمی باعث نگرانی است، افزایش برخی از این اختلالات در طول یک دهه در دانشجویان ایرانی است. نتایج یک پژوهش درباره وضعیت سلامت روانی دانشجویان دانشگاه های ایران که سال گذشته منتشر شد، نشان می‌دهد اختلالات روانی در بین دانشجویان ایرانی روند رو به افزایشی داشته است. یافته های این تحقیق ۷۷ مطالعه را در سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۳ در ایران با حجم نمونه ۴۴ هزار و ۱۱۲ نفر بررسی کرده است.
مشکلاتی که سرمایه کشور را هدر می‌دهد
ورود به دانشگاه مقطع بسیار حساسی در زندگی نیروهای کارآمد و فعال جوان در هر کشوری محسوب می‌شود و اغلب هم با تغییرات زیادی در روابط اجتماعی و انسانی آنها همراه است. در کنار این تغییر به انتظارات و نقش‌های جدیدی نیز باید اشاره کرد که همزمان با ورود به دانشگاه در دانشجویان شکل می‌گیرد. قرار گرفتن در چنین شرایطی اغلب با فشار و نگرانی توام بوده و عملکرد و بازدهی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
آشنا نبودن بسیاری از دانشجویان با محیط دانشگاه در بدو ورود ، جدایی از خانواده، نبود علاقه به رشته قبولی و ناسازگاری با سایر افراد از جمله عواملی هستند که می توانند موجبات مشکلات، ناراحتی‌های روانی و افت عملکرد فرد را سبب شوند. این مساله تاثیر بسیار زیادی از لحاظ اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در برنامه‌ریزی کشور و اداره آن دارد و در صورت عدم مداخله و ارائه مشاوره، سلامت دانشجویان به مخاطره می‌افتد و باعث افت تحصیلی و هدر رفتن نیروی انسانی جوان و فعال جامعه می‌شود.
مشکلات خانوادگی و تحصیلی
آیا می‌توان زیرمجموعه‌ای از مردم به نام دانشجو را در حوزه اختلالات روانی به‌طور مجزا بررسی کرد؟ به این مفهوم که آیا مشکلات و اختلالاتی وجود دارد که مختص این قشر باشد؟ از آمار پراکنده مراکز مشاوره روانی دانشگاه‌های مختلف می‌توان متوجه شد بسیاری از دلایل مراجعات دانشجویان، مشابه یکدیگرند. همین نکته نشان می‌دهد اختلالات روانی مرسومی میان دانشجویان وجود دارد. این نکته را می‌توان در گفته‌های حمید پیروی، رئیس مرکز مشاوره دانشجویی دانشگاه تهران هم متوجه شد. او در این رابطه می‌گوید،بیشترین دلایل مراجعه دانشجویان به مرکز مشاوره در بخش مسائل و مشکلات، مربوط به ارتباطات بین فردی، خانوادگی و تحصیلی است. البته آمار او جزئیات دیگری هم دارد. به گواه آمار ارائه شده توسط او در موضوع اختلالات و بیماری‌ها بیشترین دلیل مراجعه دانشجویان به مرکز مشاوره مسائل مربوط به اضطراب، افسردگی یا اختلالات خلقی است.
تفکیک مشکلات با اختلالات
این که تغییر محل زندگی باعث وارد شدن فشار روانی روی دانشجویان می‌شود شاید امری گریزناپذیر باشد که به صورت طبیعی هر فردی با تغییر ناگهانی محیط پیرامونی‌اش دچار مشکلاتی خواهد شد. اما بسیاری از دلایل مراجعه دانشجویان به مراکز مشاوره دانشگاه‌ها نه صرفا اختلالات روانی که بروز مشکلات است. جالب است بدانیم برخی از دلایل این مراجعات حتی مشکلات مالی یا دلتنگی برای خانواده عنوان شده است. هر چند این نکته‌ها در جایگاه خود مهم است و بی‌توجهی به آن می‌تواند باعث آشکار شدن بسیاری از اختلالات روانی فرد شود اما نمی‌توانیم این موارد را در رسته اختلالات روانی افراد یا دانشجویان قرار بدهیم. یکی از تصمیماتی که چند سال است در سطح دانشگاه‌ها اجرایی می‌شود و توانسته تا حدود زیادی مشکلات و اختلالات را برای دانشجویان تفکیک کند این است که از دانشجویان پیش از ورود به دانشگاه تست سلامت روان می‌گیرند و یک غربالگری اولیه صورت می‌گیرد. همین غربالگری سنجه بسیار مناسبی را برای کارشناسان حوزه روان‌شناسی پدید می‌آورد که بتوانند افرادی را که زمینه بروز اختلالات روانی در آنها دیده می‌شود، شناسایی کنند. طرح‌های مشابه دیگری هم وجود دارد. یکی از آنها که از همین امسال اجرایی شده، مربوط است به طرح راه‌اندازی دفاتر مشاوره در خوابگاه‌های دانشگاه‌های وزارت علوم که آن‌طور که منصوره‌سادات صادقی، مدیرکل دفتر مشاوره و سلامت سازمان امور دانشجویان وزارت علوم می‌گوید، اکثر دانشگاه‌ها طرح مذکور را اجرایی کرده و حداقل یک اتاق در خوابگاه به مشاوره اختصاص داده‌اند. این طرح از جایی مهم و تاثیرگذار است که بدانیم سازگاری اجتماعی به‌ویژه در میان دختران، یکی از اساسی‌ترین مسائلی است که دانشجویان خوابگاهی با آن مواجه هستند. این دانشجویان عمدتا با دلتنگی دوری از خانواده، تحمل دشواری‌های زندگی جمعی، امکانات محدود خوابگاهی و گاه افسردگی روبه‌رو هستند. مسائلی که تحمل آن به‌ویژه در آغاز تحصیل برای دانشجویان خیلی ساده نیست.
از خودمراقبتی تا مراجعه به مشاور
آمارهای مراکز مشاوره دانشگاه‌ها نشان می‌دهد تا حدود زیادی دلایل مراجعه دانشجویان به این مراکز در دانشگاه‌های کشور چیست. آگاهی به این موضوع حتما که باید روش‌های درمانی را هم در پیش داشته باشد. بسیاری از مراکز مشاوره دانشگاه‌ها سعی دارند با شیوه خودمراقبتی از بروز و تشدید این اختلالات جلوگیری کنند. اما پیشنهاد اغلب کارشناسان این حوزه همان شکستن کلیشه ذهنی اشتباه مورد بحث است. این‌که در اولین گام بدون هیچ شرمی دانشجویان باید به مراکز مشاوره مراجعه کنند تا بتوانند از تشدید اختلالات احتمالی جلوگیری کنند؛ چرا که در اغلب پژوهش‌ها سال اول تحصیلی همراه است با بروز اغلب این مشکلات، به طوری که اگر نتوان در ابتدای سال تحصیلی از بروز و تشدید این مشکلات جلوگیری کرد، در سال‌های بعد همین مشکلات باعث ظهور اختلالات جدی‌تری در افراد می‌شود.
