پیمایشهای انجام شده طی حدود چهار دهه اخیر (پیمایشهای 1356، 1382، 1387 و آمارگیری گذران اوقات فراغت 1388) نشان میدهد که «شرایط جامعه ایران برای کنشهای موقتی، معطوف به وضعیت لحظهیی و غیرقابل پیشبینی مهیاتر است.» (محسن گودرزی – پژوهشگر اجتماعی، 29/3/95)
براساس یافتههای همین بررسیها از نظر مردم ارزشهای اخلاقی، قدرت قانون و اعتماد به دیگران در جامعه تنزل یافته است. چنین تصوری از وضعیت جامعه میتواند منجر به کاهش مشارکت اجتماعی، احساس بیقدرتی، کنارهگیری اجتماعی، پیشبینیناپذیری و سردرگمی اجتماعی شود که تمام این موارد بر ضد توسعه و پیشرفت کشور خواهد بود. اما گاهی رفتاری از مردم همین جامعه سر میزند که حداقل در نگاه اول چندان با این یافتهها همخوان نیست.
سرشماری نفوس و مسکن که آخرین روزهای آن سپری میشود، از جمله این حوادث است که پژوهشگران و سیاستگذاران را به تامل دعوت میکند. چنانکه میدانیم این سرشماری در دو مرحله انجام شد: اینترنتی و حضوری. در سرشماری اینترنتی بیش از 46درصد از جمعیت کشور (37 میلیون نفر، 7/11میلیون خانوار) به سایت سرشماری مراجعه و اطلاعات خود را در آن ثبت کردند، رقمی اعجابانگیز و بالاتر از میانگین کشورهای پیشرفته (35درصد). در مرحله حضوری نیز همکاری بسیار خوبی از مردم مشاهده شد و در مجموع حدود 2/99 درصد جمعیت کشور (5/79میلیون نفر) سرشماری شدند. (رییس مرکز آمار – 1/9/95)
تحلیل این رفتار و همکاری و همراهی جامعه چیست؟ هستند البته گروهی که بلافاصله این حرکت اجتماعی را به «ترس» و «منفعتطلبی» (حذف نشدن از فهرست یارانهبگیران و...) نسبت میدهند. اما اگر از همین گروه از افراد قبل از سرشماری پرسیده میشد که برآورد شما از میزان همکاری و مشارکت مردم با این حرکت چیست؟ آن را بسیار کمتر از رقمهای واقع شده فعلی ارزیابی کرده و دلیل خود را تمایل جامعه به «مخفی کردن» وضعیت خود از «ترس» از دست دادن داشتههایشان عنوان میکردند.
به نظر میرسد، شاید آنچه کم اهمیتتر از یافتههای سرشماری اخیر نیست، تحلیل رفتار جامعه ایران در ارتباط با این سرشماری است و اینکه این همکاری و همراهی به چه معناست؟ آیا خوشبینی است اگر این رفتار را نشانه ارتقای سطح هوشیاری اجتماعی، ملی و آگاهی از ضرورتهای زندگی شهری و رفتاری مدنی و نیز اعتماد به دولت و اقدامات آن تعبیر کنیم؟ اگر این خوشبینی «واقعبینی» باشد نباید آن را اساس قرار داد و از انجام اصلاحات عمیق و ضروری اقتصادی در کشور نهراسید و خود را برخوردار از اعتماد جامعه دانست؟ بهراستی چقدر جامعه ایران را میشناسیم و براساس شناخت واقعی و نه تصورات خود از این جامعه برنامهریزی و اقدام میکنیم؟
* تحلیلگر اقتصادی