اقدامات اصلاحی مناسب برای باغات دیم شامل مهندسی سامانه های استحصال و جمع آوری آب باران (شکل ، اندازه و ابعاد )، اصلاح ومهندسی بستر (افزایش ظرفیت آب و خاک وکاهش تلفات تبخیر) و بهبود مهندسی مدیریت رواناب ها (افزایش ضریب رواناب و کاهش آستانه رواناب) است.
جایگزینی باغ به جای محصولات زراعی دیم
در ایران با توجه به میزان وضعیت شاخص بهره وری بارش، ایجاد باغات و مزارع گیاهان دارویی دیم بعنوان یک گزاره مطلوب جایگزین محصولات زراعی دیم مطرح می شود. ضمن اینکه جایگزینی باغ به جای محصولات زراعی دیم یکی از ابعاد مدیریت آب سبز، حفظ خاک، تغذیه آب های زیر زمینی و کاهش سهم تلفات تبخیری بارش به شمار می آید.
در همین راستا یکی از ظرفیت های عظیم و در عین حال مغفول طبیعی کشور، بهره گیری از آب سبز در ایجاد باغات و مزارع گیاهان دارویی دیم در "اراضی شیبدار" با رعایت ضوابط و معیارهای فنی وتحت سامانه های استحصال و جمع آوری آب باران است که در بند ب ماده 31 قانون برنامه ششم نیز به آن پرداخته شده است.
استعداد و پتانسیل ایران در احداث باغ دیم در ارضی شیبدار
نظر به اینکه اولویت احداث باغ در اراضی شیبدار برای مناطقی است که دارای بارندگی بیش از 300 میلیمتر است، حسب مطالعات انجام شده 28 میلیون هکتار از مساحت کشور دارای بارندگی بالای 500 میلیمتر سالیانه و این میزان با احتساب 400 میلیمتر؛ بیش از 41 میلیون هکتار است.
مطابق شواهد، سوابق درخت کاری و باغ داری از قدیم تاکنون و همچنین برابر مطالعات انجام شده تقریبا درکلیه استان های کشور احداث باغ به صورت دیم و آبیاری تکمیلی و آبی ممکن و مقدور است اما، مناطقی که در این رابطه پتانسیل و استعداد بهتری دارند و از اولویت برخوردارند. این مناطق درکشور بیشتر در استان های گیلان، مازندران، گلستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خوزستان، کردستان، لرستان، کرمانشاه، ایلام، آذربایجان¬غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، زنجان، قزوین، سمنان، قم ، اصفهان و مرکزی قرار دارند.
چه گونه های گیاهی در اراضی شیبدار کاشته می شود
بسیاری از گونه ها و ارقام قابلیت کشت در مناطق فوق را دارند اما برتری انتخاب با گونه¬هایی است که ضمن سازگاری کامل با اقلیم، از نظر اقتصادی، بازار پسندی، قابلیت صادراتی، ارزش غذایی و ارزش افزوده، مزیت نسبی داشته باشند که از جمله آنها می-توان به بادام، انگور، فندق، زیتون، توت، انار، انجیر، سنجد، عناب، زرشک، گل¬محمدی و انواع گیاهان دارویی اشاره کرد.
برنامه اجرایی توسعه باغات در اراضی شیبدار کشور
این طرح برای اجرا در 27 استان و در سطحی بالغ بر 500 هزار هکتار طی سال های برنامه ششم برنامه ریزی شده است که از این مقدار 60 هزار هکتار تا پایان سال 1396 اجرا می شود. همچنین بر اساس آمار اخذ شده از سازمان جهادکشاورزی استان ها، تا پایان سال 1395 حدود 29575 هکتار باغ در اراضی شیبدار احداث گردیده است.
با احداث باغ در اراضی شیبدار به چه اهدافی می رسیم
افزایش تولیدات غذایی و باغی مفید و مورد نیاز و دارای ارزش افزوده، افزایش درآمد، اشتغال مولد، کاهش فقر و بیکاری، کاهش پدیده مهاجرت، افزایش صادرات و ارزآوری، مثبت تر کردن تراز تجاری، جلوگیری از تخریب، تبدیل و تغییر کاربری نامناسب اراضی زراعی و ملی، ذخیره نزولات آسمانی، برقراری بیلان مثبت آبی سفره های زیرزمینی، پیشگیری و مقابله با پدیده گرد و غبار و اثرات زیانبار آن، پیشگیری از فرسایش خاک و سیل های ویرانگر، حفظ ذخایر ژنتیکی و تنوع گونه ای، برقراری امنیت غذایی، گسترش صنایع تبدیلی ، جانبی، فرآوری و ... از نتایج کلی احداث باغ در اراضی شیبدار است که از آب باران به عنوان آب سبز " بهترین آب برای درخت کاری" به صورت مستقیم و غیر مستقیم استفاده می کند.
*مدیرکل دفتر امور میوه های سردسیری و خشک وزارت جهاد کشاورزی
