به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، این سامانه که اهدافی مانند جلوگیری از کلاهبرداری و پول‌شویی را دنبال می‌کند، به گفته کارشناسان می‌تواند به بانک اطلاعاتی قوی برای سازمان مالیات هم تبدیل شود و با رصد تراکنش‌های مالی انجام‌شده، جلوی فرار مالیاتی نیز گرفته شود.
احمد حاتمی‌یزد، رئیس سابق بانک صادرات درباره سامانه جدید صیاد گفت: مشکل عمده‌ای که در ایران تابه‌حال بوده این است که از چک به‌عنوان ابزار اعتباری استفاده کرده و گویی کالا را نسیه خریداری می‌کردند؛ اما این فاینانس‌کردن و تخصیص اعتبار‌دادن بدون هیچ رتبه‌بندی به افراد تعلق می‌گرفت. بدون اینکه اطمینان از پرداخت‌ها صورت گیرد و بدون اینکه هیچ بررسی‌ای نسبت به سوابق انجام شود، اعتباری تا سقف هر میزانی که فرد انتخاب می‌کند، به وی اعطا می‌شد.
او افزود: مشکلی که این سیستم به وجود آورده این بود که تعداد افراد با چک برگشتی به مرور افزایش پیدا کرد و این مسئله فعالیت‌های اقتصادی را تحت تأثیر قرار داد. در کنار این موضوع یعنی استفاده نابجا از چک، کلاهبرداری‌های زیادی نیز به‌واسطه چک انجام می‌شد؛ یعنی عده‌ای با قصد پس‌دادن مبلغ، چک می‌کشیدند که نمی‌توانستند مبلغ را تأمین کنند ولی عده‌ای نیز به قصد کلاهبرداری و با هدف پس‌ندادن مبلغ، چک می‌کشیدند؛ بنابراین چک به شیوه شناخته‌شده قدیمی، فساد گسترده‌ای را در اقتصاد کشور به وجود می‌آورد.
حاتمی‌یزد اظهار کرد: این موضوع سبب شد بانک مرکزی به فکر ایجاد سامانه‌ای بیفتد که اولا سوابق صادرکننده چک را به ذی‌نفعان بدهد و دوما دست‌به‌دست‌شدن چک بین افراد با ثبت اطلاعات کامل انجام شود.
به اعتقاد این کارشناس بانکی، سامانه صیاد به‌جز این هدفی که توضیح داده شد شاید هدف مهم‌تری نیز داشته باشد و آن جلوگیری از پول‌شویی است؛ یعنی چک بابت فعالیت‌های غیرمجاز اقتصادی صادر می‌شد و چندان قابل ردگیری نیز نبود؛ یعنی یک فرد چکی را برای فعالیت قاچاق دریافت می‌کرد اما آن چک چند دست می‌گشت و نهایتا برای خرید یک آپارتمان یا خودروی قانونی خرج می‌شد.
او با بیان اینکه استفاده سومی که از این سامانه می‌توان داشت، دریافت مالیات است خاطرنشان کرد: از آنجا که همه اطلاعات صادرکننده و دریافت‌کننده چک در سامانه ثبت می‌شود، به‌راحتی می‌توان حجم گردش مالی افراد را در سال شناسایی کرد و به این ترتیب این سامانه یک بانک اطلاعاتی مهم برای جلوگیری از فرار مالیاتی محسوب می‌شود. الان زمینه بانکداری الکترونیک در کشور فراهم است. امروز هر دریافت و پرداختی را با سیستم ساتنا و پایا می‌توانیم انجام دهیم؛ اما در دنیا چک به‌عنوان یک وسیله پرداخت استفاده نمی‌شود و از سیستم‌های دیگری استفاده می‌شود. اقتصاد ما با چک تعریف شده است و حذف آن امروز بدون جایگزین‌کردن گزینه مناسب امکان‌پذیر نیست.
شیوه دوگانه بانکداری در ایران
امیر شکاری، کارشناس بانکداری الکترونیک توضیح داد: دنیا از نظر روند توسعه بانکداری متفاوت از ما حرکت کرده است. زمانی که ما بانکداری را آغاز کردیم، شیوه‌ای را برگزیدیم که در آمریکای شمالی استفاده می‌شد. بانکداری در آمریکای شمالی کاملا مبتنی بر چک است. ادبیات امروز آمریکای شمالی نیز عجین با چک است، به‌گونه‌ای که ممکن است فرد حتی برای پرداخت کرایه تاکسی خود نیز چک بدهد.
او متذکر شد: وقتی بانکداری در بدنه بازار ما رسوخ کرد، شیوه رایج در آمریکای شمالی اقتباس شد. بعد از انقلاب و احیای صنعت بانکداری، بسیاری از این شیوه را از بانکداری اروپایی گرفتیم؛ یعنی هم‌زمان با مدرن‌سازی نظام بانکی زمانی که با ورود عابربانک و کارت بانکی انجام شد، مدل اروپایی را نیز پیاده‌سازی کردیم؛ اما در این دوره آمریکایی‌ها در ادامه همان مسیر پُر‌چک، به سمتی رفتند که عابربانک‌ها نیز چک به مشتریان می‌دادند. حال آنکه چک در بازار اروپایی یک ابزار قدیمی و دمده شناخته می‌شد. به این ترتیب ما در یک نظام کاملا دوگانه قرار گرفتیم.
شکاری اضافه کرد: ما امروز بازارمان رفتار آمریکایی دارد، چون هنوز چک ابزار بسیار پرمصرفی است و به‌خاطر قوانین سنتی چک، هم پول‌شویی و عدم احراز هویت در این سیستم نهادینه بوده است؛ اما نظام بانکی ما اروپایی است. به همین خاطر است که وقتی چک به بانک می‌آمد هیچ سنخیتی با بانک نداشت و در بانک با جعل و پول‌شویی و موارد دیگر در زمینه چک مواجه می‌شدیم. از‌این‌رو اتفاقا نظام بانکی تشخیص درستی داد که سیستم را تارگت کرد تا به این ترتیب امکان جعل و پول‌شویی کاهش یابد.
او بیان کرد: هر سیستمی وقتی شروع به کار می‌کند مشکلاتی دارد. ما هم شرایطی نداریم که تکنولوژی دنیا را بتوانیم به‌روز استفاده کنیم. مجبوریم در یک‌سری راه‌ها با آزمون و خطا پیش برویم. در کشوری که همه درهایش به روی دنیا بسته است، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم طرحی را که پیاده‌سازی می‌کنیم بدون هیچ ایراد و اشکالی پیش برود؛ اما می‌توان امید داشت که سامانه در یکی، دو سال اصلاح می‌شود.
صید فراریان مالیاتی توسط صیاد
سامانه صیاد که برای ثبت و استعلام اطلاعات چک طراحی شده است، از شنبه 22 آذر در کشور فعال می‌شود. این سامانه که اهدافی مانند جلوگیری از کلاهبرداری و پول‌شویی را دنبال می‌کند، به گفته کارشناسان می‌تواند به بانک اطلاعاتی قوی برای سازمان مالیات هم تبدیل شود و با رصد تراکنش‌های مالی انجام‌شده، جلوی فرار مالیاتی نیز گرفته شود.
احمد حاتمی‌یزد، رئیس سابق بانک صادرات درباره سامانه جدید صیاد گفت: مشکل عمده‌ای که در ایران تابه‌حال بوده این است که از چک به‌عنوان ابزار اعتباری استفاده کرده و گویی کالا را نسیه خریداری می‌کردند؛ اما این فاینانس‌کردن و تخصیص اعتبار‌دادن بدون هیچ رتبه‌بندی به افراد تعلق می‌گرفت. بدون اینکه اطمینان از پرداخت‌ها صورت گیرد و بدون اینکه هیچ بررسی‌ای نسبت به سوابق انجام شود، اعتباری تا سقف هر میزانی که فرد انتخاب می‌کند، به وی اعطا می‌شد.
او افزود: مشکلی که این سیستم به وجود آورده این بود که تعداد افراد با چک برگشتی به مرور افزایش پیدا کرد و این مسئله فعالیت‌های اقتصادی را تحت تأثیر قرار داد. در کنار این موضوع یعنی استفاده نابجا از چک، کلاهبرداری‌های زیادی نیز به‌واسطه چک انجام می‌شد؛ یعنی عده‌ای با قصد پس‌دادن مبلغ، چک می‌کشیدند که نمی‌توانستند مبلغ را تأمین کنند ولی عده‌ای نیز به قصد کلاهبرداری و با هدف پس‌ندادن مبلغ، چک می‌کشیدند؛ بنابراین چک به شیوه شناخته‌شده قدیمی، فساد گسترده‌ای را در اقتصاد کشور به وجود می‌آورد.
حاتمی‌یزد اظهار کرد: این موضوع سبب شد بانک مرکزی به فکر ایجاد سامانه‌ای بیفتد که اولا سوابق صادرکننده چک را به ذی‌نفعان بدهد و دوما دست‌به‌دست‌شدن چک بین افراد با ثبت اطلاعات کامل انجام شود.
به اعتقاد این کارشناس بانکی، سامانه صیاد به‌جز این هدفی که توضیح داده شد شاید هدف مهم‌تری نیز داشته باشد و آن جلوگیری از پول‌شویی است؛ یعنی چک بابت فعالیت‌های غیرمجاز اقتصادی صادر می‌شد و چندان قابل ردگیری نیز نبود؛ یعنی یک فرد چکی را برای فعالیت قاچاق دریافت می‌کرد اما آن چک چند دست می‌گشت و نهایتا برای خرید یک آپارتمان یا خودروی قانونی خرج می‌شد.
او با بیان اینکه استفاده سومی که از این سامانه می‌توان داشت، دریافت مالیات است خاطرنشان کرد: از آنجا که همه اطلاعات صادرکننده و دریافت‌کننده چک در سامانه ثبت می‌شود، به‌راحتی می‌توان حجم گردش مالی افراد را در سال شناسایی کرد و به این ترتیب این سامانه یک بانک اطلاعاتی مهم برای جلوگیری از فرار مالیاتی محسوب می‌شود. الان زمینه بانکداری الکترونیک در کشور فراهم است. امروز هر دریافت و پرداختی را با سیستم ساتنا و پایا می‌توانیم انجام دهیم؛ اما در دنیا چک به‌عنوان یک وسیله پرداخت استفاده نمی‌شود و از سیستم‌های دیگری استفاده می‌شود. اقتصاد ما با چک تعریف شده است و حذف آن امروز بدون جایگزین‌کردن گزینه مناسب امکان‌پذیر نیست.
شیوه دوگانه بانکداری در ایران
امیر شکاری، کارشناس بانکداری الکترونیک توضیح داد: دنیا از نظر روند توسعه بانکداری متفاوت از ما حرکت کرده است. زمانی که ما بانکداری را آغاز کردیم، شیوه‌ای را برگزیدیم که در آمریکای شمالی استفاده می‌شد. بانکداری در آمریکای شمالی کاملا مبتنی بر چک است. ادبیات امروز آمریکای شمالی نیز عجین با چک است، به‌گونه‌ای که ممکن است فرد حتی برای پرداخت کرایه تاکسی خود نیز چک بدهد.
او متذکر شد: وقتی بانکداری در بدنه بازار ما رسوخ کرد، شیوه رایج در آمریکای شمالی اقتباس شد. بعد از انقلاب و احیای صنعت بانکداری، بسیاری از این شیوه را از بانکداری اروپایی گرفتیم؛ یعنی هم‌زمان با مدرن‌سازی نظام بانکی زمانی که با ورود عابربانک و کارت بانکی انجام شد، مدل اروپایی را نیز پیاده‌سازی کردیم؛ اما در این دوره آمریکایی‌ها در ادامه همان مسیر پُر‌چک، به سمتی رفتند که عابربانک‌ها نیز چک به مشتریان می‌دادند. حال آنکه چک در بازار اروپایی یک ابزار قدیمی و دمده شناخته می‌شد. به این ترتیب ما در یک نظام کاملا دوگانه قرار گرفتیم.
شکاری اضافه کرد: ما امروز بازارمان رفتار آمریکایی دارد، چون هنوز چک ابزار بسیار پرمصرفی است و به‌خاطر قوانین سنتی چک، هم پول‌شویی و عدم احراز هویت در این سیستم نهادینه بوده است؛ اما نظام بانکی ما اروپایی است. به همین خاطر است که وقتی چک به بانک می‌آمد هیچ سنخیتی با بانک نداشت و در بانک با جعل و پول‌شویی و موارد دیگر در زمینه چک مواجه می‌شدیم. از‌این‌رو اتفاقا نظام بانکی تشخیص درستی داد که سیستم را تارگت کرد تا به این ترتیب امکان جعل و پول‌شویی کاهش یابد.
او بیان کرد: هر سیستمی وقتی شروع به کار می‌کند مشکلاتی دارد. ما هم شرایطی نداریم که تکنولوژی دنیا را بتوانیم به‌روز استفاده کنیم. مجبوریم در یک‌سری راه‌ها با آزمون و خطا پیش برویم. در کشوری که همه درهایش به روی دنیا بسته است، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم طرحی را که پیاده‌سازی می‌کنیم بدون هیچ ایراد و اشکالی پیش برود؛ اما می‌توان امید داشت که سامانه در یکی، دو سال اصلاح می‌شود.
