حمل و نقل کالا یا همان ترانزیت در بین کشورهای مختلف از طریق روش‌های مختلف جاده‌یی، هوایی، دریایی و ریلی صورت می‌گیرد که هر یک از این شقوق حمل و نقلی که نام‌برده شد، مزیت‌ها و مشکلاتی دارند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، در بین تمام انواع حمل و نقل در کشورها، حمل و نقل ریلی به دلیل آنکه کمترین آسیب را به محیط زیست وارد می‌کند، طرفداران بسیار زیادی دارد. ایران نیز به دلیل برخورداری از موقعیت جغرافیایی فوق‌العاده و به دلیل قرار گرفتن در بین کریدورها و جاده‌های بین‌المللی مختلف در منطقه از جایگاه خوبی برای ترانزیت کالا بین کشورهای منطقه برخوردار است. اما تنها قرار گرفتن در موقعیت مناسب و چشمگیر نمی‌تواند دلیلی کافی برای موفقیت حمل و نقل ریلی بار و ترانزیت کالا از طریق خطوط آهن باشد.
خطوط ریلی، ارزان و ایمن
مسن بودن ناوگان هوایی کشور به دلیل بالا بودن سن هواپیماهای این ناوگان بر کسی پوشیده نیست، زیرا بسیاری از مردم و مسافران ترجیح می‌دهند، به دلیل سرعت بالای حمل و نقل هوایی از این روش برای سفر یا انتقال بار خود استفاده کنند. اما در این میان نباید فراموش کرد که سن ناوگان ریلی کشور نیز بسیار بالاست و سن بسیاری از واگن‌هایی که تا پیش از خروج از ناوگان در این بخش فعالیت می‌کردند، بیش از 55 سال بود. از سوی دیگر به دلیل آنکه هزینه انتقال بار و مسافر از طریق حمل و نقل ریلی در مقایسه با حمل و نقل هوایی بسیار ارزان‌تر و البته ایمن‌تر است، میزان استقبال از این بخش نیز به تدریج افزایش یافت به‌طوری که بسیاری از تولیدکنندگان علاقه داشتند تا کالای خود را از طریق ریل به دست مصرف‌کنندگان در شهرها یا کشورهای دیگر برسانند.
افزایش استفاده از خطوط ریلی
در کشور ما نیز میزان استقبال برای انتقال بار و ترانزیت آن از طریق حمل و نقل ریلی بسیار زیاد است به‌طوری که به گفته مسوولان سهم حمل و نقل ریلی در جابه‌جایی بار از ۸ به ۱۲.۵درصد در دولت یازدهم افزایش یافته است. درست است که بخش ریلی کشور همواره در تدوین برنامه‌های توسعه از جایگاه ویژه‌یی برخوردار بوده است، با وجود این نیاز است دولت با ایجاد بستر مناسب حمل و نقل متکی بر توانمندی‌های درون بخشی و فراهم کردن فضای رقابتی برای بروز استعدادهای ذاتی و توانمندی‌های بخش ریلی متکی بر اصلاحات برون‌بخشی به بهره‌وری هر چه بیشتر این بخش کمک کند. مهدی ساسانی، کارشناس ریلی با اشاره به اینکه مزایای حمل و نقل ریلی نسبت به سایر شقوق حمل و نقل به خصوص حمل و نقل جاده‌یی از نظر محیط زیستی و ایمنی بر همگان روشن است، گفت: در صورتی که بخواهیم از حمل و نقلی ریلی به اندازه ظرفیت و پتانسیلی که دارد استفاده کنیم، لازم است از این روش حمل و نقلی در مسافت‌های طولانی استفاده کنیم.
ساسانی ادامه داد: حمل و نقل ریلی در مسافت‌های 100 یا 200کیلومتری مزیت چندانی ندارد، اما مسافت‌های بالای 500کیلومتر به عنوان مسافت‌های مناسب برای ترانزیت و انتقال بار از طریق حمل و نقل ریلی در نظر گرفته می‌شود. از سوی دیگر این موضوع در نظر گرفته شود که حمل و نقل ریلی بار در داخل کشور همیشه باید با حمل و نقل جاده‌یی تکمیل شود، زیرا هیچ‌گاه در کارخانه خط ریلی کشیده نمی‌شود و به همین خاطر نیاز است برای انتقال بار به سمت خط آهن از حمل و نقل جاده‌یی استفاده شود، مگر اینکه بار ترانزیتی باشد. این کارشناس ریلی تصریح کرد: موقعیت جغرافیایی کشور ما به گونه‌یی است که مسافت حمل بار از سمت دریا کوتاه است و این موضوع سبب کاهش زمان و هزینه حمل کالا می‌شود، در نتیجه بار ترانزیتی به حمل بار در داخل کشور اضافه می‌شود.
مزیت ریلی ایران در منطقه
ساسانی در خصوص وضعیت ترانزیت ریلی ایران در منطقه نیز گفت: در صورتی که بخواهیم موقعیت ایران در منطقه را با کشورهایی که در غرب آسیا قرار دارند مقایسه کنیم، می‌توان به صراحت گفت که هیچ‌یک از آنها از مزایای ریلی ایران برخوردار نیستند. ساسانی با اشاره به اینکه میزان حمل و نقل بار و ترانزیت کالا توسط خطوط آهن در کشورهای اطراف مانند ترکیه و عراق در مقایسه با ایران بسیار کم است، گفت: همسایه‌های شرقی کشور مانند افغانستان از خطوط ریلی برخوردار نیستند یا مانند پاکستان شبکه ریلی‌شان در مناطق جنوبی آنها قرار دارند و در واقع هیچ‌یک قابلیت مقایسه با حمل و نقل ریلی ما را ندارند.
این کارشناس حمل و نقل ریلی ادامه داد: در صورتی که بخواهیم عملکرد شبکه ریلی کشور را با دیگر کشورهای همسایه مقایسه کنیم، لازم است شاخص‌های بین‌المللی عملکردی و زیرساختی که در این خصوص تعریف شده‌اند را در نظر بگیریم. در صورتی که بخواهیم وضعیت کشور را در شاخص زیرساختی با وضعیت کشورهای همسایه خود مقایسه کنیم باید بگوییم که ایران در این شاخص از برخی کشورهای همسایه خود عقب‌تر است اما باید توجه شود که برای به دست آوردن شاخص زیرساختی طول شبکه ریلی را بر مساحت کشور تقسیم می‌کنند و چون بخشی از کشور ما به حمل و نقل ریلی نیاز ندارد (مانند بیابان‌ها) باید بتوانیم کشورها را بر اساس شاخص‌های یکسان در عملکرد با یکدیگر مقایسه کنیم.
ساسانی تصریح کرد: در واقع به جای اینکه بخواهیم شاخص‌های زیرساختی را مبنای مقایسه وضعیت حمل و نقل ریلی کشورها با یکدیگر قرار دهیم، بهتر است کشورهایی که شاخص زیرساختی یکسان دارند را با هم مقایسه کنیم تا بتوان عملکرد ریلی هر یک از آنها را بررسی کرد. این نوع مقایسه نشان می‌دهد که کشور ما در طول شبکه ریلی در مقایسه با سایر کشورهای همسایه عقب است و از ظرفیتی که در کشور وجود دارد آن طور که باید و شاید استفاده نمی‌کنیم.
وی ادامه داد: به عنوان مثال کشور قزاقستان از لحاظ شاخص‌های زیرساختی به کشور ما شبیه است اما میزان باری که در شبکه ریلی قزاقستان جابه‌جا می‌شود 5 برابر کشور ماست. این در حالی است که معادل جمعیت این کشور نیز از طریق حمل و نقل ریلی مسافر جابه‌جا می‌شود. یعنی شبکه ریلی آنها تنها مختص به حمل و نقل بار یا تنها مختص حمل مسافر نیست. این کارشناس حمل و نقلی افزود: در کشور ما میزان مسافرانی که از طریق حمل و نقل ریلی جابه‌جا می‌شوند نه تنها با میزان جمعیت برابر نیست بلکه با آن فاصله بسیار زیادی دارد.
مهدی ساسانی با اشاره به کمبود ناوگان ریلی و واگن در کشور گفت: متاسفانه در کشور ما از ناوگان فعلی نیز آن طور که باید و شاید بهره‌برداری نمی‌شود. وی استفاده از روش‌های سنتی در بسیاری از خطوط ریلی را یکی از اصلی‌ترین دلایل عقب‌ماندگی حمل و نقل ریلی در کشور دانست و گفت: همین موضوع باعث شده تا نتوانیم از ظرفیت‌های ریلی در کشور استفاده کنیم.
