اقتصاد آنلاین- نجمه جمشیدی؛ جنگ روسیه و اوکراین حوزه انرژی در جهان را دگرگون کرد. کمبود گاز در اروپا و تصمیم اروپا برای کاهش و در نهایت قطع وابستگی به نفت و گاز روسیه؛ تمامی معادلات تجاری حوزه انرژی را تحت تاثیر خود قرار داد.با آغاز تحریم‌های روسیه توسط برخی از کشورها و از دست رفتن بازار روسیه در اروپا، بسیاری از کارشناسان معتقدند که نفت و گاز ایران می‌تواند جایگزین روسیه در قاره سبز شود. هادی موسوی، کارشناس انرژی بر این باور است که بازارهای نفت و گاز روسیه و ایران مجزاست و ایران نمی‌تواند جایگزین روسیه در بازارهای انرژی آن شود. او در این‌باره به «اقتصاد آنلاین» می‌گوید: «در زمان شوروی سابق عمده‌ی نفت روسیه از طریق خطوط لوله «دروژبا» به کشورهای شرق اروپا و آلمان شرقی صادر می‌شد. سهم ناچیزی از نفت روسیه از طریق کشتیرانی صار می‌شود. ایران در اروپا رقابتی با روسیه در بحث نفت ندارد. ایران پیش از تحریم‌های نفتی به کشورهای ایتالیا و یونان و اتریش نفت صادر می‌کرد. حتی اگر بخواهیم بازار نفت ایران در اروپا را بازپس بگیریم، بازار روسیه را نمی‌توانیم به دست بیاوریم چراکه پالایشگاه‌های آن کشورها برای خطوط لوله انتقال نفت روسیه طراحی شده‌اند.»
درحال از دست بازار چین هستیم
پیش از آغاز جنگ اوکراین 40 درصد از نفت روسیه به چین صادر می‌شد. درحال حاضر به بیش از 50 درصد افزایش یافته است. موسوی در ادامه با اشاره به اینکه ایران درحال از دست دادن بازار چین است، عنوان می‌کند: «در بازار چین ماجرا متفاوت است؛ روسیه درحال تصاحب بازار نفت ایران است. مهم‌ترین دلیل این اتفاق حجم بالای صادرات نفت روسیه به چین است. روس‌ها چندین برابر ایران به چین نفت صادر کرده‌اند و این حجم بالای صادرات به روسیه امکان تخفیف به چینی‌ها را می‌دهد. امتیاز ویژهای که با استقبال چینی‌ها مواجه شده است.
چین و روسیه امتیازهای ویژهای نیز برای مبادلات تجاری خود درنظر گرفتند. یکی از این امتیازهای مبادله با ارزهای کشورهای چین و روسیه است. روبل و یوان بازار داغ‌تری از ریال ایران دارند. از آنجاییکه ریال ایران به‌دلیل حجم بسیار پایین صادرات، مشتری ندارد، تمایلی به مبادلات تجاری با ایران به این شیوه ندارند.»
ایران نمی‌تواند جایگزین روس‌ها در اروپا شود
موسوی با اشاره به اینکه در بحث گاز نیز برداشت اشتباهی است که ایران می‌تواند جایگزین گاز روسیه در اروپا باشد، می‌گوید: «فارق از اینکه ایران پتانسیل و ظرفیت صادرات گاز به اروپا را دارد یا خیر، مسئله این است که اروپا تصمیم گرفته وابستگی به گاز روسیه را کاهش دهد. ممکن است در سال‌های آتی مشکلاتی نیز در این‌باره داشته باشد اما این روند شروع شده و وابستگی اروپا در آینده به گاز روسیه به صفر خواهد رسید. برای کاهش این وابستگی طرح‌هایی همانند استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و گاز آفریقا و ... اجرا می‌کند و معطل گاز روسیه نخواهد ماند.»
کابوسی به‌نام هاب گازی ترکیه
تنها راه صادرات گاز ایران به اروپا از طریق خط لوله‌‌ی صادرات گاز ایران به ترکیه است. ترکیه به شبکه‌ی گاز اروپا متصل است. درحال حاضر روسیه از طریق خط لوله‌‌ای که به ترکیه متصل می‌شود بخشی از گاز اروپا را تامین می‌کند. ترکیه به‌دلیل موقعیت ژئوپولتیکی که دارد پلی میان اروپا و آسیاست و نقش کلیدی در این میان دارد. ایران سال‌ها تلاش کرده است که از این طریق به اروپا صادرات گاز انجام دهد اما ترکیه در تمامی این سال‌ها به‌دنبال این بوده که نقش واسطه را ایفا نکند و تبدیل به هاب گازی منطقه شود.»
اما و اگرهای هاب گازی ایران
این کارشناس انرژی درباره‌ی توافق اخیری که اردوغان و پوتین عنوان می‌کند: «توافق آنها در راستای تبدیل ترکیه به هاب گازی منطقه انجام شده است. ترکیه دیگر تنها سوآپ گاز روسیه را انجام نمی‌دهد، بلکه گاز را با قیمت مناسبی از روسیه خریداری کرده و به بازارهای هدف خود صادر می‌کند. تبدیل ترکیه به هاب گازی برای ایران مناسب نیست چراکه ایران می‌خواهد به‌صورت مستقیم به بازار اروپا متصل شود تا بتواند منافع اقتصادی و سیاسی خود را تامین کند اما ترکیه اجازه‌ی انجام این کار را به ایران نمی‌دهد. به همین دلیل تاکنون نتوانسته‌ایم از این خط لوله گاز به ترکیه برای صادرات گاز به اروپا استفاده کنیم. نکته دیگر فاصله منابع گازی ایران تا ترکیه است. منابع گازی ما در جنوب ایران واقع شده‌اند که بیش از یک هزار کیلومتر باید خط لوله احداث شود و این مسیر نیازمند شش ایستگاه تقویت فشار است. تمامی این موارد هزینه‌های اضافی را به قیمت گازی صادراتی می‌افزاید که دیگر قیمت رقابتی نیست. یکی از دلایلی که نتوانستیم به هاب گازی منطقه تبدیل شویم، این مسئله است.»
چماقی به‌نام «کرسنت»
موسوی با اشاره به اینکه پرونده «کرسنت» یکی از دلایل عقب‌ماندگی ایران در حوزه گاز است، یادآور می‌شود: «تجربه «کرسنت» نیز یکی از عوامل بازدارنده‌ی صادرات گاز ایران به اروپاست. قیمت گاز براساس استاندارهای بین‌المللی نرخ‌گذاری نمی‌شود و براساس توافق طرفین نهایی می‌شود. هر زمانی‌که تلاش کرده‌ایم صادرات گاز داشته باشیم چماقی به‌نام «کرسنت» بر سر مدیران بوده که این قرارداد «کرسنت» دوم است و فشارهای سیاسی که هر دو جناح به دولت وقت وارد می‌کند مانع انعقاد قرارداد می‌شود. در صادرات گاز از ترس «کرسنت» شدن قدرت تصمیم‌گیری را از مدیران گرفته است.»
منافع ملی روس‌ها فدا ایران نمی‌شود
روسیه از حضور ایران در بازار انرژی اروپا استقبال نمی‌کند چراکه با منافع این کشور در تضاد است اما از همچنان به‌دنبال سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران است. موسوی در این‌باره می‌گوید: «بازارهای روسیه از دست رفته و به دنبال بازار جدید است. زمانی به‌دلیل تحریم‌های نفتی ایران، روس‌ها حاضر به سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران نبودند اما درحاضر به‌دلیل تحریم‌هایی که دولت روسیه شده است جایی برای سرمایه گذاری ندارند. اما سرمایه‌گذاری روس‌ها در این شرایط نیز مشکوک است. چراکه آنها هنگامی‌که تحریم نبودند و منابع مالی و امکانات بیشتری داشتند در پروژه‌های ایران کار خاصی انجام ندادند حال تصور کنید در زمانی‌که هر دو کشور تحریم هستند چه پروژه‌ای اجرا خواهد شد. درحال حاضر شاید گرایش سیاسی به حضور روس‌ها در صنعت نفت ایران وجود داشته باشد اما در بحث فنی و مالی و انتقال پول این پتاسیل در آنها دیده نمی‌شود. صحبت از سرمایه گذاری 40 میلیارد دلاری می شود به نظر من که روس ها حتی 2 میلیارد دلار هم در صنعت نفت ایران سرمایه گذاری انجام نمی‌دهند. باتوجه به اینکه منابع مالی روس‌ها در شرایط تحریم محدود است آنها منافع ملی خود را به سرمایه گذاری در ایران ترجیح می‌دهند.»
تصمیم جدید برای نفت ایران
به‌تازگی وزیر نفت از امضای تفاهم‌نامه با گازپروم روسیه خبر داده است و مانورهای تبلیغاتی بسیاری برای این تفاهم‌نامه از سوی دولت انجام شد. شاید جالب باشد بدانید همانند این تفاهم‌نامه را دولت احمدی‌نژاد در سال 85 و دولت روحانی نیز پس از برجام امضا کرد. باتوجه به مشکلات توسعه در میادین نفت و گاز و تعاملات سیاسی ایران نمی‌تواند جایگزین روسیه در اروپا باشد اما می‌تواند از شرایط تحریم روسیه و فشارهای اروپا بر این کشور استفاده کرده و امتیازهای ویژهای از روس‌ها بگیرد. زمان آن رسیده است که دولت رییسی تصمیم جدیدی برای حل معضل صنعت نفت و گاز ایران اتخاذ کند؛ تا شاهد شکوفایی صنعت نفت ایران در جهان باشیم.
