رویای گازی اردوغان

دامنه این تنش‌ها به حدی رسیده است که روز جمعه کمیسیون اروپا اعلام کرد که تحریم‌های خود علیه فعالیت‌‌های اکتشاف و حفاری ترکیه در دریای مدیترانه را تمدید کرده و این تحریم‌ها قرار است تا نوامبر سال ۲۰۲۱ ادامه یابند. البته ترکیه به هیچ عنوان حاضر به پذیرش اتهام تعرض به آب‌های سایر کشورها نیست و ترجیح می‌دهد بدون توجه به فشارهای اتحادیه اروپا و کشورهای مدیترانه‌ای عملیات توسعه گازی خود را ادامه دهد.خیز ترکیه برای دستیابی به منابع هیدروکربوری در راستای تلاش این کشور برای اجرای سیاست امنیت در انرژی است و در ماه آگوست سال جاری بود که این کشور اعلام کرد بزرگترین میدان گازی خود را کشف کرده است. میدان گازی که ظرفیت آن ابتدا ۳۲۰ میلیارد متر مکعب تخمین زده شد، ولی در ادامه اعلام شد که ظرفیت آن حتی بیشتر است، این اتفاق در اوج تنش‌ها رخ داد و ترکیه در کنار سیاست استخراج و حفاری از دریای مدیترانه، سرمایه‌گذاری عظیمی نیز روی گاز در دریای سیاه انجام داده است و می‌خواهد بیشتر به منابع خود متکی باشد تا آنکه مجبور باشد از ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، قطر، عراق و آمریکا منابع انرژی خود را تامین کند. به نظر می‌رسد چشم‌انداز رجب طیب اردوغان برای تبدیل ترکیه به یکی از قدرت‌های مهم جهان و منطقه بسیار به منابع گازی این کشور  وابسته است و اهمیت این منابع گازی برای او به اندازه دخالت‌های نظامی پرشمار این کشور در مناطق مختلف است.

قبرس، یونان و ترکیه؛ آتش زیرخاکستری که گاز در آن دمید

ترکیه طی سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری را در راستای استقلال در منابع هیدروکربوری خود انجام داده و سرمایه عظیمی را به سوی این بخش روانه کرده است، بخشی از این سرمایه‌گذاری عظیم به خرید ۳ کشتی اکتشاف و حفاری بزرگ اختصاص یافت. دولت این کشور به رهبری رجب طیب اردوغان، در راستای همین سیاست به دنبال تسلط این قدرت اقتصادی منطقه بر ذخایر گازی نهفته در شرق دریای مدیترانه است. یونان و قبرس خود مدت‌هاست درگیر مناقشه بر سر این منابع گازی در دریای مدیترانه هستند، اما دولت اردوغان در سال جاری چندین و چند بار بدون هیچ توجهی به اختلافات طرفین کشتی‌های خود را گاه حتی با اسکورت نظامی به آن مناطق می‌فرستد و مشغول به عملیات اکتشاف خود شده است.  حالا رجب طیب اردوغان در سخنرانی اخیر خود در آنکارا گفت که کشورش قصد دارد تا به اکتشاف در این منطقه طی سال جاری و در اولین فرصت ادامه دهد. به گزارش الجزیره، این امر در حالی رخ می‌دهد که دولت آنکارا ماه گذشته در توافق‌نامه مشترکی که با دولت مستقر در طرابلس لیبی به امضا رساند، بر این امر تاکید می‌شود که ترکیه در مناطق وسیع‌تری از دریای مدیترانه دست به اکتشاف خواهد زد. این توافق‌نامه خشم کشورهای حاشیه دریای مدیترانه‌ را بر‌انگیخت.

به رغم آنکه تنش‌ها پس از زلزله شدیدی که ترکیه و یونان را لرزاند اندکی کاهش یافته بود، حالا لفاظی‌های جنگ طلبانه از سوی هر دو طرف بار دیگر افزایش پیدا کرده است. در تازه‌‌ترین اقدام تنش‌زا، با نادیده گرفتن هشدارهای پیاپی یونان، نیروی دریایی ترکیه در پیامی از طریق سیستم هشدار دریایی بین‌المللی ناوتکس گفت که کشتی اوروچ ریس برای ادامه اکتشافات خود تا ۱۴ نوامبر در منطقه باقی می‌ماند و فعالیت‌های خود را که قرار بود ۴ نوامبر به پایان برسد، ادامه می‌دهد. آتن نیز به سرعت اقدام ترکیه را محکوم کرد و ضمن تقبیح تحرکات این کشور در شرق مدیترانه آن را «رفتاری غیرقانونی» خواند و خواستار عقب‌نشینی ترکیه از این منطقه شد. ترکیه از ماه آگوست آتش این اختلافات که دهه‌ها بر سر قبرس ریشه دارند را بار دیگر شعله‌ور کرده است و بدون توجه به مخالفت همسایگان و کشورهای اروپایی به عملیات‌های خود ادامه می‌دهد. دولت ترکیه استخراج گاز از شرق مدیترانه را در چارچوب حقوق خود ترسیم می‌کند و مدعی است جزایر یونانی به اندازه‌ای بزرگ نیستند که مناطق اطراف آن بتوانند به‌عنوان مناطق حاکمیتی ملی این کشور محسوب شوند.

تحریم‌های اتحادیه اروپا

کمیسیون اروپا  درباره حفاری‌های غیر مجاز ترکیه در شرق مدیترانه اعلام کرد که تحریم‌های دو مقام ترک و یک نهاد اقتصادی این کشور را تا نوامبر سال ۲۰۲۱ تمدید خواهد کرد. این ۲ مقام رئیس بخش اکتشاف و معاون او در شرکت نفت ترکیه (TPAO) هستند که از ماه فوریه تحت تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار گرفته‌اند. به گزارش پلتس، مهمت فروح آکالین و معاون او، علی کاسکان ناموغلو شخصیت‌هایی هستند که از سوی اتحادیه اروپا برای تنبیه ترکیه مورد تحریم قرار گرفته‌اند. البته اروپایی‌ها تصمیم گرفتند تنها به تمدید تحریم‌ها بسنده کنند و موارد جدیدی را به تحریم‌ها علیه ترکیه اضافه نکنند. ترکیه پیش از این با گرفتن انگشت اتهام به سوی دولت فرانسه و شرکت‌های بزرگ حوزه انرژی تهدید کرده بود که در صورت اعمال تحریم‌های بیشتر حضور فعالانه خود در شرق مدیترانه را به سرعت افزایش می‌دهد. البته تنها مشکل ترکیه با یونان نیست و قبرس و رژیم اسرائیل نیز بر سر فعالیت‌های گسترده گازی این کشور در مدیترانه که شامل آب‌های مصر، مناطق دریایی نزدیک به سرزمین‌های  ‌اشغالی و میدان‌های گازی اطراف قبرس انجام می‌شود، بسیار ناراضی و عصبانی هستند.

تاثیر سیاست جدید ترکیه بر ایران و سایر تامین‌کنندگان

ترکیه در مسیر توسعه خود اتکای بسیار زیادی بر منابع هیدروکربوری و بالاخص گاز دارد که بخش بسیار بزرگی از آن را از طریق دو تولیدکننده بزرگ گاز جهان در همسایگی خود تامین می‌کند. از یکسو ترکیه با ایران قرارداد واردات گسترده گازی ۲۵ ساله دارد که مطابق آن از سال ۲۰۰۱ کشور ترکیه متعهد شده است که تا سال ۲۰۲۶ از ایران، سالانه ۵/ ۸ میلیارد مترمکعب یا بیشتر گاز وارد کند. البته قرارداد واردات گاز  در طی این سال‌ها باچالش‌هایی روبه‌رو شده است چرا که  تروریست‌های پ.ک.ک سال‌هاست با دولت ترکیه درگیری مسلحانه دارند، طی سال‌های اخیر به دلیل سهولت دسترسی به منطقه جغرافیایی خطوط لوله صادراتی گاز ایران به ترکیه، بارها و بارها آن را منفجر کرده‌اند و باعث بروز بحران در تامین گاز این کشور شده است. طبق آمار اداره بازار انرژی ترکیه، این کشور در ۷ ماهه نخست سال جاری ۴۰ درصد کاهش واردات از ایران داشته است و تنها ۸۵/ ۲ میلیارد مترمکعب از گاز ایران را وارد کرده است، یکی از اصلی ترین دلایل این کاهش چشمگیر واردات گاز انفجار مجدد خط لوله انتقال گاز ایران به ترکیه توسط پ.ک.ک بود، که دولت ترکیه نیز در ترمیم مجدد آن اهمال کرد و ۳ ماه آن را به عقب انداخت با اینکه امکان تعمیر سریع آن، همانند گذشته برای این کشور وجود داشت. البته مقامات ترک اعلام کرده‌اند که دلیل به تعویق افتادن تعمیر این خط لوله شیوع ویروس کرونا بود. اما به نظر می‌رسد بیش از آنکه کرونا عامل این تعویق بوده باشد، برنامه‌های گازی اردوغان ممکن است تغییر کرده باشد و شاید این کشور امیدوار است تا بتواند بیشتر از هر زمان دیگری به گاز خود تکیه کند چرا که در همین مدت زمان به رغم روابط گازی حسنه‌ای که با شرکت گازپروم روسیه دارد، واردات گاز از این کشور را نیز به شدت کاهش داد. البته این سناریو در صورتی که صحیح باشد، در تناقض با سیاست گازی این کشور در قبال جمهوری آذربایجان است، چرا که جمهوری آذربایجان به‌عنوان دیگر شریک گازی ترکیه صادرات خود به این کشور را در ماه‌های اخیر به شدت افزایش داده است. به نظر می‌رسد اردوغان به دنبال آن است تا برنامه سیاسی منطقه‌ای مشخصی را به کمک تجارت گاز در منطقه عملی کند.

اگر این احتمال را به‌عنوان برنامه اردوغان در سیاست گازی بین‌المللی‌اش در نظر بگیریم به نظر می‌رسد در حال انجام قمار بزرگی است. نمود این سیاست گازی او در قبال آذربایجان را طی ماه‌های اخیر و در رابطه با درگیری‌های میان ارمنستان و آذربایجان می‌توان دید که ترکیه به‌عنوان حامی قدرتمند تکیه‌گاه الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان شده است و به نظر می‌رسد این روابط نزدیک، دوستانه و متحدانه با آذربایجان علت اصلی تکیه روسیه در ماه‌های اخیر به گاز آذربایجان است. استفاده سیاسی اردوغان از گاز البته تنها محدود به نمونه آذربایجان نیست بلکه کاهش صادرات از روسیه را به‌رغم طرح خط لوله گازی ترک‌استریم را نیز می‌توان در راستای همین تضاد منافع سیاسی ترکیه با دولتمردان روس دانست. در شرق مدیترانه هم اردوغان به شدت با فرانسه درگیر است و اردوغان ماه‌هاست که در فواصل زمانی کوتاه حملات لفظی بسیار شدیدی را متوجه امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور این کشور می‌کند که پس از بالا گرفتن تنش‌ها در دریای مدیترانه اعلام کرده بود که فرانسه قصد دارد حضور نظامی خود را در جهت ثبات بخشیدن به این بخش مهم دریا افزایش دهد.

اردوغان در رویای بازیابی قدرت عثمانی؟

رئیس‌جمهور جاه‌طلب ترکیه در سال‌های حکمرانی حزب عدالت و توسعه بر ترکیه، بی‌تردید همواره شخص اول کشور بوده است و شاید یکی از مهم‌ترین چهره‌های تاریخ این کشور از نظر آینده‌گان نیز محسوب شود. او که جشن تبلیغاتی چند ماهه بزرگی را بر سر کشف چاه بزرگ تونا-۱ در میدان گازی ساکاریا در دریای سیاه به راه انداخت و اخیرا نیز اعلام کرد که میزان ذخیره تونا-۱ حدود ۸۵ میلیارد مترمکعب بیشتر از آنچه که در ابتدا تصور می‌شد ارزیابی شده و ظرفیت گازی ۴۰۵ میلیارد مترمکعبی در اختیار دارد. به این ترتیب فعالیت‌های گازی ترکیه در سال‌های اخیر در دریای سیاه به نخستین نتیجه چشمگیر خود رسید و شاید بتوان تونا -۱ را نشانه‌ای از برنامه‌های توسعه‌طلبانه اردوغان برای ترکیه جدید دانست. حالا با کشتی‌ها و تجهیزات پیشرفته‌ای که این کشور در اختیار دارد، به قول رئیس‌جمهورش به دنبال به ارث گذاشتن ترکیه‌ای بزرگ و قدرتمند برای نسل‌های بعدی در این کشور است.

اردوغان به خوبی می‌داند که ترکیه هاب اصلی تجارت گاز و صادرات آن به اروپا است و در صورتی که اکتشافات گازی خود را افزایش دهد می‌تواند ترکیه را به یکی از تامین‌کنندگان اصلی گاز اروپا تبدیل کند. همین امر قدرت ژئوپلیتیک این کشور در منطقه و جهان انرژی را به شدت افزایش می‌دهد و اردوغان را در راستای رسیدن به اهداف قدرت‌طلبانه‌اش یاری می‌کند، اما واقعا این سناریو تا چه اندازه امکانپذیر است؟ آیا کشورهای اروپایی که صدها اختلاف جدی با ترکیه دارند و از قدرت‌گیری بیش از حد آن هراسانند، این فرصت را در اختیار او می‌گذارند؟ ایران (هرچند با سهمی بسیار اندک از صادرات جهانی)، روسیه، نروژ، قطر و آمریکا به‌عنوان مهم‌ترین تولیدکنندگان گاز و گاز مایع جهان که همگی به دنبال راه یابی و تسخیر بازار هیجان‌انگیز گاز اروپا هستند، دست روی دست خواهند گذاشت تا ترکیه با تیم‌کشی‌ای که با آذربایجان و لیبی کرده است بازار را در اختیار بگیرد؟ نگارنده روی‌دادن چنین اتفاقی را بسیار دور از ذهن می‌داند، اما تاریخ را هیچ‌گاه نمی‌توان از پیش نوشت، باید دید که در آینده چه رخ می‌دهد؟