به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آناتولی، صد و هفتاد و پنجمین اجلاس اوپک 6 دسامبر و پنجمین نشست وزرای کشورهای عضو و غیر عضو اوپک نیز در تاریخ 7 دسامبر جاری در وین، پایتخت اتریش برگزار شد و ایران، روسیه و عربستان سعودی با وجود اختلاف نظر بسیاری که پیش از آغاز نشست داشتند، با کاهش میزان تولید نفت خام خود موافقت کردند.
وزرای انرژی کشورهای عضو و غیر اوپک در این نشست تصمیم گرفتند تولید نفت در 6 ماه اول سال 2019 را به 1.2 میلیون بشکه در روز کاهش دهند. این میزان تقریبا با تقاضای بازار منطبق است.
بر اساس این توافق، میزان کاهش تولید کشورهای عضو اوپک روزانه 800 هزار بشکه و سهم کشورهای غیرعضو از این میزان 400 هزار بشکه در روز خواهد بود.
اما پیامد های این تصمیم در چارچوب مثلث ایران، روسیه و عربستان سعودی، در رویکرد بازیگران مختلف و نتایج احتمالی آن بر بازارهای نفت باید مورد ارزیابی قرار بگیرد.
- دلایل
اوپک این تصمیم را به دلیل انتظارات فوری بازار و افزایش عدم توازن بین عرضه و تقاضای نفت در بازار جهانی اتخاذ کرد. حال باید پرسید که پشت پرده این عدم تعادل چه چیزی وجود دارد؟
در اواسط سال 2014، به دلیل افزایش تولید نفت شیل آمریکا، "چرخه مازاد عرضه" در بازار ایجاد شد. از سوی دیگر میزان ذخایر تجاری کشورهای عضو OECD نیز به بیش از میانگین پنج ساله یعنی به 350 میلیون بشکه رسید.
افزایش عرضه و کاهش میزان تقاضا در بازارهای بین المللی در سال 2013 باعث سقوط قیمت نفت شد. میزان ارزش شرکت های صادر کننده اوپک از اواسط سال 2014 تا اوایل سال 2016 حدود 80 درصد کاهش یافت و اقتصاد کشورهای عضو اوپک و غیر عضو آن مانند روسیه از کاهش صادرات نفت بسیار متاثر شد.
در سال‌های 2006 تا 2016، تولیدات نفتی روسیه 1.4 درصد، عربستان سعودی 1.5 درصد و ایران 0.7 درصد افزایش داشت که در مقابل آن ایالات متحده آمریکا تولید نفت خود را 6.1 درصد افزایش داد.
بدین ترتیب ایالات متحده با استفاده از این برنامه، سهم خود از تولید نفت بین المللی را طی 5 سال از 10 درصد به 15 درصد افزایش داد.
از سوی دیگر، کنگره آمریکا با آزاد کردن صادرات نفت خام این کشور تا پایان سال 2015، تمام موانع قانونی را از سر راه آن حذف کرد.
آمریکا در اوایل ماه نوامبر 2018 با تولید روزانه 11.6 میلون بشکه نفت، روسیه و عربستان سعودی که از بزرگ ترین تولیدکنندگان نفت جهان هستند را پشت سر گذاشت.
تولید نفت خام ایالت تگزاس آمریکا از تولید نفت ایران و عراق بیشتر است. بدین ترتیب آمریکا پس از سال 1973 دوباره به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل شد.
همکاری کشورهای عضو اوپک و غیر عضو آن چون روسیه، قزاقستان، آذربایجان، عمان، بحرین، مالزی، برونئی، مکزیک و سودان در واکنش به این تغییرات در بازار نفت در 10 دسامبر 2016 بر اساس "بیانیه همکاری" آغاز شد.
بر اساس این توافق کشورهای عضو اوپک روزانه 1.2 میلیون بشکه و کشورهای غیرعضو چون روسیه روزانه 558 هزار بشکه میزان تولید خود را کاهش دادند.
نظارت بر عملکرد این توافق را نیز کمیته وزارتی نظارت بر توافق نفتی اوپک و غیراوپک به عهده دارد. این توافق علی رغم تمام مشکلات و افزایش تولید با مذاکراتی که در سال 2017 و 2018 انجام گرفت، ادامه یافت.
دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده با تاکید بر اهمیت قیمت پایین نفت برای اقتصاد آمریکا به کشورهای اوپک به صورت غیر مستقیم فشار وارد کرد تا تولید خود را کاهش ندهند و بدین ترتیب قیمت نفت برنت که در اوت 2018 به 85 دلار در هر بشکه افزایش یافته بود، در پایان ماه نوامبر به 57 دلار سقوط کرد.
بر اساس اطلاعات آژانس بین المللی انرژی، در پایان سه ماهه سوم سال 2018، میزان عرضه جهانی نفت یک میلیون بشکه بیشتر از تقاضای آن بود. به عبارت دیگر درحالی تقاضای جهانی نفت 99.8 میلیون بشکه در روز است که کشورهای تولید کننده روزانه 100.8 میلیون بشکه نفت تولید می کنند.
انتظار می رفت اوپک و متحدان آن همکاری که در سال 2016 آغاز کرده بودند را ادامه داده و تولید خود را تا سال 2019 کاهش دهند و رویکرد کشورهای ایران، روسیه و عربستان سعودی در این زمینه بسیار حائز اهمیت بود.
- رویکرد ایران
حسین کاظم‌پور اردبیلی، نماینده ایران در اوپک پیش از اجلاس اخیر در تاریخ 6-7 دسامبر اعلام کرده بود که اگر اوپک و متحدانش نتوانند تولید نفت را تا حد قابل توجهی کاهش دهند، قیمت نفت تا 40 دلار در هر بشکه هم سقوط خواهد کرد.
ایران معتقد است که باید تولید حداقل 1.4 میلیون بشکه در روز کاهش یابد تا جلوی عرضه بیش از حد نفت گرفته شود. اما ایران در کاهش تولید شرکت نمی‌کند و تحریم‌های آمریکا بر صادرات آن همچنان باقی است.
با توجه به این واقعیت که تصمیم گیری های اوپک به اتفاق آرا اتفاق می افتد، موقعیت ایران به عنوان یکی از پنج عضو بنیانگذار آن حائز اهمیت است. در پایان مذاکرات، ایران توانست آنچه را که از اوپک و متحدانش می‌خواست، دریافت کند.
بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران نیز در نشست اخیر اوپک که در وین برگزار شد اظهار داشت که ایران از تولید 1.2 میلیون بشکه نفت معاف است. طی این نشست اوپک؛ ایران، لیبی و ونزوئلا را از کاهش تولید نفت معاف کرد ولی نیجریه معافیتی دریافت نکرد.
چون تولید و صادرات نفت ایران به دلیل تحریم های آمریکا کاهش یافته، این کشور از کاهش تولید معاف شد.
ایران در ابتدای سال 2018 مجبور شد که روزانه تولید نفت خود را از 3.8 میلیون بشکه به 3 میلیون بشکه کاهش دهد. این کشور در اوایل سال 2017 روزانه تقریبا 2.5 میلیون بشکه نفت و مشتقات مایع نفتی صادر می کرد. بر اساس داده های ماه اکتبر این میزان به 1.9 میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.
در پی آغاز تحریم های آمریکا علیه ایران، تنها 8 کشور به صورت محدود می توانند از ایران نفت و گاز وارد کنند. این مجوز نیز تنها تا ماه مه 2019 ادامه خواهد یافت. به همین دلیل اوپک و متحدان آن در ماه آوریل 2019 مجددا تشکیل جلسه خواهند داد.
- رویکرد روسیه
روسیه بر اساس توافق مذکور، میزان تولید خود را که در ماه اکتبر 11.4 میلیون بشکه بود را دو درصد کاهش داده و بدین ترتیب روزانه 228 هزار بشکه کمتر نفت تولید خواهد کرد. با این حال اوپک از روسیه انتظار داشت که میزان تولید نفت خود را 250 تا 300 هزار بشکه در روز کاهش دهد اما روسیه به دلیل روند اقتصادی رو به نزول خود که از تحریم‌های غرب علیه این کشور ناشی می‌شود و همچنین عدم تمایل کرملین برای واگذاری سهم خود از بازار نفت به آمریکا و عربستان سعودی، به این درخواست تن نداد. به همین دلیل انتظار می‌رفت که روسیه تنها با نیمی از این مقدار یعنی 150 هزار بشکه کاهش در روز موافقت کند.
این تصمیم روسیه باعث شد که احتمال اتخاذ تصمیم مشترک از سوی اعضای اوپک در نشست آن در ششم دسامبر با تردید مواجه شود و قیمت نفت را کاهش دهد.
در پی این کاهش قیمت، آلکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه که از سوی پوتین به پترزبورگ فراخوانده شده بود هفتم دسامبر در بازگشت به وین اعلام کرد که کرملین با کاهش روزانه بیش از 200 هزار بشکه نفت موافقت می‌کند. روسیه با تغییر موضع خود توانست نقش میانجی میان ایران و عربستان سعودی را ایفا کند.
- موضع عربستان سعودی
عربستان سعودی با اینکه همانند دو رقیب خود در بازار نفت یعنی ایران و روسیه درگیر مقاومت در برابر تحریم‌های غرب نیست اما قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی باعث تنش در روابط ریاض و غرب شده است. همزمان کاهش قیمت نفت و اعمال معافیت برای واردات این محصول از ایران برای برخی از کشورها توسط آمریکا باعث تضعیف قدرت عربستان سعودی در میز مذاکرات شده است. به دنبال این قضایا عربستان اعلام کرده بود که در ماه دسامبر 500 هزار بشکه در روز کمتر نفت تولید خواهد کرد و در صورت لزوم به تنهایی حاضر است در سال 2019 به میزان بیشتری تولید این محصول را کاهش دهد.
خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی از اهمیت برقراری توازن در تولید نفت میان اعضای اوپک و لزوم کاهش تولید این محصول صحبت کرده بود و تحلیلگران بازار نفت معتقد بودند که این کشور در برابر فشار آمریکا تسلیم خواهد شد اما این کشور از انجام این کار سر باز زد.
عربستان سعودی بر اساس منطق اوپک بایستی بیشترین میزان کاهش تولید نفت را اعمال کند. بنابراین پیش‌بینی می‌شود که تولید روزانه نفت خام این کشور از 11.1 میلیون بشکه در اکتبر 2018 به 10.2 تا 10.5 میلیون بشکه در ابتدای سال 2019 برسد. آنچه که برای ریاض مهم است تثبیت قیمت نفت در یک رقم مشخص است. برای اینکه اقتصاد عربستان سعودی در سال 2019 با خطر مواجه نشود، قیمت هر بشکه نفت خام حداقل 70 دلار باید باشد.
- نتایج محتمل
اوپک قصد دارد، چنانچه اتفاق خاصی در توازن عرضه و تقاضای نفت و همچنین تحولات راهبردی غیر مترقبه‌ای نیفتد، قیمت هر بشکه نفت خام را در کانال 70 دلار تثبیت کند.
تاثیر کاهش تولید نفت خام از سوی کشورهای عضو اوپک و افزایش قیمت این محصول بر کسری بودجه کشورهایی همچون ترکیه که وارد کننده صرف هستند منفی خواهد بود.
اهمیت تصمیم اوپک برای کشورهای صادرکننده نفت به غیر از آمریکا ممانعت از سقوط قیمت به کانال 50 دلار برای هر بشکه از این محصول است. پیش‌بینی می‌شود که آمریکا در سال 2019 و سال‌های بعد از آن میزان تولید روزانه نفت خام خود را به 12 تا 15 میلیون بشکه برساند و از استراتژی خود برای پایین کشیدن قیمت پا پس نکشد.
به نظر می‌رسد که رقابت تولیدکنندگان نفت خام برای تعیین قیمت نفت و کسب سهم بیشتر در بازار در سال آینده نیز ادامه پیدا خواهد کرد. با اینحال نباید از عرضه بیشتر نفت خام از سوی آمریکا و عربستان سعودی برای جبران غیبت ایران و ونزوئلا در این بازار چشم پوشی کرد.
نوسان تقاضا از سوی کشورهای در حال توسعه همچون هند و چین نیز می‌تواند بر قیمت نفت تاثیر منفی بگذارد.
* مقالات منتشر شده تحت عنوان «تحلیلی» صرفا منعکس کننده نظر نویسنده آن است و به معنای تایید آن از سوی خبرگزاری آناتولی نیست.
کنعان اصلان‌لی، پژوهشگر بخش اقتصادی مرکز مطالعات ایرانی آنکارا (ایرام)
