این کاهش نرخ بیکاری در شرایطی تجربه شد که اقتصاد ایران پس از جهش نرخ ارز، با تنش جدی در حوزه سرمایه در گردش و قدرت خرید جامعه مواجه بود و عملاً انتظار می‌رفت در سایه محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های ظالمانه اقتصادی، روند رو به رشد نرخ بیکاری با شتاب بیشتری ادامه پیدا کند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، بررسی اطلاعات مرکز آمار ایران از تحولات بازار کار در بهار 98، حاکی از آن است که عقب‌نشینی نرخ بیکاری بیش از آنکه حاصل ایجاد اشتغال جدید باشد، ناشی از کاهش نرخ مشارکت اقتصادی از 41.1 به 40.6 درصد و کاهش افراد متقاضی ورود به بازار کار بوده که در جریان آن 365 هزار نفر از جمعیت بیکاران کاسته شده و 321 هزار نفر به جمعیت شاغل کشور افزوده شده است. در3سال گذشته نرخ مشارکت اقتصادی در ایران رو به رشد بوده و هر سال یک‌میلیون نفر متقاضی جدید وارد این بازار می‌شد به‌گونه‌ای که حتی ایجاد یک‌میلیون شغل هم نمی‌توانست نرخ بیکاری را کاهش دهد.
ماتریس انتقال جریانات نیروی کار
بررسی‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد از کل جمعیت غیرفعال در بهار 1397، معادل 90 درصد همچنان در بهار 1398 نیز غیرفعال مانده و برای ورود به بازار کار تمایلی نداشته‌اند اما 10 درصد آنها وارد بازار کار شده‌اند که 7درصد شاغل شده و مابقی به جرگه بیکاران پیوسته‌اند. همچنین براساس آمارها، از کل جمعیت شاغل در بهار 1397، معادل 83 درصد افراد همچنان در بهار امسال شاغل مانده‌اند اما 4 درصد بیکار شده و 13 درصد نیز به جمعیت غیرفعال پیوسته‌اند. از سوی دیگر از کل جمعیت بیکار در بهار 1397، معادل 33 درصد همچنان در بهار 1398 نیز بیکار مانده‌اند اما 28 درصد از آنها با خروج از بازار کار غیرفعال شده‌اند و 38 درصد توانسته‌اند شاغل شوند. این وضعیت با تغییراتی در مقایسه بازار کار بهار 98 با زمستان 97 نیز تکرار شده و درمجموع 92 درصد غیرفعالان، 47درصد بیکاران و 89 درصد شاغلان فصل زمستان 1397، همچنان در بهار 1398 وضع فعالیت سابق خود را حفظ کرده‌اند.
آیا این تغییرات طبیعی است؟
بررسی‌های کارشناسان مرکز آمار ایران نشان می‌دهد تغییرات صورت گرفته در بهار 98 نسبت به بهار و زمستان 97به‌گونه‌ای بوده که درمجموع 10 میلیون و 101 هزار جابه‌جایی بین هر یک از حالت‌های وضع فعالیت جمعیت در سن کار کشور (شاغل، بیکار و غیرفعال) از بهار97 انجام شده و انتقالات بین زمستان97 به بهار98 نیز به 7میلیون و 358 هزار جابه‌جایی رسیده است و با توجه به اینکه رقم جابه‌جایی در دوره‌های قبل نیز بین 6 تا 10 میلیون نفر بوده، جابه‌جایی در بازار کار بهار امسال نسبت به بهار و زمستان 98 طبیعی و معمولی قلمداد می‌شود.
تغییر ذائقه نیروی کار و کاهش حقوق‌بگیری
بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد در سال 97 گرایش نیروی کار به فعالیت‌های مستقل بیشتر شده؛ به‌گونه‌ای که براساس آمارها در طول سال گذشته 53.9 درصد از شاغلان کشور، مزد و حقوق‌بگیر بخش‌های خصوصی، تعاونی و عمومی بوده‌اند و 46.1درصد در گروه غیرمزد و حقوق‌بگیر اعم از کارفرما، کارکن مستقل یا کارکن فامیلی بدون مزد، قرار گرفته‌اند. کاهش سهم شاغلان مزد و حقوق‌بگیر در سال 97 از سویی می‌تواند بیانگر کم شدن گرایش به اشتغال مزد و حقوق‌بگیری به‌ویژه در مردان باشد اما از سوی دیگر می‌تواند نشانه کسادی بازار کار در حوزه حقوق‌بگیری باشد که در این صورت نیروی کار بالاجبار به سمت کارهای مستقل نظیر دست‌فروشی گرایش پیدا می‌کند.
ترک کار به‌دلیل موقتی بودن شغل
نتایج طرح آمارگیری نیروی کار کشور در سال 1397 نشان می‌دهد که از 3.3 میلیون نفر بیکار در سال گذشته 1.9 میلیون نفر، در 5سال گذشته شاغل بوده‌اند اما به دلایل مختلف مجبور به ترک کار شده‌اند. براساس اطلاعات مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار، در سال گذشته از بین همه عواملی که موجب ترک شغل افراد شاغل شده، قوی‌ترین عامل «موقتی بودن کار» بوده که به‌تنهایی 22.6 درصد ترک کار افراد را باعث شده است. همچنین پارسال 16.8درصد ترک کار شاغلان به‌دلیل «پایین بودن درآمد» و 16.6 درصد از ترک کارها ناشی از «اخراج یا تعدیل نیرو» بوده است. البته در سال 1396 نیز 3 عامل مذکور به‌عنوان عوامل اصلی مؤثر در ترک شغل افراد مطرح بوده اما در سال 97، در کنار اینکه سهم موقتی بودن کار از 25 درصد به 22.6 درصد رسیده، سهم پایین بودن درآمد از 16.3 به 16.8 و سهم اخراج یا تعدیل نیرو از 14 به 16.6 درصد افزایش یافته است. نکته قابل‌توجه این است که در سال 97، سهم تعطیل دائمی محل کار به‌عنوان یکی از عوامل ترک کار 10 درصد نسبت به سال 96 رشد کرده و به 7.7 درصد رسیده است.
البته در سال رونق تولید، انتظار می‌رود با بسیج امکانات دولتی و عمومی برای رفع مشکل تولید، ترک کار به‌واسطه تعطیلی محل کار کاهش قابل‌توجهی تجربه کند و این شاخص در نتایج بررسی بازار کار سال 1398 با بهبود نسبی مواجه شود.
در 2 سال گذشته گرایش نیروی کار به فعالیت‌های مستقل بیشتر شده و براساس آمارها، سهم شاغلان مزد و حقوق‌بگیر در این سال کاهش یافته است. این مسئله از یک سو می‌تواند بیانگر کم شدن گرایش به اشتغال مزد و حقوق‌بگیری به‌ویژه در مردان باشد اما از سوی دیگر می‌تواند نشانه کسادی بازار کار در حوزه حقوق‌بگیری باشد که در این صورت نیروی کار بالاجبار به سمت کارهای مستقل نظیر دست‌فروشی گرایش پیدا می‌کند
کاریابی با جست‌وجو از آشنایان
از جمله نتایج جالب طرح آمارگیری نیروی کار در سال 1397 این نکته بوده که 33.9 درصد از اقدامات انجام شده برای جست‌وجوی کار در این سال در قالب پرس‌وجو از دوستان و آشنایان بوده و سهم مراکز خدمات اشتغال و دفاتر کاریابی غیردولتی از 21درصد فراتر نرفته است. این مسئله نشان می‌دهد هنوز بازار کار نتوانسته خود را با تحولات مدرن هماهنگ کند و کارفرمایان، جذب نیرو از طریق آشنایان را به معرفی نیروی کار از طرف کاریابی‌ها ترجیح می‌دهند. این اتفاق تا حدی می‌تواند به اعتماد میان کارگر و کارفرما مربوط باشد اما از جهاتی هم می‌تواند نشانه رواج رابطه به‌جای ضابطه یا همان پارتی‌بازی باشد.
