هر سال همزمان با پایان فصل رونق گردشگری در نیم‌کره شمالی و آغاز فصل تعطیلات و سفر در نیم‌کره‌جنوبی، سازمان جهانی گردشگری با گرامیداشت این مهم ، روز ۲۷ سپتامبر برابر با پنجم مهر را به عنوان روز جهانی گردشگری معرفی کرده است. از این رو بیشتر کشورها با هدف جذب گردشگران و دخیل‌شدن ارگان‌های مختلف با موضوع گردشگری، این روز را جشن و برنامه‌های متنوعی برای برگزاری آن در نظر می‌گیرند. مسئولان میراث و گردشگری امسال تصمیم گرفتند پا را از تقویم جهانی فراتر بگذارند و یک روز زودتر، روز جهانی گردشگری را برگزار می‌کنند و البته تصمیم دارند تا درخصوص طرح «شهرگردشگر» صحبت کنند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون، سازمان جهانی جهانگردی که ۲۷ سپتامبر را روز جهانی گردشگری نامیده است و این مناسبت را بهانه‌ای برای بالا بردن سطح آگاهی جامعه جهانی در مورد نقش گردشگری و نشان دادن تاثیر گردشگری بر ارزش‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در سراسر جهان، قرار داده است.
ایران نیز هر سال سعی می‌کند با برگزاری مراسمی، روز جهانی گردشگری را گرامی بدارد. هرچند این مراسم در سال‌های قبل با شکوه‌تر و حتی دریک هفته برگزار می‌شد اما چند سالی است که مسئولان، تنها به یک روز بسنده کرده‌اند و روز جهانی گردشگری در سخنرانی تنی چند از مقامات خلاصه شده است؛درحالی که امسال نه تنها روز 5 مهر شاهد برگزاری روز جهانی گردشگری نیستیم بلکه به دلیل برگزاری جلسات متعددی که مسئولان سازمان میراث و گردشگری ملزم به شرکت در آن هستند، مسئولان از تقویم جهانی پیشی گرفته‌اند و در روز 4 مهر،مراسم روز جهانی گردشگری برگزار می‌شود.
چنانکه محب خدایی، معاون گردشگری کشور با بیان چند جمله درخصوص برنامه‌های این روز گفته است: «اجلاسی به مناسبت روز جهانی گردشگری با سخنرانی مقامات کشور برگزار می‌شود که در حاشیه آن، نمایشگاهی از صنایع دستی، گردشگری و میراث‌فرهنگی برپا خواهد شد».
البته این جملات تنها سخنانی نیستند که از سوی معاون گردشگری که به تازگی سکان این معاونت را در دست گرفته است، مطرح می‌شوند و همگان را متعجب می‌کند؛ چراکه برگزاری روز جهانی گردشگری با تِم «محرم» نیز، از دیگر نکاتی است که او به آن اشاره داشته است. وی در گفت‌وگو با رسانه‌ها در این خصوص بیان کرد: «روز جهانی گردشگری امسال در ایران با محرم متقارن شده است و از آنجا که در تمام شهرهای ایران برنامه‌های مناسبتی، آیینی و مذهبی برگزار می‌شود، تصمیم گرفته شد از این ظرفیت بالفعل برای گرامیداشت روز جهانی گردشگری استفاده شود. مراسم‌هایی که در شهرهای زیارتی مثل مشهد، شیراز و قم و آیین‌ها و سنت‌هایی که در زنجان، کاشان و مشهد اردهال برگزار می‌شود، همیشه برای گردشگران جذاب بوده است، این مراسم‌ها ناخودآگاه و در سطحی ملی با گردشگری درگیر است». گویا معاون گردشگری که حدود یک ماه است در این جایگاه قرارگرفته، برنامه مدون‌تری برای برگزاری روز جهانی گردشگری ندارد که قصد دارد از ظرفیت بالفعل جامعه در محرم بهره جوید.
شهر گردشگر و دیگر هیچ
اگر از این بخش نیز گذر کنیم، همان‌گونه که در نخستین روزهای حضور تیم علی‌اصغر مونسان، رییس جدید سازمان میراث فرهنگی پیش بینی شده بود، این تیم نیز سعی دارد با استفاده از کلمات و معرفی پدیده‌های جدید در حوزه گردشگری، خودی نشان دهد. چنانکه از همان ابتدا، مونسان در مراسم معارفه خود به واژه جدیدی تحت عنوان «شهر گردشگر» اشاره کرد.
تکرار این واژه در ماه گذشته، سبب شد تا فعالان گردشگری بر این باور استوار شوند که پدیده‌ای جدید به نام «شهر گردشگر» در حوزه گردشگری در راه است. حال این سوال پیش می‌آیدکه «شهر گردشگر» چیست؟
معاون گردشگری در توضیح طرح شهر گردشگر گفت: «در این طرح، سعی برآن است تا با رایزنی با شهرداران و شوراهای شهرها و روستاهای کشور، آن‌ها را متوجه این موضوع کنیم که برنامه شهری خود را تنها مختص به جمعیت ساکن شهر در نظر نگیرند بلکه این برنامه ریزی را با در نظر گرفتن جمعیت ساکن و گردشگر تنظیم و اجرا کنند. «شهر گردشگر» قرار نیست یک شهر ایده‌آل باشد بلکه برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت را علاوه‌بر شهروندان بر جامعه گردشگر متمرکز می‌کند».
محب خدایی همچنین به انجام مذاکرات با سازمان هواپیمایی اشاره کرد و از ترسیم شبکه سفر ایران با همراهی این سازمان خبر داد و گفت: «برای تحقق «شهر گردشگر» به مدیریت زمانی پروازها با تمرکز بر گردشگران و نه فقط شهروندان نیاز داریم؛ از این رو باید شبکه سفر ایران ترسیم شود تا بتوانیم برنامه‌ریزی‌ها را بهتر انجام دهیم؛ چراکه در برخی شهرها فرودگاه داریم که از آن استفاده نمی‌شود، بنابراین «شهر گردشگر» با هدف بهره‌برداری اقتصادی از داشته‌های موجود سعی دارد تا برنامه ریزی‌ها را به نوعی شکل دهد که بتوانیم گردشگری را توسعه دهیم».
نقض مثال‌ها
معاون گردشگری با تاکید برآنکه در سال‌های آینده باید بتوانیم به 20 میلیون گردشگر که در سند چشم‌اندازه 1404 به آن اشاره شده، دست یابیم از ابیانه و ماسوله به عنوان نمونه‌های موفق در حوزه جذب گردشگر نام برد که می‌توانند الگویی برای طرح «شهرگردشگر» باشند؛ چراکه اقتصاد آن‌ها بر اساس حضور گردشگر بنا نهاده شده است.
هرچند محب خدایی با اشاره به نمونه‌هایی که به گمان او در حوزه گردشگری موفق عمل کرده‌اند، سعی در توجیه طرح «شهر گردشگر» دارد اما نباید فراموش کرد که وقتی پای درد دل مردم ساکن شهرهایی مانند ابیانه می‌نشینیم ،حاصل این صحبت‌ها خلاف آن مواردی است که معاون گردشگری بر آن تاکید دارد.
حاج ماشاا... بیگی ابیانه، یکی از ریش سفیدان ابیانه است که تاکید دارد حضور گردشگران در ابیانه جز بی‌اعتمادی و ترس از گردشگر، سودی برای مردم ابیانه نداشته است؛چراکه در گذشته، این امکان بود که زنان شب و روز بدون وجود مزاحمت در کنار مردها در باغ‌ها کار کنند اما با حضور گردشگران در ابیانه، امنیت تحت‌الشعاع قرار گرفته است. حضور گردشگران سبب شد تا ده، از حالت اصیل خود خارج شود.
مریم دهقانی نیز که سال‌هاست از ابیانه مهاجرت کرده، معتقد است: «بیشتر مردم ابیانه به شهرهایی مانند تهران، اصفهان، شیراز و کاشان رفته‌اند و تنها برای برگزاری مراسم‌های خاص به ابیانه سر می‌زنند».
شهر گردشگر و مناطق نمونه گردشگری
با این وجود درحالی مسئولان سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از طرح «شهر گردشگر» صحبت می‌کنند که راهبرد پرداختن به این طرح، یادآور طرحی است که توسط مسئولان سازمان میراث و گردشگری در دولت احمدی‌نژاد مطرح شد.
منطقه نمونه گردشگری از طرح‌های راهبردی پیشنهادی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بود که به منظور اجرایی شدن مفاد برنامه پنج ساله چهارم دولت اعلام شده بود.
در آن دوره نیز تاکید برآن بود که این مناطق بیشتر در قطب‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی کشور هستند و بر اساس پتانسیل بالقوه و بالفعل در زمینه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی، میزان استقبال گردشگران، راه‌های دسترسی به آن مناطق و همچنین زیرساخت‌ها، انتخاب می‌شوند و باید جایگاه مناطق نمونه گردشگری در برنامه‌های کلان و فرادستی و برنامه‌های اقتصادی و توسعه‌ای کشور به صورت ویژه و متفاوت دیده شود.
مسئولان تاکید داشتند:« نظام برنامه‌ریزی در سه‌سطح ملی، منطقه‌ای و محلی در کشور و در سه سطح کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت به صورت سلسله مراتبی و زنجیره‌ای در برنامه‌ریزی فضایی عمل می‌کنند و باید در این فرآیند جایگاه مناطق نمونه گردشگری در این زنجیره و حلقه‌های ممتد روشن شود تا بتوان از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود حداکثر بهره را گرفت».
آن زمان نیز تاکیدات درخصوص بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود بود اما درنهایت شاهد معرفی 1165 منطقه در کل کشور به عنوان مناطق دارای قابلیت تبدیل شدن به منطقه نمونه گردشگری در دولت دهم بودیم که نه تنها نتیجه دلخواه را برای گردشگری محقق نکرد بلکه سبب شد تاهزینه‌های هنگفتی جهت طرح مطالعات اولیه این مناطق صرف شود.
سپس با ورود دولت یازدهم، شاهد کاهش تعداد مناطق ویژه گردشگری به ۴۳۷ منطقه بودیم؛ چراکه کارشناسان معتقد بودند: «پس از بررسی مجدد روی طرح ایجاد مناطق نمونه گردشگری، تعدادی از مناطق نمونه گردشگری که سرمایه‌گذار بنا به‌دلیلی به هیچ‌عنوان اجازه ورود به آن منطقه را پیدا نکرد یا به خاطر موانعی پروژه به مرحله عملیاتی نرسیده بود، از کل‌مناطق نمونه گردشگری دارای مصوبه هیات دولت، کسر شده است».
هنگامی که معاون گردشگری از وجود فرودگاه در یک منطقه و بلااستفاده ماندن آن صحبت به میان می‌آورد، ناخودآگاه تاکیدات کارشناسان دولت گذشته درخصوص بررسی منطقه جهت سرمایه گذاری به ذهن می‌رسد؛ چراکه در طرح مناطق نمونه گردشگری شاهد معرفی مناطقی بودیم که مناسب این امر نبودند.
هرچند در خصوص مناطق نمونه گردشگری،موضوع سرمایه‌گذاری در میان بود و این مناطق با هدف اصلی توسعه منطقه‌ای و اثرگذاری در ابعاد اقتصادی–اجتماعی کشور به تصویب رسیدند و قرار بود با سرمایه‌گذاری کلان و جذب سرمایه‌های لازم در این بخش محرک و ابزار اصلی توسعه منطقه و ملی باشند و از این سو به گفته محب خدایی در خصوص طرح «شهرگردشگر»، استفاده از امکانات موجود و برنامه‌ریزی برای آن مطرح است اما وقتی پای گردشگری که همه معتقد هستند یکی از راهکارهای اشتغال‌زایی و کسب درآمد است، به میان می آید و درعین حال طرحی نامفهوم مانند «شهر گردشگر» هم مطرح می‌شود، راه برای سودجویی نیز باز خواهد بود. حال باید دید سکانداران جدید سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چگونه می‌خواهند طرح «شهر گردشگر» را با انجام برنامه‌ریزی و تعامل با ارگان‌ها و نهادهای ذی‌ربط از شهرداری و شورای شهر گرفته تا سازمان هواپیمایی و هتل‌ها را باخود همراه سازند، بدون آنکه سودجویی و رانت در این حوزه سرک بکشد!
موزه‌های رایگان در روز 5مهر
البته می‌توان گفت بخش میراث فرهنگی نسبت به روز جهانی گردشگری متعهدتر عمل کرده‌است؛ چنانکه روز چهارشنبه 5 مهر همزمان با روز جهانی گردشگری، بازدید از موزه‌ها و اماکن تاریخی تحت نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای عموم مردم رایگان شده‌است. این بخشنامه شامل موزه‌ها و اماکن تاریخی که تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیستند، نمی‌شود.
