داستان ادامه‌دار انحصار در بازار خودرو

بازار خودرو ایران در حالی از سوی برخی واژه "انحصار" را به یدک می‌کشد که در دیدگاه مقابل آن تلقی کردن انحصاری بودن خودرو نادرست است. به هر حال جدال بر سر انحصاری بودن یا نبودن بازار خودرو در حالی به اوج رسیده که به نظر می‌رسد هدف نهایی وزارت صنعت، معدن و تجارت و خودروسازان، خروج هر چه زودتر شورای رقابت در قیمت‌گذاری خودرو است. بررسی‌ها نشان می‌دهد از آنجایی که این روزها مشتریان تمایل چندانی به خرید و فروش خودرو از خود نشان نمی‌دهند، تغییر مرجع قیمت‌گذاری خودروهای داخلی بیشتر از گذشته به اوج رسیده است. تا جایی که مخالفان شورای رقابت قصد دارند با اثبات انحصاری نبودن بازار خودرو، اختیار قیمت‌گذاری را از شورای رقابت بگیرند. با این وجود همچنان اختلاف‌ نظرها به نقطه پایانی نرسیده که مرجع قیمت‌گذاری چه کسی است و در این میان وزارت صنعت هنوز موضع خود را به صورت علنی اعلام نکرده که این بازار دارای انحصار است یا خیر. اما به هر حال خودروسازان بهترین راهکار رونق بخشیدن بازار را آزادسازی قیمت می‌دانند و جنس رکود فعلی بازار را ناشی از مداخله‌گری شورای رقابت عنوان می‌کنند. اگرچه موافقان ورود شورای رقابت به بازار خودرو به هیچ وجه انحصار این بازار را رد نمی‌کنند و هر بار از دخالت شورای رقابت دفاع تمام قد می‌کنند اما مخالفان این قضیه نگاه دیگری دارند. از منظر آنها محدود نگه داشتن قیمت کارخانه تنها سبب رانت‌‌‌جویی در بازار خودرو شده است. تایید انحصار جمشید پژویان رئیس سابق شورای رقابت یکی از موافقان ورود شورای رقابت به بازار خودرو است. او اظهار کرد: شخصا بارها نسبت به انحصارگری بازار خودرو اعتراض کرده‌ام و معتقدم بر اساس شاخص‌های اقتصادی می‌توان اثبات کرد که بازار خودرو بازاری انحصاری است. اما متاسفانه خودروسازان به هیچ وجه زیر بار این مساله نمی‌روند. او افزود: زمانی که مردم محدوده انتخاب‌شان همین دو تولیدکننده‌ داخلی است و باید از این دو خودروساز خودرو بخرند، انحصارگری بازار را دیگر نمی‌توان رد کرد. درمان این مشکل بازار هم فقط نظارت است. بهتر است سازمانی که نظارت و کنترل این صنعت را عهده‌دار است، به دلیل آسیب‌رسانی این انحصار به بازار خودروهای وارداتی و داخلی ورود پیدا کند. به اعتقاد پژویان صنعت خودروسازی در ایران اصلا ناظری ندارد. در حالی که از منظر او همانطوری که امور مخابرات به وزارت ارتباطات مربوط نیست یا همانگونه که راه‌آهن به وزارت راه دخیل نیست، قیمت‌گذاری خودروسازان نیز به وزارت صنعت ربطی ندارد. زیرا وظیفه وزارت صنعت باید ارتقای صنایع باشد. در حالی که رضا شیوا رئیس فعلی شورای رقابت نیز بر همین عقیده است. چندی پیش او در واکنش به درخواست اخیر خودروسازان از شورای اقتصاد مبنی بر خروج خودروهای سواری از فهرست کالاهای انحصاری و گرفتن اهرم قیمت‌گذاری از این شورا گفته بود بازار خودروی کشور هنوز انحصاری بوده و90 درصد تولید خودرو در اختیار 2 شرکت بزرگ خودروسازی است. او در واکنش به این موضوع همچنین گفته بود مگر از سال گذشته تاکنون چه تحول اساسی در بازار خودرو رخ داده که انجمن خودروسازان به این جمع‌بندی رسیده که بازار خودرو از انحصار خارج شده و اکنون بازار رقابتی است. رد انحصار این در حالی است که دبیر انجمن خودروسازان نگاه دیگری دارد و معتقد است: بازار خودرو انحصاری نمی‌تواند انحصاری باشد. احمد نعمت‌بخش در گفت و با اقتصادنیوز اظهار کرد: هر بار که می‌گوییم الان بهترین زمان برای آزادسازی ما از شورای رقابت است، گوش شنوایی وجود ندارد. صنعت خودرو ایران با سابقه نزدیک به نیم قرن، یکی از فعال‌ترین بخش‌های صنعت در کشور بوده و با اشتغال نزدیک به هشتصد هزار نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم نقش بسزایی در چرخه اقتصادی کشور دارد همچنین روند رشد وپیشرفت این صنعت شاید با هیچی ک از بخش‌های دیگر صنعتی کشور قابل قیاس نیست. این فعال صنعت خودرو افزود: متاسفانه انحصاری دانستن این صنعت و دخالت در قیمت‌گذاری آن از سوی شورای رقابت در چند سال گذشته سبب بهم ریختگی بازار خودرو و وارد کردن ضرر و زیان هنگفت 6 هزار میلیارد تومانی به خودروسازان و به تبع آن به یکهزار واحد قطعه ساز بزرگ و کوچک شده است در حالی که دولت در حال حاضر هدفگذاری برای خروج از رکود گذاشته است. در نتیجه بازار خودرو نمی‌تواند انحصاری باشد. نعمت‌بخش با بیان اینکه بازار خودرو انحصاری نمی‌تواند انحصاری باشد، گفت: انحصار به این معناست که در بازار سهم یک یا چند تولیدکننده، خریـدار و فروشـنده از عرضه و تقاضای بازار به میزانی باشد که قدرت تعیین قیمت و یا مقدار را در بازار داشـته باشـد، بازار خودرو انحصاری نمی‌تواند انحصاری باشد. هیچ خودروسازی عملاً نتوانسته با کاهش تیراژ، قیمت فروش خودرو تولیدی خود را افزایش دهد، هر چند قیمت بازار ممکن است شاهد اختلاف قیمت بوده باشد. یکی دیگر از عواملی که انحصارگری بازار خودرو را رد می‌کند، این است که در این سال‌ها امکان دامپینگ قیمت برای جلوگیری از ورود تولیدکننده یا واردکننده جدید وجود نداشته است. با این حال کارشناسان صنعت خودرو بر این باور هستند که بدنه بازارهای داخلی ایران شبیه بازارهای کشورهای خارجی نیست و ابعاد آن به گونه‌ای طراحی شده که بر اساس شرایط اقتصادی و قدرت خرید مردم ایران عرضه و تقاضا مدیریت شود. به اعتقاد خودروسازان زمانی که چندین شرکت تولیدکننده در صنعت خودرو کشور وجود دارد و واردات نیز آزاد است، دیگر نمی‌توان انگ انحصاری بودن را به خودروسازی چسباند. همچنین با توجه به رشد هزینه‌های تولید، افزایش قیمت خودرو از نگاه خودروسازان الزامی است که به نظر می‌رسد شورای رقابت تا کنون زیر بار این خواسته‌ نرفته است. وجود تناقض دیدگاه‌ها نسبت به بازار خودرو باعث شده مرجع اصلی قیمت‌گذاری خودرو از بازیگران اصلی بازار در هاله‌ای از ابهام بماند.