به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، شاید یکی از الزامات زندگی امروزی آشنایی با فضای مجازی باشد و کودک و نوجوانی که از این غافله عقب بماند، در برابر هم‌سن‌وسالانش چیزی کم داشته باشد، اما چگونگی، کیفیت و محدودیت‌های استفاده بچه‌ها از این فضاها هم به یکی از دغدغه‌های اصلی خانواده‌های امروز تبدیل شده و بدون‌شک نیاز به آموزش و فرهنگ‌سازی دارد. کودکان و نوجوانان امروز امکان این را دارند که با فناوری‌های حیرت‌انگیز عصر اطلاعات آشنا شوند و با دسترسی به ابزارهایی مثل رایانه‌های شخصی و موبایل‌های هوشمند به فضای اینترنت راه پیدا کنند. این فرآیند یک پدیده مختص به یک کشور و فرهنگ نیست، بلکه یک روند جهانی غیرقابل اجتناب است. همه کودکان و نوجوانان جهان امروز وقت بسیاری را برای حضور در فضای مجازی صرف می‌کنند، بازی‌های رایانهای انجام می‌دهند و حتی از شبکه‌های اجتماعی برای آشنایی با هم‌سن‌‌وسال‌های خود و ارتباط با دیگران استفاده می‌کنند.
آمار می‌گوید بیش از ٨میلیون کودک ایرانی روزانه ٦ ساعت را در فضای مجازی سیر می‌کنند؛ شاید این عبارت‌ها را از پدر و مادرهای این دوره و زمانه زیاد شنیده باشید که «فرزندم با هوش است»، «با موبایل و تبلت بهتر از من کار می‌کند»، شاید در ظاهر این جملات خوشایند باشند، اما اگر والدین ابزار کنترل فرزندان در فضای مجازی را آموزش نبینند، قطعا با دستان خود فرزندشان را وارد دنیایی کرده‌اند که جبران آسیب‌های آن بسیار سخت و سنگین است.
والدین آسیب‌ها و خطرات را بشناسند
قانونمند عمل کنید
آسیب‌ها و خطراتی که کودکان را در اینترنت تهدید می‌کند می‌توان به سه دسته هدف‌گیری تجاری و تبلیغاتی، بهره‌برداری و استثمار کودکان و نقض حریم خصوصی آنان تقسیم کرد. گاه کودکان در اینترنت بخش قابل توجهی از اطلاعات شخصی خود را در محیط‌هایی چون اتاق‌های گفت‌وگو و چت، شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های بازی آنلاین و امثال اینها افشا می‌کنند که این موضوع تهدیدی جدی برای حریم خصوصی کودکان به‌شمار می‌آید؛ چراکه مشخص نیست این اطلاعات به‌دست چه کسانی می‌افتد و چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرد. چنین وضعی می‌تواند کودکان را در معرض استفاده‌های تجاری از اطلاعات آنان یا هدف‌گیری تبلیغاتی قرار دهد. دنیای صفر و یک به‌حدی وسیع و گسترده است که گاهی غیرقابل کنترل به نظر می‌رسد؛ از طرف دیگر یکی از اقتضائات دنیای امروز حضور در فضای مجازی، یادگرفتن بازی‌های اینترنتی و غیره است. پس چه باید کرد؟ در این شرایط برای بسیاری از خانواده‌ها این سوال مطرح می‌شود که در شرایطی که نمی‌توان بچه‌ها را از حضور در محیط مجازی منع کرد، پس تکلیف چیست؟ در وهله نخست استفاده از کامپیوتر و اینترنت برای کودک و نوجوانمان باید همراه با قانونمندی باشد و والدین باید به فرزندان خود یاد بدهند که اجازه چه فعالیت‌هایی را با کامپیوتر و اینترنت دارند و از چه فعالیت‌هایی باید به دور باشند. نرم‌افزارهای آموزشی و بازی‌های بسیار ساده‌ای وجود دارد که با توجه به تصاویر و رنگ برای کودکان از حدود ٣ سالگی جذابیت دارد و از حدود ٤سالگی تا شروع مدرسه، میل و ولع به یادگیری کار با کامپیوتر و بازی در کودکان زیاد می‌شود. در این سنین والدین باید درباره اصول استفاده از اینترنت و کامپیوتر برای کودک خود مقدمه‌چینی و صحبت کنند.
در سنین بالاتر ماجرا تا حدودی فرق می‌کند؛ برای بچه‌های دبستانی که عقلشان بیشتر می‌رسد، باید قوانین مشخص و محکمی جهت استفاده از اینترنت تعریف، تفهیم و اجرا و عوارض عدم‌رعایت قوانین نیز به آنها گوشزد شود. با ورود به نوجوانی جنگ و جدال‌های استقلال‌طلبانه فرزندان با والدین بر سر موضوعات مختلف شروع می‌شود که یکی از این موضوعات درخواست استفاده آزادانه، دلخواه و بدون نظارت از اینترنت است. این دوره، سن هشدار است و ضمن مذاکره و توافق با فرزندان، اصول توافقی بسیار روشن و صریحی باید اجرا شود. فرزندان تحت نظارت کامل می‌توانند به تحقیق و فعالیت اینترنتی محدود و مشخص چه از نظر حجم ساعات مورد استفاده و چه موضوع مورد استفاده بپردازند.
چه چیزی از دست می‌دهید و چه چیزی به دست می‌آورید
بچه‌ها آینه رفتار ما هستند. وقتی پدر و مادرها مدام سرشان در گوشی است، بچه‌ها هم همین رفتار را از آنها تقلید می‌کنند. وقتی می‌گوییم آموزش و تمرین را از خودمان شروع کنیم، منظورمان دقیقا همین است؛ برای حضور در فضای مجازی زمانی را برای خودتان تعیین کنید که از قبل قابل پیش‌بینی باشد؛ مثلا ساعت ٨ تا ٩ شب را برای کنترل پیام‌ها و پاسخ دادن به ایمیل اختصاص دهید و در ساعات دیگر ارتباط اینترنتی را قطع کنید تا حواستان پرت نشود؛ مثلا مودم را خاموش یا اینترنت را قطع کنید. مطمئن باشید اتفاقی هم نمی‌افتد و چیزی را از دست نمی‌دهید. نگران نباشید، حتی اگر کسی با شما کار واجب داشته باشد، سعی می‌کند تماس بگیرد. پیام‌هایتان هم محفوظ است و جای دوری نمیرود! این کار درواقع نوعی مدیریت زمان است که شما همانند دیگر فعالیت‌هایی که بیرون از خانه دارید، زمانی را برای این کار یعنی بودن در فضای مجازی اختصاص می‌دهید.
لطفا در حضور کودکان زیاد به کارهای شخصی نپردازید!
مثلا کارهای شخصی را بیرون از خانه یا در اتاق جداگانه انجام دهید و هنگامی که کودکان حضور دارند ترجیحا به فعالیت‌های مشترک مثل تماشای تلویزیون، بازی، مشارکت در تمیز کردن خانه، پخت غذا یا درست کردن کاردستی بپردازید. اتفاقا این همان چیزی است که کودکان به آن نیاز دارند و اغلب از آنها دریغ می‌شود. اختصاص یک زمان کیفی برای کودکان که احساس تنهایی نکنند و به نیازهای آنان توجه شود باعث بهبود ارتباط با آنان می‌شود. وقتی ارتباط پدر یا مادر با کودک خوب باشد، در اصطلاح «حرف‌شنوی» کودک زیاد می‌شود و نافرمانی‌اش کاهش پیدا می‌کند. برای تقویت رابطه با کودکان، اختصاص زمان کیفی در طول روز بسیار مفید است. لازم نیست ساعات زیادی با کودکتان باشید. زمان اندک اما سرشار از توجه، تاثیری جادویی در تقویت ارتباط با کودکان دارد.
هفت گام آموزشی که می‌تواند به والدین در مدیریت فضای مجازی برای کودک کمک کند
از همراهی با کودکان تا خودکنترلی والدین
کودکان خود را همراهی کنید؛ در ابتدا همان‌طور که بر رفتار فیزیکی فرزند خود در فضای حقیقی، رفت‌وآمدها، نوع بازی، دوستان و ... نظارت دارید، در این فضا نیز نظارت دقیق‌تری داشته باشید. بر آن‌چه به‌عنوان محتوا و بازی کودکانه در اختیار فرزند شما قرار می‌گیرد دقیق باشید. برای این کار بهترین و هوشمندانه‌ترین رفتار شما همراهی کودکان در خرید و انتخاب بازی‌های رایانهای و موبایلی و ... است که موجب می‌شود سواد رسانه‌ای آنها نیز افزایش یابد.
همه ما می‌دانیم کودکان در سنینی همچون دستگاه ضبط عمل می‌کنند و دایما درحال تقلید از دیگران به‌خصوص پدر و مادر خود هستند. در نتیجه اگر والدین از محتوایی نامناسب استفاده کردند درواقع به فرزندان خود نیز اجازه استفاده از محتوای نامناسب دیگری را داده‌اند، پس ابتدا برای حفاظت از کودکانتان از خودتان شروع کنید.
در ابتدا گفتیم که آشنایی بیشتر کودکان با رسانه‌های دیجیتال و هوشمند نسبت به والدین خود نه‌تنها حُسن به شمار نمیرود، بلکه آسیبی جدی در انتظار آن کودک است. این امر کنترل و تربیت کودکان را سخت‌تر خواهد کرد و والدین برای رسیدگی به فرزندشان مسیری دشوار را باید طی کنند. پس لطفا خود را به نحوه استفاده از رسانه‌های مختلف موبایلی و رایانهای مجهز و آشنایی کامل پیدا کنید.
تا این مرحله سه نکته نظارت و خودکنترلی در استفاده از محتوا و آشنایی با رسانه‌ها را مرور کردیم، اما همان‌طور که استفاده از موبایل، تبلت و اینترنت بخش از زندگی روزمره همه ما شده است و کودکان نیز با این فضا درگیر هستند و انکار آنها برای عدم استفاده کار دشواری است پس بهتر است اگر به فرزندتان اجازه استفاده از برنامه‌ای را می‌دهید آن را به زبان ساده برایش تفسیر و چرایی استفاده را بازگو کنید.
همچنین اگر نمی‌خواهید فرزندتان از برنامه‌ای استفاده کند باید برایش به زبان ساده و شیوا توضیح دهید که چرا نباید از این برنامه استفاده کند. با این کار علاوه بر کمک به رشد تفکر انتقادی فرزندانتان موجب می‌شوید کودکان در مواجهه با هر برنامه‌ای از خود این سوال را بپرسند که چرا باید از این برنامه استفاده کنند؟
همان‌طور که خواندید و البته حتما تجربه کرده‌اید کودکان به سرعت رفتار افراد را در ذهن ضبط می‌کنند و گفته شده که اگر محتوایی را می‌بینید که برای سن کودک شما مناسب نیست و در حضور او رعایت نکردید، درواقع به او نیز مجوز دیدن داده‌اید، اما اگر به هر دلیلی می‌خواهید محتوایی را مشاهد کنید که مناسب سن کودک شما نیست زمان مناسبی را برای این کار اختصاص دهید.
زمان‌بندی را فراموش نکنید، شاید یکی از موثرترین اقدامات شما برای کنترل کودکانتان در استفاده از فضای مجازی و موبایل و تبلت زمان‌بندی برای حضور در این فضا و میزان استفاده آنها از وسایل دیجیتال است. البته این کار حتی می‌تواند برای به تماشا نشستن برنامه‌های تلویزیونی نیز صدق کند. در هفتمین مرحله از آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان برای این‌که فرزندان شما با هنجارهای خانواده آشنایی بیشتری پیدا کنند و در واقع از نوع رفتار شما به گونه‌ای تربیت شوند بهتر است گاهی با یکدیگر بازی‌های رایانهای که برایشان مناسب است و موارد ذکر شده در بالا نیز در آن رعایت شده را انجام دهید، با یکدیگر فیلم و عکس ببینید و .... فرزندان شما باید حس کنند که پدر و مادر در این فضا کنارشان هستند و این همراهی شما در نوع تربیت یاری‌رسان خواهد بود. از دسترسی مدیریت نشده که بیماری‌های چشمی، آسیب به ستون فقرات، اختلال در خواب، اختلال در مکانیزم عصبی، انزوا، تنبلی مغز، کندی اندام‌های حرکتی و .. را در پی دارد غافل نشوید، همچنین شاید در ظاهر تصور کنیم که فرزندان ما از نسل تکنولوژی هستند، اما یادگیری سریع و جدید در کوتاه مدت به مرور زمان بر کندی ذهن اثر گذار خواهد بود و مخاطراتی جدی را به دنبال خواهد داشت.
و در پایان
تکلیف همه والدین این است که با آگاهی و کنترل اجازه حضور فرزندانشان را فضای مجازی اعم از استفاده از موبایل، تبلت، کامپیوتر، بازی‌های رایانه ای، تماشای تلویزیون و .. صادر و همیشه این موضوع را برای خود تکرار کنند که کودکان در فضای مجازی هزاران کیلومتر با پدر و مادرشان فاصله دارند.
بچه‌ها از چه سنی می‌توانند موبایل شخصی داشته باشند؟
بسیاری از والدین فکر می‌کنند که گوشی تلفن همراه مثل لوازم مورد نیاز دیگر برای کودکانشان مهم و ضروری است و این وسیله را به نوعی راه و دلیلی برای به‌روز بودن کودکانشان می‌دانند. آنها بر این باورند که کودکشان از این طریق راحت‌تر با دیگران و با دنیای بیرون ارتباط برقرار می‌کند، اما غافل از این‌که آنها کودکانشان را از دنیای زنده جدا و وارد دنیای مجازی می‌کنند که به‌راحتی ذهن کودکان را کنترل می‌کند. براساس جدیدترین مطالعات توسط الیزابت ال کی، از کارشناسان مرکز بریدجواتر، از هر پنج کودک یکی از آنها بعد از هشت‌سالگی صاحب گوشی تلفن همراه یا تبلت شده است. مطالعات او در ماساچوست بین ٢٠هزار کودک انجام شد و طبق آن، حدود ٢٠درصد پسران و ١٨درصد از دختران بعد از اتمام سال سوم دوره ابتدایی خود، گوشی تلفن همراه خریده‌اند. این درصد بعد از اتمام دوره ابتدایی در دختران ٣٩ و در پسران ٨٣ درصد شده است که زنگ خطری بزرگ برای والدین است. این محقق می‌گوید که انیشتن هشدار داده بود که من از روزی می‌ترسم که تکنولوژی از تعامل انسانی پیشی بگیرد. در چنین روزی، جهان نسلی از احمق‌ها خواهد داشت. این محقق می‌گوید: «زمانی که از والدین می‌پرسیم به نظر شما سنین پایین مناسب استفاده از تلفن همراه است یا نه، متاسفانه پاسخ درستی ندارند. شاید بهترین سن خرید گوشی برای فرزندان، دوره دبیرستان باشد. دختر و پسر در این سن دیگر کودک نیستند و می‌توانند تا حدی خوب را از بد تشخیص دهند. البته لازمه این کار آن است که پدر و مادر با ارایه مشورت‌های دقیق به فرزندشان او را همراهی کنند.»
موبایلتان را دست بچه‌ها ندهید
اگر واقعا احساس می‌کنید لازم است گوشی، تبلت یا رایانه داشته باشد، برای او تهیه کرده و برنامه‌های لازم را روی کامپیوتر نصب کنید اما از همان ابتدا قانون‌گذاری کنید که چه زمانی و چه مقدار می‌تواند از آن استفاده کند. قطعا اگر این کار را همان ابتدا انجام دهید، کودک پذیرش بیشتری از خود نشان خواهد داد و خیالتان راحت‌تر خواهد بود. باز هم تأکید می‌کنیم درصورتی این قانون با موفقیت انجام خواهد شد که کودک فعالیت‌های دیگری در طول روز داشته باشد تا با آنها سرگرم شود، به‌خصوص فعالیت‌های بدنی که به رشد کودک کمک و انرژی فراوان او را تخلیه می‌کند. کودکانی که فعالیت‌های بدنی کمتر و بازی‌های فعالیتی و بیرون از خانه کمتری دارند، از نشاط کمتری برخوردار هستند و معمولا خواب منظمی ندارند، به‌طوری که شب‌ها تا دیروقت بیدار هستند و در طول روز زیاد می‌خوابند.
