جمله‌ای است که می‌گوید «مردی که قسط ندارد... مرد نیست.»؛ شاید جمله‌ای به ظاهر ناخوشایند به‌نظر برسد اما در عالم واقع، بسیاری از مردان و زنان حقوق‌بگیر از کارگر گرفته تا کاسب و کارمند با مفهومی به‌عنوان قسط آشنا هستند. در گذشته‌های نه‌چندان دور گوشه هر خانه یا ته‌هر کشوی کمدی، دفترچه قسط بانک پیدا می‌شد و این روزها کارت‌های بانکی خاص واریز اقساط.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، قسط‌ها مربوط به وام‌های رنگارنگ بانکی است که صرف تهیه پول‌پیش خانه، خرید لوازم خانگی، خودرو و این اواخر حتی سیم‌کارت‌های ارزان‌قیمت تلفن همراه و لوازم جانبی رایانه شده است. صاحبان درآمد، حالا پیش از اینکه حقوقشان را دریافت کنند باید فکر پرکردن چاله‌هایی به اسم قسط باشند تا تأخیر در پرکردنشان صدای بانک‌ها و شرکت‌های واگذاری کالا به شکل اقساط را در نیاورد. فروش همه رقم کالا و خدماتی به مردم به روش قسطی باعث شده قسط به چالشی برای بسیاری از مردم و زندگی‌های آنان بدل شود.
صف بانک‌ها برای گرفتن وام هیچ وقت خالی یا خلوت نمی‌شود. همیشه عده زیادی در انتظار و در نوبت گرفتن وام هستند. این به‌معنای آن است که تهیه برخی ملزومات یک زندگی نسبتا معمولی نیاز به پولی دارد که در جیب بیشتر مردم نیست. راه جورکردن این هزینه‌ها، گرفتن وام با هرنوع سودی است؛ از قرض‌الحسنه گرفته تا 25درصد و حتی بالاتر از آن. اما این سودهای کلان هم کمتر کسی را از گرفتن وام منصرف می‌کند. برخی ناچارند برای حفظ کیفیت زندگی خود تن به گرفتن وام بدهند؛ وام‌هایی که به قیمت بلعیدن حقوق اندکشان تمام می‌شود. مهدی یکی از همین مردم است. او می‌گوید ماهانه چیزی حدود 3میلیون تومان حقوق می‌گیرد و با این حقوق هرگز نمی‌توان زندگی را به‌خوبی اداره کرد؛ «اگر زیر بار قسط و قرض از بانک نمی‌رفتم، با حقوقم نه می‌توانستم ماشینی که الان دارم بخرم و نه شهریه دانشگاهم را بدهم. برای همین مجبورم زیر بار هر وامی بروم تا نیازهای اساسی خانه را تامین کنم.» او از اینکه دوسوم ازحقوق ماهانه‌اش را قسط می‌دهد سخن به میان می‌آورد و می‌گوید چاره‌ای جز تحمل وضعیت فعلی ندارد؛ «عیال‌وار هستم و همسرم جایی شاغل نیست. با حقوقی که می‌گیرم و با تورم فعلی، خریدن یخچال، فریزر و... یک‌رؤیاست. برای همین هرچیزی که درخانه داریم را با وام گرفتن از این بانک و آن بانک تهیه کرده‌ام. تا قسط یک بانک تمام می‌شود، از بانک دیگری وام می‌گیرم و اینطوری مقداری به زندگی سر و سامان داده‌ام.» او حرفش را اینطور ادامه می‌دهد: «مجبورم برای اینکه سختی زندگی فشارکمتری به خانواده‌ام وارد کند، بعد از تعطیل‌شدن محل کارم با ماشین کار کنم. کار با ماشین کمک حال گذران بهتر امور است اما باز هم کافی نیست. برای همین مجبورم با مدیریت‌کردن قسط‌ها، یکی در میان قسط یک بانک را بدهم و قسط بانک دیگری را ندهم. با این روش، زمان می‌خرم تا ببینم پولی به دستم می‌آید تا بدهی‌ها را کم کنم یا نه».
زندگی بدون وام شدنی نیست
مسعود تا بازنشستگی 3-2سال دیگر بیشتر فاصله ندارد. با این حال او هنوز خانه‌ای از خود ندارد و همین چند‌ماه قبل برای تامین‌کردن پول پیشی که صاحبخانه‌اش طلب کرده است، مجبور شد50میلیون تومان وام بگیرد. او می‌داند تا 6ماه دیگر که موسم تمدید قراردادش می‌رسد، باید دوباره فکرجور کردن وام تازه‌ای باشد تا شاید صاحبخانه‌اش را راضی به تمدید قرارداد اجاره‌نشینی‌اش کند. او غیر از وام 50میلیونی مسکن، قسط‌های دیگری هم دارد؛ «خیلی اهل وام‌گرفتن نیستم اما چاره‌ای نیست. بدون وام نمی‌شود زندگی کرد چون حقوقی که می‌گیرم، جوابگوی قیمت کالاهای ضروری زندگی‌ام نیست مجبورم وام بگیرم تا گوشه‌ای از مشکلاتم را کم کنم. اجناس تجملی که جای خود دارد». او حرفش را اینطور ادامه می‌دهد: «تقریبا یک‌سوم حقوقم را باید برای قسط وام کنار بگذارم. علاوه بر این، برخی لوازم برقی خانه عمرشان را کرده‌اند و باید زودتر عوض شوند. فریزر خانه‌مان چند وقتی است که نصفه و نیمه کار می‌کند. خداخدا می‌کنم فعلا خراب نشود تا خرج تازه‌ای روی دستم نگذارد. همین فریزر را هم 15سال قبل قسطی خریدم و الان نه پولی برایم می‌ماند که زیر بار قسط تازه بروم و نه کسی هست که بیاید و در این اوضاع برای گرفتن وام، ضامنم شود.»
قسطی ندهیم ضرر می‌کنیم
«قیمت‌ها آن‌قدر بالا رفته که فروختن اجناس کار سختی شده است. خیلی از مشتری‌های قدیمی‌مان نمی‌توانند کالا بخرند چون یا اجناس، خیلی قیمت بالایی دارند یا پولی که در جیب‌شان است آن‌قدری نیست که زورشان به خرید کالاهایی که داریم برسد»؛ این حرف‌های مهدی صاحب مغازه مبلمان‌فروشی درشهرک‌غرب است. او معتقد است که بسیاری از خانواده‌ها تلاش دارند از زیربار خرید نقدی فرار کنند و به خرید قسطی پناه ببرند؛ «خیلی از خانواده‌ها برای جهیزیه نوعروسشان دنبال جنس قسطی هستند. ازهر10مشتری که برای خرید می‌آید، 7نفرشان می‌پرسند قسطی هم جنس می‌دهیم یا نه. خانواده‌ها مجبورند چون نگرانند اگر خریدشان را نقدی انجام بدهند، آن موقع برای خرید اجناس دیگر پول نداشته باشند یا مجبور باشند پول زیادی هزینه کنند. این موضوع باعث شده ما هم برای فروش مبلمان، بیشتر با مردم کنار بیاییم و فروش قسطی داشته باشیم. قبلا قسطی فروش نداشتیم اما الان مجبوریم که با این روش فروش داشته باشیم؛ چرا که اگر این کار را نکنیم، ضرر می‌کنیم.» او به نکته جالبی اشاره می‌کند: «وقتی خانواده‌ها می‌فهمند که مبلمان را به شکل قسطی هم می‌توانند بخرند، آن موقع برای دادن پول‌پیش مشکلی ندارند. بارها پیش آمده که خانواده‌ها برای خرید آمده‌اند و گران‌ترین مبلمان‌ها را انتخاب کرده‌اند و با این کار هم مبلی را که امکان فروش‌اش کم بوده به راحتی فروخته‌ام و هم به‌دلیل طولانی‌ترشدن دوره بازپرداخت توانسته‌ام با مبلغ بالاتری آن را بفروشم. به‌نظرم فروش قسطی دوسر سود است. این کارهم برای من سود دارد، هم برای مشتری».
همه جوره با قسط درخدمتیم
بازار خرید قسطی خودرو بیش از انتظار شلوغ شده است. افزایش قیمت خودرو باعث شده بسیاری توانایی خرید وسیله نقلیه به قیمت نقد را نداشته باشند. فروش قسطی با شرایط پرداخت مناسب اما با سودهای بی‌حساب و کتاب هم نتوانسته افراد را از خرید قسطی خودرو منصرف کند. فروش خودروهای لیزینگی یا همان قسطی آن‌قدر طرفدار و سود دارد که برخی فروشندگان خودرو و نمایشگاه‌داران را مایل به فروش اقساطی خودروهایشان کند تا نقدی. فروش خودروهای قسطی از پراید به‌عنوان یکی از ارزان‌ترین خودروهای موجود دربازار گرفته شروع می‌شود و دامنه آن به گران‌ترین خودروها هم می‌رسد. در آگهی یکی از فروشنده‌ها از شرایط آسان برای فروش قسطی خبر داده شده است. برای اینکه بدانم فروشنده چه شرایطی برای فروش پراید مدل سال درنظر گرفته است با شماره او تماس می‌گیرم. فروشنده مدعی است که تعداد خودروهای فروش اقساطی‌اش محدود است؛ «بین 40تا 60درصد بهای خودرو نقدی است. مانده قیمت خودرو بین 3تا 48ماه قسط‌بندی می‌شود. سودی که برای قسط درنظر گرفته شده است ماهانه بین 2.5تا 3.5درصد است.» از فروشنده می‌پرسم سود 2.5 و 3.5درصد چطور محاسبه می‌شود؟ او در پاسخ می‌گوید: «اگر چک، آن هم از نوع صیاد داشته باشید و سابقه چک برگشتی هم نداشته باشید، سود ماهانه 2.5درصد است. اگر چک ندارید و می‌خواهید با سفته خرید کنید، سود ماهانه 3.5درصد محاسبه می‌شود».
چرا به قسط درست‌کردن عادت کرده‌ایم؟
تقریبا هیچ خانه‌ای را نمی‌توان پیدا کرد که در آن کالایی به شکل قسطی خریده نشده باشد. فراگیری موضوع قسط، وام و پرداخت اقساط میان ایرانیان به قدری بالاست که همه‌ماهه باید بخشی از درآمد خانوار را صرف پرداخت دیون به بانک‌ها، صندوق‌های قرض‌الحسنه خانگی، شرکت‌های تعاونی، مؤسسات خصوصی و... کرد. اینکه چرا ایرانیان تا این اندازه به خریدهای قسطی روی آورده‌اند دلایل مختلفی دارد. آنطور که سید‌محسن موسوی، جامعه‌شناس می‌گوید برخی تنگناها و نگرش‌های اقتصادی منجر به میل پیداکردن جامعه به سوی خریدهای قسطی شده است؛ «وقتی شکاف اقتصادی در جامعه به گسل تبدیل می‌شود و مقدار درآمد خانوار با هزینه‌های جاری زندگی برابر نمی‌شود، اقتصاد خانواده دچار مشکلات جدی خواهد شد. یکی از مسکن‌هایی که همواره برای جبران مقطعی کاهش فاصله میان درآمد و هزینه از سوی خانواده‌ها در پیش گرفته می‌شود استفاده از تسهیلات بانکی است؛ تسهیلاتی که معمولا گرانقیمت هستند و تهیه آن کار مشکلی است.» او توضیح می‌دهد که نگرانی از گرانی کالاها و کاهش روزافزون ارزش پول ملی منجر به عطش بیشتر برای خریدهای قسطی درجامعه شده است؛ «به‌عنوان نمونه، افرادی در سال 90، با استفاده از تسهیلات 7میلیون تومانی خرید خودرو و آورده‌ای 2میلیون و 200هزار تومانی می‌توانستند یک دستگاه پراید خریداری کنند. الان همان پراید با گذشت نزدیک به 9سال از عمرش در بازار قیمتی معادل 25میلیون تومان دارد. این به‌معنای آن است که افراد حتی با استفاده از تسهیلات گرانقیمت بانکی و با خرید کالا، می‌توانند ارزش اسمی پول خود را حفظ و حتی آن را بیشتر کنند. چنین نگرشی در جامعه میل به خریدهای قسطی را بیشتر کرده است.» او ادامه می‌دهد: «نگرانی از نداشتن پس‌انداز برای روز مبدا هم از مسائلی است که باعث می‌شود افراد، حتی درصورت داشتن قدرت خرید نقدی یک کالا، حاضر باشند برای نگه‌داشت بخشی از درآمد خود به خرید قسطی کالا روی بیاورند. این دسته از مردم معتقدند در شرایطی که می‌توان کالایی را قسطی خرید، چرا باید پول نقد پرداخت و دست خود را از داشتن نقدینگی خالی کنند. این نگرش را شاید بتوان یکی از ریشه‌های قوی میل خانواده‌ها به خریدهای قسطی عنوان کرد».
پایان‌نامه‌های قسطی
بازار قسط و وام، محدود به بانک‌ها نیست. برخی با فروش خدمات خود به شکل قسطی برای خودشان درآمد‌زایی می‌کنند؛ خدماتی که در گذشته‌های نه‌چندان دور فقط نقدی بود. تهیه پایان‌نامه‌های دانشجویی از آن دست خدماتی است که عرضه‌کنندگانش حاضرند قسطی آن را به دانشجویانی که حال و حوصله نوشتن پایان‌نامه را ندارند، عرضه کنند. با یکی از آگهی‌دهندگانی که در حوالی میدان انقلاب آگهی پایان‌نامه دانشجویی اقساطی زده است تماس می‌گیرم. او در ابتدا مشخصات رشته تحصیلی و موضوع پایان‌نامه را جویا می‌شود. او دو راه پیش‌رویم می‌گذارد؛ «اگر پایان‌نامه اختصاصی برای موضوعی که خواستید باشد، حدود 9میلیون تومان هزینه تهیه آن است. 50درصد آن را باید نقد پرداخت کنید و مابقی را اگر چک‌های جدید(صیاد) داشته باشید در 10ماه می‌توانید قسط‌بندی کنید.» فروشنده پایان‌نامه، حرفش را اینطور ادامه می‌دهد: «اگر پایان‌نامه اختصاصی نباشد قیمت آن 6میلیون تومان می‌شود که باید 50درصد این مبلغ را نقد پرداخت کنید. 50درصد دیگر هم 10ماهه است و چک صیاد می‌خواهد. به ازای هر 2ماه هم می‌توان یک چک داد». از او می‌پرسم تا چه اندازه پایان‌نامه به شکل اقساطی می‌فروشد می‌گوید: «مشتری‌های پایان‌نامه‌های قسطی کم نیست چون بیشتر دانشجوهایی که سفارش‌دهنده هستند یا آن‌قدر پول ندارند یا نمی‌خواهند همه پولشان را خرج خرید پایان‌نامه کنند. خیلی‌ها هستند که خرید می‌کنند و مشکلی هم برایشان پیش نمی‌آید چون خودشان در پایان‌نامه‌ها مقداری دست می‌برند و کمی آن را به هم می‌ریزند تا نظرات خودشان را هم در پایان‌نامه بیاورند؛ هم کسانی که پایان‌نامه نوشته‌اند از فروش راضی‌اند هم دانشجویی که پایان‌نامه می‌خرد. این وسط هم 20درصد پورسانت گیرم می‌آید».
شرایط آسان فروش قسطی
فروش خودروهای لیزینگی یا همان قسطی آن‌قدر طرفدار و سود دارد که برخی فروشندگان خودرو و نمایشگاه‌داران را مایل به فروش اقساطی خودروهایشان کند تا نقدی. فروش خودروهای قسطی از پراید به‌عنوان یکی از ارزان‌ترین خودروهای موجود دربازار گرفته شروع می‌شود و دامنه آن به گران‌ترین خودروها هم می‌رسد. در آگهی یکی از فروشنده‌ها از شرایط آسان برای فروش قسطی خبر داده شده است
