به دلیل ماهیت پیچیده عواملی که در شکل‌گیری تصادفات و سوانح ریلی نقش دارند، ایجاد شاخصی برای پیش‌بینی چنین رویدادهایی بسیار مشکل است. اما اتحادیه اروپا در سال 2014 با توجه به سوانحی که در سال‌های اخیر برای قطارها در این منطقه رخ داد، تصمیم به پیاده‌سازی برنامه‌ای سیستماتیک برای «مدیریت ریسک امنیت» صنعت ریلی گرفت. با نگاهی به آمارها صنعت ریلی اروپا یکی از امن‌ترین سیستم‌های حمل‌ونقل زمینی در جهان است. سطح ایمنی در طول دهه گذشته با سرعت قابل‌توجهی بهبود یافته و صنعت راهآهن می‌تواند به دستاوردهای خود در این زمینه که عمدتا از طریق پیشرفت‌های فنی به‌دست آمده، افتخار کند. اگر چه در این میان سوانح فاجعه‌بار با مرگ‌ومیر بالا همچون اتفاقی که به تازگی در آلمان و ایتالیا رخ داد نیز وجود داشته که علاوه بر هزینه‌های انسانی تاثیر بسیاری بر اطمینان مسافران، مشتریان، تامین‌کنندگان مالی و سرمایه‌گذاران گذاشته است. حوادث فاجعه بار پتانسیل لازم را برای نابود کردن کسب و کار و کاهش خدمات دارند. این همان دلیلی است که آژانس راهآهن اروپا (ARE) را به الهام‌بخشی و پیاده‌سازی یک فرهنگ ایمنی برای سیستم ریلی ترغیب کرده است. به گزارش دنیای اقتصاد ، هر سال بیش از 2000 حادثه ریلی در سراسر اتحادیه اروپا رخ می‌دهد. در این حوادث به‌طور میانگین حدود هزار نفر کشته و به‌همین میزان نیز دچار جراحت‌های مختلف می‌شوند. طبق برآوردها این سوانح سالانه هزینه‌ای بیش از 1.4 میلیارد یورو به‌دنبال دارد. البته آمارها نشان می‌دهد برخورد دو قطار با هم یا خروج از خط یک قطار تنها 5 درصد حوادث را تشکیل می‌دهد و حوادثی همچون برخورد قطار با افراد یا خودروهای در حال عبور از خطوط به استثنای خودکشی 84 درصد تصادفات راهآهن را تشکیل می‌دهد. نمودار همراه پیامدهای سوانح ریلی در 28 کشور عضو اتحادیه اروپا را در سال‌های اخیر نشان می‌دهد.
همان‌طور که نمودار نشان می‌دهد روند سوانح و مرگ‌ومیر در سال‌های اخیر کاهش قابل‌توجهی داشته است، اما اتحادیه اروپا به این موضوع اکتفا نکرده و در سال 2014 تصمیمات جدیدی برای افزایش ایمنی سیستم ریلی اتخاذ شد. آمارها نشان می‌دهد در اتحادیه اروپا هر سال هزار نفر جان خود را در اثر سوانح ریلی از دست می‌دهند. نرخ ریسک مرگ‌ومیر در هر میلیون قطار- کیلومتر در دوره 2010 تا 2014 برابر 28/ 0 بوده است، اما آمارها حکایت از واریانس زیاد بین کشورهای اروپایی دارد؛ به‌طوری که این نرخ در برخی کشورها همچون بریتانیا، هلند و نروژ کمتر از 05/ 0 و در برخی دیگر همچون لیتوانی و اسلواکی بیش از 40/ 1 است. اگر همه اعضای اتحادیه اروپا عملکردی بالاتر از میانگین فعلی ارائه کنند ریسک مرگ‌ومیر ناشی از سوانح ریلی تا 40 درصد کاهش یافته و به 16/ 0 مرگ‌ومیر به ازای یک میلیون قطار کیلومتر سفر می‌رسد. این امر منجر به کاهش قابل‌توجه در هزینه‌های اقتصادی سوانح (تا 500 میلیون دلار کاهش) در سال خواهد شد. هزینه‌هایی که براساس محاسبات انجام شده در سال 2014 شامل موارد زیر بوده است:
270 میلیون یورو هزینه مستقیم ناشی از مرگ‌ومیر و جراحت افراد
103 میلیون یورو هزینه ناشی از آسیب تجهیزات و قطارها
71 میلیون یورو هزینه ناشی از تاخیر در سرویس‌ها و حرکت سایر قطارها
71 میلیون یورو هزینه ناشی از آسیب محیط
از این رو آژانس راهآهن اروپا (ERA)، به منظور ایجاد یک چارچوب فنی و حقوقی ایمن برای سیستم ریلی یکپارچه در کل اروپا (SERA)، در سال 2014 تاسیس شد. فعالیت‌های اصلی این سازمان ایجاد یک رویکرد هماهنگ برای امنیت سیستم ریلی، از بین بردن موانع فنی و توسعه سیستم کنترل و ارتباطی قطارهای اروپایی (ERTMS) در سراسر اتحادیه است. براساس قانونی که پارلمان اروپا در ماه مه‌سال جاری برای ایجاد یک سیستم ریلی یکپارچه اروپا تصویب کرد، هدف آژانس راهآهن اروپا مشارکت در توسعه بیشتر و عملکرد موثر برای ایجاد یک منطقه واحد با تضمین سطوح بالای ایمنی است.
سیستم‌های مراقبت قطار
یکی از اقدامات انجام شده برای ارتقای ایمنی، تجهیز زیرساخت‌ها و تجهیزات ریلی به سیستم‌های پیشرفته کنترلی است. انواع مختلف سیستم‌های مراقبت از قطار (TPS) در سراسر اتحادیه اروپا روی قطارها نصب شده‌اند. در میان این سیستم ها، سیستم مراقبت اتوماتیک قطار (ATP) – که در مواقع حساس براساس سرعت حرکت قطار با استفاده از امواج به شکل خودکار قطار را متوقف کرده یا سرعت آن را کاهش می‌دهد – پیشرفته‌ترین سیستمی است که برای مراقبت از قطارها تعبیه شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این سیستم کارآمدترین ابزار فنی است که مدیران و سیاست گذاران می‌توانند برای کاهش ریسک تصادفات و از خط خارج شدن قطارها از آن استفاده کنند. در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورهای منطقه از جمله کشورهایی همچون بریتانیا، نروژ و دانمارک که دارای نرخ حوادث و مرگ‌ومیر ریلی کمی هستند حداقل در خطوط اصلی و پر حجم از این سیستم‌ها استفاده شده است. البته در حال حاضر 20 درصد خطوط ریلی اروپا از این سیستم برخوردارند اما در برنامه 5 ساله توسعه ایمنی طراحی شده قرار است این سیستم در تمامی خطوط اصلی ریلی کشورهای عضو اتحادیه نصب و عملیاتی شود
تقاطع‌های هم سطح
تقاطع‌های هم سطح به بخش‌های حیاتی زیرساخت‌های راهآهن اطلاق می‌شود که باعث ایجاد خطر برخورد بین قطار و کاربران جاده‌ها است. اگر چه برای از بین بردن خطر بروز سوانح، سیستم‌های مختلف فنی وجود دارد، شواهد تجربی نشان می‌دهد که حتی با تجهیز قطارها به سیستم‌های کنترلی، احتمال خطر وجود دارد. از این رو مدیران و سیاست‌گذاران زیرساختی به این درک رسیده‌اند که حذف این تقاطع‌ها هدف نهایی و اولویت اصلی برای ارتقای ایمنی به شمار می‌رود. به همین جهت در سال‌های اخیر اقدامات مشترکی با مدیران زیرساخت جاده‌ای برای حذف این تقاطع‌ها و کاهش ریسک سوانح صورت گرفته است. طبق اهداف تعیین شده در برنامه 5 ساله از میزان 114580 تقاطع همسطح هر سال باید 4 درصد کاهش یابد و با این روند تا سال 2030 نیمی از این تقاطع‌ها حذف می‌شوند.
صدور گواهی ایمنی
مالکان قطارها و مدیران زیرساخت‌های ریلی از جمله ایستگاه‌ها باید برای فعالیت خود از مرکز کنترل و بررسی استانداردهای ریلی گواهینامه ایمنی دریافت کنند. مجوزها به دودسته تقسیم شده‌اند. گواهینامه ایمنی سطح A که در کل اروپا معتبر است و گواهینامه ایمنی سطح B که برای ارائه خدمات و انجام سفر برای منطقه مشخصی باید تهیه شود. آمارها نشان می‌دهد با شروع برنامه 5 ساله از 2014، میزان گواهینامه‌های ایمنی در کل اتحادیه 19 درصد رشد داشته که بیشتر در کشورهای آلمان، ایتالیا، اتریش و مجارستان بوده است. از سوی دیگر مدیران بخش زیرساخت (IMS) باید برای مدیریت زیرساخت‌ها و خطوط راهآهن از آژانس راهآهن اروپا مجوز کسب کنند. عمده مدیران این حوزه از شرکت‌های دولتی هستند و تعداد کمی از خطوط کوچک معمولا در بنادر در اختیار بخش خصوصی است.
نظارت بر ایمنی
برای کنترل و نظارت بر سیستم ایمنی، آژانس راهآهن اروپا در برنامه 5 ساله مکانیزم‌هایی را طراحی کرده است. این سیستم کنترل اطلاعات لازم را برای ارتقای کارآیی سیستم ایمنی ریلی در اختیار قانون گذاران و تصمیم‌گیران قرار می‌دهد. چنین اطلاعاتی لازمه تحقق سیستم ریلی یکپارچه در اروپا است. آنها به این منظور میزان امنیت سیستم را در سه سطح مختلف مورد بررسی قرار می‌دهند: سطح بازیگران عملیاتی (اپراتورها و مدیران شبکه)، سطح کشورهای عضو و سطح اتحادیه اروپا. در برنامه 5 ساله کنونی قرار است تمامی این ابزارها در قالب یک برنامه سیستماتیک در کنار هم به کار گرفته شوند.
