اقتصاد آنلاین – سهیل بانی؛ موضوع حمایت از سرمایهگذاران همواره به عنوان یکی از دغدغه‌های مهم نهادهای ناظر بازار سرمایه دنیا مطرح است. نهادهای ناظر بازارهای سرمایه دنیا، رویکردهای مختلفی در حوزه حمایت از سرمایهگذاران در پیش گرفته که بسته به سطح بلوغ و توسعه بازار، ویژگی‌های سرمایهگذاران، وضعیت سیستم حقوقی و قضایی، منابع و امکانات در دسترس و ... متفاوت است.
سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار 1(IOSCO)، نیز بر این امر تاکید داشته و علاوه بر اینکه خود اقدامات مختلفی در این راستا انجام می‌دهد، نهادهای ناظر بازار سرمایه دنیا را ملزم به در نظر گرفتن این موضوع در سیاست‌گذاری‌های خود نموده است.
بررسی این اقدامات در آمریکا، آلمان، هند و امارات نشان می‌دهند بطور کلی حمایت از سرمایهگذاران را می‌توان در قالب دو دسته، حمایت پیش‌دستانه و حمایت کنش‌پذیر تقسیم‌بندی کرد. حمایت پیش‌دستانه شامل اقداماتی مانند آموزش، اصلاح قوانین و مقررات نظارتی، شفافسازی بیشتر هستند. در مقابل، حمایت کنش‌پذیر آن دسته از اقدامات حمایتی است که پس از بروز مشکل برای سرمایهگذاران و در راستای جبران خسارات و یا احقاق حقوق آنها صورت می‌گیرد. در این گزارش اقدامات آمریکا و هند در این‌باره بررسی می‌شود. در بخش بعدی گزارش نیز اقدامات آلمان و امارات بررسی و در مورد ایران هم راه‌حلی ارائه خواهد شد.
کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا 2(SEC)
این کمیسیون با اقدام به اصلاح قانون ۱۹۳۴، اقداماتی در راستای حمایت بیشتر از سرمایهگذاران اقداماتی به شرح زیر انجام داد.
تاسیس کمیته مشورتی سرمایهگذاران: این کمیته در خصوص موارد مختلفی مانند اولویت‌های نظارتی، بهبود اثربخشی افشای اطلاعات، کارمزدهای بازار، اقدامات موثر در راستای افزایش اعتماد سرمایهگذاران و بهبود یکپارچگی بازار و همچنین اقدامات مربوط به حمایت از سرمایهگذاران به SEC مشورت می‌دهد. SEC پس از بررسی و انجام اقدامات مبنی بر اجرایی شدن این توصیه‌ها، آنها را برای عموم افشا می‌کند. اعضای کمیته برای چهار سال انتخاب می‌شوند و از دید یک سرمایه‌گذار به SEC مشاوره می‌دهند.
ایجاد مرکز حمایت و دفاع از سرمایه‌گذار (OIA): این مرکز وظیفه دارد با مشخص کردن یک دادستان، مشکلات سرمایهگذاران با SEC و دیگر نهادهای خود انتظام و همچنین ارائه‌دهندگان خدمات مالی را حل کند. همچنین OIA در جهت حفظ منافع سرمایهگذاران قوانین و مقررات SEC را بررسی کرده و در صورت نیاز پیشنهاد تغییر می‌دهد.
SEC وظیفه دارد در راستای انجام این وظایف، دسترسی کامل مدافع سرمایه‌گذار به مستندات خود و هر یک از نهادهای خودانتظام را فراهم کند. همچنین، مدت پاسخگویی SEC به پیشنهادات و توصیه‌های دریافتی، حداکثر ظرف ۳ ماه پس از زمان دریافت آن است. از سوی دیگر، مدافع سرمایه‌گذار نیز باید به صورت سالیانه گزارشی از فعالیت‌ها و چگونگی دستیابی به اهداف خود در سال مالی قبل را به کمیته امور بانکی و خدمات مالی مجلس نمایندگان ارائه دهد. به منظور حفظ استقلال گزارش‌دهی، این گزارشات بدون بررسی قبلی SEC ارسال می‌شوند و نمی‌توانند شامل اطلاعات محرمانه باشند.
علاوه بر این، SEC ملزم به انجام مطالعاتی در خصوص ارزیابی اثربخشی قوانین و مقررات موجود در حوزه نظارت بر کارگزاران، معامله‌گران، مشاوران سرمایه‌گذاری، و دیگر اشخاص مرتبط که توصیه‌ها و مشاوره‌های سرمایه‌گذاری به سرمایهگذاران خرد ارائه می‌دهند، نموده است.
همچنین دیوان محاسبات آمریکا به عنوان مقام عالی رتبه حسابرسی و رئیس اداره پاسخگویی دولت، به ترتیب ملزم به انجام مطالعاتی در خصوص بازاریابی صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شناسایی و همچنین بررسی تعارضات منافع احتمالی موجود بین کارکنان شرکت‌های سرمایه‌گذاری و سهامداران و همچنین تحلیلگران اوراق بهادار با درآمد ثابت در این شرکت‌ها شده است.
لازم به ذکر است قانون SEC بر لزوم افشای اطلاعات مرتبط با محصولات و خدمات ارائه شده به سرمایهگذاران توسط کارگزاران و معامله‌گران تاکید دارد. این افشا باید به گونه‌ای باشد که سرمایه‌گذار بتوانند قبل از خرید هر یک از محصولات یا خدمات مذکور، اطلاعات دقیق و کافی در این خصوص کسب کنند و سپس تصمیم مناسبی بگیرند.
یکی از دیگر اقدامات SEC در راستای حمایت از سرمایهگذاران، راه‌اندازی یک ابزار جستجوی آنلاین تحت عنوان SALI است که به سرمایهگذاران امکان بررسی سوابق تخلفاتی ارائه‌دهنده خدمات سرمایه‌گذاری از نظر صدور رای یا حکمی علیه آنها را داده و از این طریق نقش مهمی در پیشگیری از کلاهبرداری ایفا می‌کند.
از سوی دیگر، کارگزاران و معامله‌گران بازار سرمایه آمریکا در سال ۱۹۷۰ اقدام به تأسیس شرکت حمایت از سرمایهگذاران اوراق بهادا 3(SPIC) کردند که تمامی کارگزاران فعال در بازار سرمایه آمریکا ملزم به عضویت در آن هستند. ماموریت SIPC جبران خسارت سرمایهگذاران در حوزه ابزارهای مالی ثبت شده و در صورت نکول کارگزاری‌ها، تا سقف حمایتی ۵۰۰هزار دلار. است. همچنین در بسیاری از موارد، در برابر انجام معاملات غیرمجاز یا سرقت از حساب‌های معاملاتی از مشتریان محافظت می‌کند، اما در خصوص خسارات ناشی از کاهش ارزش بازار سهام سرمایهگذاران یا زیان‌های وارده ناشی از ارائه مشاوره‌های سرمایه‌گذاری غلط که منجر به اتخاذ تصمیمات نامناسبی می‌شود، هیچ‌گونه جبرانی را متقبل نمی‌شود.
نهاد ناظر بازار سرمایه هند 3(SEBI)
SEBI از یکسو به موضوع اهمیت آشنایی سرمایهگذاران با نحوه سرمایه‌گذاری و داشتن دانش کاملی از بازار توجه داشته و از سوی دیگر همواره در جهت حفظ سلامت بازار و کارکرد صحیح آن و همچنین جبران خسارت سرمایهگذاران در مواردی که شکایاتی از سوی آنها وجود داشته باشد، عمل کرده است. راهبرد SEBI در حوزه حمایت از سرمایهگذاران بر پایه اصول و اقدامات زیر استوار است:
• SEBI هم خود به طور مستقیم و هم بصورت غیرمستقیم و از طریق انجمن‌های سرمایهگذاران و فعالان بازار، کارگاههای آموزشی و آگاهی‌بخشی در خصوص موضوعات مختلفی مانند مدیریت سبد سرمایه‌گذاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، قوانین مالیاتی، صندوق حمایت از سرمایهگذاران، سیستم رسیدگی به شکایات SEBI و ...، برای سرمایهگذاران ترتیب داده و سایر ذینفعان بازار را به اجرای برنامه‌هایی مشابه نیز تشویق می‌نماید.
• نهاد ناظر بازار سرمایه هند بر کلیه افشای اطلاعات ناشران و نهادهای مالی، اعم از افشای اطلاعات اولیه و افشای اطلاعات مستمر نظارت دارد.
• SEBI در راستای اطمینان از عملکرد صحیح رویه‌ها و سیستم‌ها اقدامات مختلفی انجام داده است. مانند بکارگیری سیستم معاملاتی بلادرنگ که معاملات بازار را در لحظه نمایش داده و به شفافیت بیشتر بازار کمک می‌کند، ارائه گواهینامه الکترونیکی سهام به سرمایهگذاران، ایجاد سیستم تسویه T+۲، قانون‌گذاری و نظارت در حوزه انتشار سهام و معاملات آنها، نظارت بر نهادهای مالی، تجدید ساختار شرکت‌ها و ... .
• SEBI یک سیستم رسیدگی به شکایات متمرکز تحت وب بنام SCORES ایجاد نموده است. در صورتی که سرمایهگذاران از هر یک از بورس‌ها، ناشران مربوطه، سپردهگذاریها یا اشخاص دارای مجوز هر بورس شکایتی داشته باشند، شکایت خود را در سیستم مذکور ثبت کرده و یا در صورتی‌که با سیستم آشنایی نداشته یا به آن دسترسی نداشته باشند، می‌توانند شکایات خود را به صورت فیزیکی به نزدیکترین دفتر بورس مربوطه ارائه دهند.
• در راستای راهبردهای تعیین شده توسط وزارت اقتصاد در جهت حمایت از سرمایهگذاران و توسط بازارهای بورس هند، صندوق حمایت از سرمایهگذاران 4(IPF) تأسیس شده است. هدف از تشکیل این صندوق، جبران خسارت سرمایهگذاران در صورت نکول هر یک از کارگزاران بورس‌های هند است. میزان خسارت قابل پرداخت به سرمایهگذاران توسط بورس‌ها مشخص می‌شود و مطابق با رهنمودهای مشخص شده نمی‌تواند کمتر از ۱۰۰هزار روپیه برای بورس‌های بزرگ مانند BSE5 و NSE6 و در مورد سایر بورس‌ها کمتر از ۵۰هزار روپیه باشد. همچنین، شرکت سپرده‌گذاری بازار سرمایه هند نیز خسارت وارد شده به سرمایهگذاران در نتیجه سهل انگاری سپردهگذاریها را جبران می‌کند.
• SEBI به سرمایهگذاران اجازه تشکیل انجمن سرمایهگذاران و ثبت نزد SEBI را داده است. بدین ترتیب، سرمایهگذاران می‌توانند از طریق این انجمن مشکلات خود را طرح نموده و اقدامات سریع‌تری در جهت رفع آنها انجام دهند.
منبع: اقدامات نهادهای ناظر بازار سرمایه در خصوص حمایت از سرمایهگذاران، طاهره منزوی، مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی، اردیبهشت ۱۴۰۰
1. International Organization of Securities Commissions
2. Securities and Exchange Organization
3. Securities and Exchange Board of India
4. Investor protection Fund
5. Bombay Stock Exchange
6. National Stock Exchange
