یکی از مهم‌ترین آنها اقدام ترکیه در ساخت ١٣٠ سد روی رودخانه‌های دجله و فرات و کاهش ٧٠درصدی آب در منطقه هورالعظیم بوده، اما آسیب ناشی از جنگ تحمیلی، خشک‌سالی و فعالیت‌های نفتی در دشت آزادگان نیز بی‌اثر نبوده است. بحرانی‌شدن حیات هورالعظیم و ظهور پدیده گردوغبار، توجه‌ها را بیش‌ازپیش به سمت خود جلب کرد. تا جایی که به منظور حفاظت از این تالاب اقدامات گسترده‌ای در سال‌های گذشته انجام شد که ایجاد خاک‌ریز مرزی از شمال به جنوب به وسیله وزارت نیرو و جلوگیری از ورود آب به عراق یکی از روش‌ها برای مدیریت آب و جلوگیری از مرگ ١٣٠ هزار هکتار از تالاب بود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق ، وزارت نفت نیز با وجود اهمیت توسعه میادین مشترک با عراق و لزوم برداشت از این میدان‌ها برای جبران عقب‌ماندگی برداشت از ذخایر نفتی، راه دشواری در پیش داشت. در واقع با آغاز عملیات اجرائی میدان نفتی آزادگان جنوبی در سال ٨٤ و آزادگان شمالی در سال ٨٧ حفاظت از تالاب یکی از اولویت‌ها در پروژه‌های غرب کارون محسوب می‌شد و پیش از آغاز عملیات، مطالعات زیست‌محیطی آن انجام شد. این در حالی است که بخش عمده‌ای از عملیات توسعه‌ای میدان نفتی آزادگان شمالی، در تالاب هورالعظیم قرار دارد. به این منظور مقرر شده بود جاده‌ها و عملیات عمرانی با نگاه زیست‌محیطی ساخته شود. با وجود تهدیدهای جدی، توسعه غرب کارون با حساسیت بیشتری در دولت یازدهم دنبال شد. وزارت نفت به منظور احیای تالاب در یک سال اخیر ٣٠ میلیارد تومان اعتبار اختصاص داد که به گفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با این اقدامات و همکاری وزارت نفت تاکنون ٦٣ درصد از تالاب هورالعظیم احیا شده است.
بحران تالاب‌ها و ظهور پدیده ریزگرد
تالاب هورالعظیم بخشی از تالاب‌های بزرگ بین‌النهرین است. مساحت این تالاب‌ها تا سال ١٩٩٠ به دو میلیون هکتار می‌رسید، در این سال به واسطه اشغال کویت از سوی عراق، آمریکا به عراق حمله کرد و سبب شد یک فاجعه زیست‌محیطی از سوی رژیم صدام به بار آید. البته ماجرای خیزش شیعیان عراق در جریان انتفاضه شعبانیه نیز یکی دیگر از دلایل ازبین‌بردن تالاب‌های عظیم بین‌النهرین از سوی صدام بود. او به این بهانه که مبارزان و مخالفان شیعه در نیزارها و مخفیگاه‌های این تالاب‌ها پنهان می‌شوند، نخست همه تالاب‌ها را خشک کرد و سپس دستور داد همه نیزارها به آتش کشیده شود. وی دستور ساخت کانالی به طول ٥٠ کیلومتر و عرض دو کیلومتر داد تا از این طریق، آب تالاب‌های منتهی به بین‌النهرین را تخلیه کند. این روند ادامه داشت و تا سال ٢٠٠٠ شاهد خشک‌شدن ٨٠ تا ٩٠ درصد کل تالاب‌ها بودیم به‌طوری‌که سازمان ملل از آن به عنوان فاجعه زیست‌محیطی یاد کرد. از کل دو میلیون هکتار تالاب‌های بزرگ بین‌النهرین، ٤٠٠ هزار هکتار مختص به هورالعظیم است که از این مقدار ١٥٠ هزار هکتار آن در ایران قرار دارد. این عملیات صدام سبب شد تا از سال ٢٠٠٢ شاهد بروز نخستین ریزگردها باشیم و دومیلیون‌هکتاری که بزرگ‌ترین کانون اکوسیستم‌های آبی دنیا بود، به عنوان بزرگ‌ترین سپر گردوغبار استان خوزستان، غرب عراق و سوریه از میان رفت و منطقه دیگر رطوبت نداشت. سپس دما و ریزگردها افزایش یافت.
خشک‌سالی، بلای هورالعظیم
تالاب هورالعظیم از پنج حوضچه تشکیل شده است که شماره‌های یک و دو آن در طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی قرار دارد. بخشی از این پروژه نیز در حوضچه‌های سه، چهار و پنج است که مراحل حفاری را طی می‌کند. طرح میدان نفتی یاران شمالی در نقطه صفر مرزی در حوضچه شماره چهار اجرا می‌شود که عملیات آن چند ماه دیگر ادامه خواهد داشت. در عین حال طرح توسعه میدان یاران جنوبی نیز در نقطه صفر مرزی در حوضچه شماره پنج انجام می‌شود.
بااین‌حال در آبگیری یا همان حقابه تالاب، شرکت ملی نفت و سازمان حفاظت محیط زیست دخیل نیستند و مدیریت آن بر عهده وزارت نیرو و سازمان آب است. حقابه حدود ٨٠ میلیون مترمکعب در ساعت، سال گذشته پاسخ‌گوی تالاب‌ها نبود. این مسئله سبب ایجاد گمانه‌زنی‌هایی شد که عملیات صنعتی موجب خشک‌شدن حوضچه‌های شماره سه و چهار شده درحالی‌که از بالادست، آبی برای رهاسازی وجود نداشت. افزون بر این، بارش‌های کم یکی از دلایل اصلی خشک‌سالی تالاب‌ها در سال‌های اخیر به شمار می‌رود که برای خطوط لوله نفتی نیز خطرآفرین است، زیرا نیزارها بر اثر کم‌آبی، از خود گاز متان تولید می‌کنند و این مسئله سبب آتش‌سوزی می‌شود، بنابراین شرکت متن برای پیشگیری از مشکل احتمالی در آن منطقه، ایستگاه آتش‌نشانی ایجاد کرده است. البته در سال ١٣٩٠ به دلیل پایان سریع ساخت جاده‌های منتهی به چاه‌های نفت برای دسترسی‌های ضروری، شورای امنیت ملی مجوز بستن حوضچه‌های شماره سه و چهار، به مدت یک تا دو سال را داد و پس از پایان پروژه ساخت جاده‌ها، دریچه‌ها دوباره باز شدند. با وجود مشکلات پیش‌آمده، به دلیل بارندگی‌های نسبتا زیاد امسال، کمیت (دبی) آب در دریچه‌های بالادست (سد دز و کرخه) به ٤٥٠ مترمکعب در ثانیه رسید و حوضچه‌های شماره سه و چهار پرآب شدند. برخلاف برخی گفته‌ها و گمانه‌زنی‌ها، بارش‌های کم از دلایل اصلی این خشک‌سالی‌ها به شمار می‌آمد.
اقدامات ضربتی وزارت نفت
برخلاف باور موجود به نظر می‌رسد هم‌زمانی فعالیت‌های توسعه میادین مشترک با بحران تالاب و خشک‌سالی، بخش عمده توجه‌ها را به صنعت نفت معطوف کرده؛ البته باید پذیرفت فعالیت نفتی با آلایندگی مواجه است که بخشی از آن را می‌توان کنترل کرد. ازاین‌رو تلاش برای مهار آلایندگی‌های نفتی در چند سال گذشته شدت گرفته است. یکی از اقدامات برای رهانشدن کنده‌های حفاری در محیط تالابی ساخت لندفیلد به‌منظور جمع‌آوری این کنده‌ها در بیرون از تالاب و با هماهنگی اداره کل محیط زیست استان خوزستان بود. همچنین به‌دلیل عبور برخی مسیرهای نفتی از کنار تالاب، برای جریان تبادل آب حوضچه‌ها بهوسیله حدود ٢٤٤ دهنه پل و با هماهنگی اداره کل محیط زیست استان خوزستان، جاده‌های اختصاصی دسترسی به فاصله ٥٠٠ متری از تالاب ساخته شد و ٣٩ دهنه پل دیگر نیز با هزینه ١٥٣ میلیارد ریال در دستور کار قرار گرفت.
اقدام دیگر، ساخت تصفیه‌خانه‌ای مرکزی با ظرفیت هزارو ٢٠٠ مترمکعب در شبانه‌روز در غرب کارون بود که ابتدای سال ٩٥ به بهره‌برداری رسید و هم‌اکنون بهطور میانگین روزانه ٧٥٠ تا ٨٥٠ متر مکعب پساب در آن تصفیه و برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود. همچنین برای ساماندهی پسماند شهری ناشی از فعالیت کارگاه‌ها، قراردادی با شهرداری هویزه بسته و یک نماینده برای نظارت بر حمل زباله‌های شهری و تحویل آن به شهرداری معرفی شد تا براساس بارنامه‌های ارسالی به شهرداری، هزینه کرایه پرداخت شود، درعین‌حال یک زباله‌سوز مرکزی نیز ایجاد شده است. از دیگر اقدامات می‌توان به تهیه برنامه جامعی با هماهنگی اداره کل محیط زیست استان خوزستان به نام CPL اشاره کرد که از شهریورماه ٩٤ همه فعالیت‌ها مطابق با آن انجام می‌شود. همچنین یک هسته زیست‌محیطی تشکیل شده تا در صورت گزارش تخلف از پیمانکار، جرائمی برایشان در نظر بگیرد؛ تاکنون با این اقدامات، پساب‌های صنعتی مدیریت شده است.
این در حالی است که دو سال قبل اداره کل محیط زیست استان خوزستان از شرکت نفت به‌دلیل عمل‌نکردن شرکت نفت به برخی تعهدهای خود شکایت کرد. خاک‌برداری‌نکردن از بستر تالاب، خارج‌نکردن کنده‌های حفاری از تالاب و انباشت در لندفیلدهای استاندارد و ساخت کارگاه‌ها در خارج از تالاب از جمله مواردی بود که سبب شکایت شد. وزارت نفت متعهد شد در مدت چند ماه اقدام‌های لازم را انجام دهد که البته مواردی از آن تعهدها نیز انجام شد. از شرکت نفت خواسته شد برای همه جاده‌های ساخته‌شده، تونل (کالبرت) ایجاد شود که ماحصل آن ٣٩ تونل بود، همچنین لندفیلدهایی برای اراضی ١٠ تا ٣٠ هکتاری آماده و تصفیه‌خانه انسانی در آزادگان جنوبی ساخته شد. در سفر وزیر نفت به خوزستان نیز ١٢ پیشنهاد ارائه شد که همه آنها پذیرفته شد. خریداری MOS و MOT و جلوگیری از آتش‌زدن پیت نفتی، ساخت چاه تزریقی هم‌زمان با پروژه‌ها و جمع‌آوری گاز همراه نفت از جمله پیشنهادهای مطرح در این دیدار بود. همچنین با همکاری وزارت نفت، بازه زمانی حوزه مدیریت پسماند به تفکیک فعالیت هر میدان تعیین شد. در میدان آزادگان شمالی قرار بود ٥٨ حلقه چاه حفر شود، اما با تذکرهای اداره کل محیط زیست استان خوزستان به ٢٠ حلقه کاهش یافت. همچنین در گذشته، یکی از چاه‌های غرب کارون ٥٠ هزار بشکه در روز نفت تولید می‌‌کرد که به‌دلیل آلودگی زیست‌محیطی، این میزان با مشورت و راهنمایی محیط زیست، تا ١٨ هزار بشکه کاهش پیدا کرد. این اقدام‌ها در دو سال گذشته انجام شد و اکنون مشکلات این بخش به حداقل رسیده است؛ با همه این اوصاف؛ صرف نظر از سایر آلودگی‌های موجود، سهم نفت در تولید آلودگی این استان کمتر از ١٠ درصد است. اکنون تعامل خوبی میان وزارت نفت و اداره کل محیط زیست استان خوزستان وجود دارد. هورالعظیم مسئله‌ای است که همه افراد سهیم در مدیریت آن باید مانند یک جامعه در کنار هم حضور داشته باشند تا از این طریق تعامل مشترکی به‌وجود آید. برای حل مشکل کم‌آبی و خشک‌سالی هورالعظیم باید از بخشی‌نگری دوری کرد.
