به استناد نتایج مطالعات ١٠ ساله وزارت بهداشت که در سطح کشوری انجام شده، در حال حاضر شیوع اچ‌آی وی ایدز در مصرف‌کنندگان تزریقی مواد مخدر (که تعدادشان حدود ٢٥٠ هزار نفر برآورد می‌شود) ٨/١٣درصد و در زنان معتاد تن‌فروش بالای ٥ درصد است. در راهنمای آموزشی مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت – تابستان ١٣٨٣ – در توضیح اپیدمی متمرکز آمده است: «در این نوع همه‌گیری، آلودگی در یک یا چند گروه جمعیتی به سرعت در حال گسترش است. اما جمعیت عمومی گرفتار نشده، به این معنا که بیش از ٥ درصد حداقل یک گروه اجتماعی و کمتر از یک درصد کل زنان باردار شهرنشین مبتلا هستند.»
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد ، مینو محرز، رییس مرکز تحقیقات ایدز وزارت بهداشت در در توضیح خطر بروز اپیدمی متمرکز برای جمعیت عمومی جامعه می‌گوید: «اپیدمیولوژی عفونت اچ‌آی وی، سه مرحله دارد؛ مرحله پایین LOW که ما از این مرحله گذشتیم و وارد مرحله تمرکز شده‌ایم اما هنوز به مرحله سوم GENERAL نرسیده‌ایم. در مرحله تمرکز و شیوع بیش از ٥ درصد در گروه با رفتار پرخطر و در حالی که امروز هم الگوی غالب ابتلا به ایدز در ایران، تماس جنسی است، این خطر وجود دارد که زنان، بیش از بقیه در معرض ابتلا هستند. از طرفی، اعتیاد در زنان رشد داشته و تعداد زنان کارتن‌خواب به دلیل اعتیاد رو به افزایش است و این زنان مجبورند برای تامین مواد مصرفی، مرتکب تن‌فروشی بشوند که این اتفاق، ضمن آنکه موجب افزایش شیوع بیماری در زنان می‌شود، خطر انتقال ویروس به جنین را هم بالا می‌برد. چنانکه در آمارها هم میزان ابتلای زنان نسبت به سال‌های قبل افزایش داشته که اگر شناسایی زودهنگام نداشته باشیم با افزایش نوزادان ایدز مواجه خواهیم بود. به همین دلیل وزارت بهداشت برنامه‌هایی برای این گروه در دست دارد از جمله اینکه به مرکز تحقیقات ایدز سفارش داده که برای زنان کارتن خواب و زنان تن‌فروش، کلینیک موبایل ایجاد کنیم و ما به محل این زنان برویم و آنها را از نظر بیماری‌های مقاربتی و ایدز کنترل کنیم و وسایل پیشگیری از بارداری و انتقال ایدز بین این زنان توزیع کنیم تا سلامت این زنان حفظ شود و جامعه سالم بماند.» محرز از نتایج تحقیقی که سه سال قبل و درباره زنان تن‌فروش شهرتهران انجام شد، می‌گوید. تحقیقی با جمعیت نمونه ١٦١ نفر که نتایج آن به مسوولان مرکز تحقیقات ایدز نشان داد که از هر ١٤ زن تن‌فروش در شهر تهران، دو نفر مبتلا به ایدز است.
«نمی‌توانیم برآوردی داشته باشیم از اینکه یک مبتلای اچ‌آی وی ایدز، چند نفر را می‌تواند آلوده کند اما قطعا افرادی که شرکای جنسی متعدد دارند، در معرض ریسک بالاتر خواهند بود. چند سال قبل مطالعه‌ای درباره معتادان تزریقی شهر تهران انجام دادیم که شیوع ایدز در آنها ٢٥ درصد بود. سال ٩٢ مطالعه‌ای بر زنان تن‌فروش شهرتهران انجام دادیم که شیوع ایدز در این زنان ۶/۷ درصد بود. این زنان بیماری ایدز را می‌شناختند و حتی تعدادی شان هم وسایل پیشگیری از ایدز همراه داشتند اما اگر این زنان به سمت اعتیاد بروند و بخصوص، مصرف‌کننده مواد روانگردان بشوند تا بتوانند پاسخگویی بیشتری داشته باشند، یا حتی به دلیل دریافت پول بیشتر، از وسایل پیشگیری از ایدز استفاده نخواهند کرد.» با وجود اقدامات پیشگیرانه‌ای که از ابتدای دهه ٨٠ برای آموزش عواقب تزریق مشترک بین معتادان تزریقی کشور به اجرا درآمد، گزارش فعالان غیر دولتی درمان اعتیاد همچنان موید گرایش به تزریق مشترک است. مسوول یک مرکز گذری کاهش آسیب اعتیاد DIC در شمال غربی تهران، می‌گوید که نتایج انجام تست سریع ایدز برای ٨ الی ١٠ درصد مردان معتاد تزریقی مراجعه‌کننده به این مرکز مثبت بوده است. لیلا ارشد هم که فعالان دولتی و غیر دولتی عرصه درمان اعتیاد، او را با ایجاد نخستین مرکز گذری کاهش آسیب اعتیاد زنان ایران – خانه خورشید - به یاد دارند، از مشاهدات خود در جنوبی‌ترین نقطه تهران می‌گوید: «طی دو سال گذشته فعالیت ما به خدمت رسانی به زنان بهبود یافته تغییر مسیر داده اما تفاوت مشاهدات امروزمان با گذشته این است که سن اعتیاد زنان و بروز ایدز در آنها کاهش یافته است. در دهه ٨٠، مبتلایان ایدز در گروه سنی ٤٠ سال بودند که از دهه سوم زندگی شان مصرف مواد را شروع کرده بودند.
امروز مبتلایان ایدز در گروه سنی ٣٠ هستند در‌حالی که از دهه دوم زندگی مصرف مواد را شروع کرده‌اند.» نخستین هشدارها درباره همسویی روابط پرخطر و محافظت نشده با اعتیاد تزریقی، از پایان دهه ٨٠ مطرح شد وقتی نتایج مطالعه کشوری وزارت بهداشت با همکاری مرکز تحقیقات مراقبت بیماری‌های آمیزشی و اچ‌آی وی دانشگاه علوم پزشکی کرمان بر ٢٤٨٠ مصرف‌کننده تزریقی مواد در ١٣ استان کشور و با طرح سوال از مردان مراجعه‌کننده به مراکز گذری کاهش آسیب اعتیاد و مصرف‌کنندگان رسوبی در پاتوق‌های مصرف مواد نشان داد که به‌طور متوسط هر یک از مصرف‌کنندگان تزریقی مواد طی یک سال منتهی به انجام این تحقیق، با شش نفر روابط جنسی پرخطر داشته و ٢٢ درصد از این روابط با زنان تن‌فروش بوده ضمن آنکه بیش از دوسوم پرسش شوندگان اذعان داشتند که در روابط جنسی خود به‌طور منظم از کاندوم استفاده نمی‌کردند. نتایج تحقیقی هم که سال ٩٠و توسط ٢٠ دانشگاه علوم پزشکی کشور با جمعیت نمونه ٢٢٨٨ نفر از بیماران ایدز انجام شد، نشان داد که ٨/٧٣ درصد بیماران به دلیل اعتیاد تزریقی و ۴۸/۲درصد به دلیل مصرف روانگردان‌ها و روابط جنسی محافظت‌نشده مبتلا شده بودند.
آخرین آمارها هشدار‌دهنده است
بنا بر آمار پایانی سال ٩٠ و تا ابتدای فروردین ٩١، ۹۰/۸ درصد مبتلایان شناسایی شده، مرد و ۹/۲ درصد زن بوده‌اند و علت ابتلا در کل موارد ثبت شده از سال ٦٥، ٧/٦٩ درصد ناشی از تزریق مواد مخدر با سرنگ مشترک و ۱۰/۳ درصد به دلیل رابطه جنسی محافظت‌نشده بوده است. به فاصله گذشت پنج سال، بنا بر آخرین گزارش سه ماهه وزارت بهداشت در پایان خرداد ٩٥ و طی ٣٠ سال گذشته، ابتلا به ایدز بر اثر تزریق مواد مخدر با سرنگ مشترک، به ۶۸/۲ درصد کاهش یافته اما علت ۱۸/۵ درصد موارد ابتلا، رابطه جنسی محافظت نشده بوده ضمن آنکه از مجموع ٣٢ هزار و ٦٧٠ بیمار شناسایی شده، ۸۴ درصد بیماران، مرد و ۱۶ درصد زن بوده‌اند. ارقام نگران‌کننده در این گزارش رسمی، این است که از کل موارد گزارش شده در سه ماه اول سال جاری، دلیل ابتلای ٣٤ درصد موارد، اعتیاد تزریقی و ۴۲ درصد رابطه جنسی پرخطر بوده که فعالان غیر‌دولتی درمان اعتیاد احتمال می‌دهند در حاشیه موفقیت‌آمیز بودن برنامه‌های کاهش آسیب اعتیاد که از سال ٨٣ تاکنون در کل کشور اجرا شده، یکی از دلایل افت شیب تزریق مشترک، متوجه گرایش معتادان به مواد محرک به دلیل تاثیرات مهیج‌تر این مواد و کاهش رغبت به تزریق باشد که چنین رویکردی می‌تواند خطر افزایش ابتلا به ایدز بر اثر بروز جنون جنسی را تشدید کند. خطری که نگرانی جدی رییس اداره پیشگیری و کنترل ایدز و بیماری‌های آمیزشی وزارت بهداشت را هم به دنبال دارد. پروین افسرکازرونی ضمن آنکه آمار مراجعات افراد با رفتارهای پرخطر به مراکز مشاوره رفتاری را رضایت‌بخش نمی‌بیند، می‌گوید که به هیچ‌وجه مراجعه داوطلبانه ٥٠ میلیون جمعیت ١٥ تا ٦٤ ساله برای انجام آزمایش ایدز مورد انتظار وزارت بهداشت نیست چون قطعا، همه این افراد رفتار پرخطر ندارند اما تاکید می‌کند: «از سال ١٣٨٣ تاکنون حدود ٢٠٠ مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری دارای استانداردهای مراقبت و درمان فرد مبتلا در کشور ایجاد شده و افراد با سابقه رفتار آسیب‌زا، لازم است به این مراکز مراجعه کنند و آزمایش بدهند تا در صورت ابتلا، سریع‌تر شناسایی شده و تحت مراقبت و درمان قرار بگیرند. اگر رفتار آسیب‌زا، تکرار می‌شود، باید هر سه ماه یک‌بار هم مشاوره و آزمایش تجدید شود.
بر اساس مدل‌سازی و مطالعاتی که انجام شده، حدود ٧٥ هزار مبتلا در کشور زندگی می‌کنند که در حال حاضر حدود ٣٠ درصد موارد مبتلا شناسایی شده‌اند. در واقع، ٧٠ درصد مبتلایان از بیماری خود آگاه نیستند و تعدادی از این افراد، معتادان و مصرف‌کنندگان مواد محرک هستند. وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی، بیش از ١٠ سال است که مراکز کاهش آسیب برای ارایه خدمات مشاوره، آزمایش، توزیع سرنگ و متادون به معتادان تزریقی راه‌اندازی کرده‌اند. باید این مراکز را گسترش بدهیم تا این گروه راحت‌تر مراجعه کنند. همچنین باید خدمات مراکز مشاوره زنان آسیب‌پذیر را گسترش بدهیم. در کل کشور ٣٤مرکز برای این زنان داریم که البته در ٢٧ دانشگاه علوم پزشکی مستقر شده است. این زنان هم جمعیت آسیب‌پذیر هستند و بیشترین نگرانی ما هم از بابت پنهان ماندن جمعیتی است که بیشتر در معرض آسیب و رفتارهای پرخطر هستند. هر فردی که رفتار آسیب‌پذیرداشته باشد، جمعیت کلیدی است و باید آزمایش اچ‌آی‌وی بدهد چون جمعیت کلیدی با انجام رفتارهای آسیب‌زا بیشتر در معرض ابتلا هستند و زنان تن‌فروش و مشتریان این زنان، مصرف‌کنندگان مواد محرک (به دلیل افزایش رفتار آسیب‌زا)، معتادان تزریقی و شرکای جنسی این افراد، جمعیت کلیدی و گروه‌های در اولویت ما هستند.»
