به رغم وجود ظرفیت‌های زیاد، کشور ما کمابیش در زمینه صادرات خوب عمل نکرده و محصولات صادراتی کشور به چند مورد خاص محدود می‌شوند. جز نفت، گاز و محصولات پتروشیمی، عمده محصولات صادراتی ارز آور ایران شامل پسته، زعفران و فرش ایرانی است، حال آنکه عملکرد‌ها در زمینه صادرات این محصولات تا حدی مشتریان را ناراضی کرده و این خطر وجود دارد که دیگر شاهد بازار مناسب برای آنها نباشیم. گذشته از اینکه برخی کشور‌ها نظیر چین در سال‌های اخیر به فکر قبضه کردن بازار محصولات صادراتی ایران، آن هم با تولید محصولات بی کیفیت بوده‌اند، در مواردی شاهد کاهش کیفیت محصولات تولیدی در ایران بوده‌ایم. گرانی فرش دستباف شاید یکی از دلایل این باشد که تولیدکنندگان کیفیت محصولات خود را برای کاهش قیمت تمام شده پایین می‌آورند، حال آنکه این کیفیت و خاص بودن محصولاتی مانند فرش ایرانی است که باعث صادرات آن می‌شود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، فرش دستباف با حداقل هزینه‌ها در کشور قابل تولید است و عمده مواد اولیه آن نیز در داخل تولید می‌شود و نیازی به واردات ندارد. همچنین مهارت فنی و دانش تولید فرش دستباف در داخل کشور بهتر از هر کشور دیگری وجود دارد. فرش دستباف ایران با داشتن سابقه‌ای چند هزار ساله، از دیر باز تا کنون مورد توجه مردم دنیا بوده و امروز در تمام دنیا نام قالی با نام ایران پیوندی ناگسستنی خورده است. فرش دستباف ایران محصولی چندبعدی و دارای جنبه‌های فنی، هنری، اجتماعی و اقتصادی بسیار گسترده است. بر اساس آمار و اظهارات دست‌اندرکاران فروش فرش دستباف ایران، با توجه به تغییرات و تحولات اساسی در ابعاد اقتصادی، قدرت خرید و جنبه‌های فرهنگی و الگوی مصرف در میان مصرف‌کنندگان داخلی فرش دستباف، بازار فعال وگسترده داخلی با رکودی سنگین مواجه شده است. در رابطه با بازارهای خارجی (بین‌المللی) نظر به اینکه فرش در مجموعه کالاهای لوکس نزد مصرف‌کنندگان قرار دارد، تقاضا برای آن به شدت به سرانه درآمد کشورهای مقصد وابسته است. با این وصف تجارت فرش دستباف با تغییرات روند متغیرهای اقتصادی و غیراقتصادی رابطه‌ای تنگاتنگ دارد. از نظر اقتصادی توجه به صنعت فرش واجد اهمیت است، زیرا اولا ارزش افزوده این صنعت حدود ۶۵ درصد است، درثانی، فراورده‌های این صنعت بزرگ‌ترین رقم صادرات غیرنفتی را تشکیل می‌دهد. همه ساله به کمک این کالا بخشی از کسری موازنه پرداخت‌های بازرگانی جبران می‌شود و از این راه مقدار قابل توجهی ارز عاید کشور می‌شود و هیچ کالایی غیر از نفت این چنین ارزآور نیست. همچنین حجم تولید را افزایش می‌دهد و به تولید ناخالص ملی می‌افزاید.
صادرات فرش ایران
بر اساس آماری که توسط مرکز ملی فرش در سال ۹۴ ارائه شد، به طور متوسط سالانه یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار حجم تجارت جهانی فرش دستباف در میان همه کشورهای تولیدکننده است که ایران سهم ۳۰ درصدی از این بازار را در اختیار دارد. اما در سال ۹۵ افزایش ۴۰ درصدی صادرات فرش دستباف ایران در چهار ماهه نخست سال نسبت به زمان مشابه سال قبل را شاهد بوده ایم. از سال ۹۰ تا ۹۳، صادرات ما متاثر از عوامل متعدد داخلی و خارجی و افزایش قیمت تمام شده فرش و رکود اقتصادی در بخشی از بازارهای خارجی و ناآرامی‌های سیاسی و نیز اشباع شدن بعضی از بازارهای سنتی کاهش یافت. آمریکا نیز واردات فرش دستباف با مبدا ایران را تا پیش از برجام ممنوع کرده بود، اما در این دوره کاهش صادرات نیز همچنان فرش ایرانی صدرنشین بازار فرش‌های دستباف جهانی بوده است. با اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) روند صادرات فرش دستباف که به دلیل تحریم‌ها متوقف شده بود با بهبود مناسبات سیاسی از سر گرفته شد. طی ۹ ماه اول سال ۹۵ با ۲۳۱ میلیون دلار صادرات فرش، در مقایسه با سال گذشته که ۱۹۸ میلیون دلار بود، از نظر ارزشی ۹/۱۶درصد و از نظر وزنی ۱۰ درصد افزایش صادرات فرش را تجربه کردیم. عمده صادرات ما که بیش از ۳۰ درصد کل صادرات فرش را شامل می‌شود، از نظر ارزشی به آمریکا بوده و ۲۷ درصد نیز از نظر وزنی به این کشور صادرات فرش صورت گرفته است. طبق آمار تا پایان سال ۹۵، چهار هزار و ۴۰۰ تن فرش دستباف ایران به ارزش ۲۷۵ میلیون دلار به آمریکا صادر شد.
چالش‌های فرش دستباف
در حال حاضر تعداد رقیبان این صنعت که چند کشور از جمله چین، ترکیه و افغانستان بوده‌اند، بیشتر شده و کشورهایی مثل هند، مصر، پاکستان، مراکش و نپال و همچنین رومانی، آلبانی و بلغارستان نیز به تکاپو افتاده و به تولید فرش می‌پردازند. کشورهای رقیب با استفاده از طرح و نقشه‌های ایران به تولید فرش‌های مشابه پرداخته‌اند که این امر صدمات زیادی به صنعت فرش در کشور ما وارد کرده است. تحقیقات اندکی که در زمینه بازاریابی فرش دستباف در ایران انجام شده، به کاستی‌هایی از قبیل کمبود اطلاعات به روز درباره خواسته و گرایش مصرف‌کنندگان، عدم توجه به نوع نیاز و حساسیت مشتریان، خلأ مدیریت و برنامه‌ریزی در شناسایی سلایق کشورهای مختلف و عدم آشنایی دقیق با تقاضای بازارهای هدف و صنعت در مشارکت یا برپایی نمایشگاه‌های بین‌المللی فرش دستباف اشاره می‌کند. یکی از نکات مهم در این صنعت تبلیغات است. فرش دستباف نیازمند تبلیغاتی غیر سنتی است تا بتواند جایگاه رفیع خود را حفظ کند و تحقق این امر مستلزم هماهنگی در کلیه ابعاد تبلیغاتی کشف و توجه به نیازها و حساسیت‌های مشتریان، توجه به تغییرات گروه‌های خریدار و کنترل رفتار رقبا و استفاده از شیوه‌های نوین مبادله می‌باشد. بازاریابی نیز در ایران به‌صورت علمی دنبال نمی‌شود و هنوز جنبه سنتی دارد و پس از تولید فرش برای یافتن مشتری اقدام می‌شود که همین امر به مرجوع شدن فرش به داخل کشور پس از صادرات می‌انجامد. افزایش قیمت مواد اولیه باعث افزایش هزینه تمام‌شده می‌گردد که در پی آن برخی از تولیدکنندگان به مواد اولیه نامرغوب که ارزان‌تر می‌باشد، روی آورده‌اند که این امر از عوامل اصلی از رونق افتادن و افت کیفیت محصول در این صنعت می‌باشد. پایین بودن دستمزد بافندگان و بیمه نبودن دست‌اندرکاران تولید فرش از جمله مهم‌ترین معضلات صنعت فرش می‌باشد که نیازمند ثبات در قوانین موجود و اعطای جوایز و تشویق جهت ترغیب و حمایت از تولیدکنندگان این صنعت است.
پیشنهادهایی برای گذر از چالش‌ها
امروزه باقی ماندن فرش به عنوان یک منبع درآمد اقتصادی برای خانوارها و ارز آوری نیازمند حفظ و توسعه بازارهای صادراتی و حمایت دولتی است. از طریق اعزام هیات‌های تجاری، تبلیغات گسترده، بیمه قالیبافان، سرمایه‌گذاری در زمینه آموزش و انتقال سلیقه مشتری به بدنه تولید و غیره می‌توان به حفظ این سرمایه کمک رساند. تشویق طراحان فرش به کشیدن طرح‌هایی مطابق با سلیقه بازارهای مختلف بدون خدشه وارد کردن به اصالت رنگ و طرح‌های اصیل فرش ایران یکی از راه‌های حل بحران فروش فرش است. جشنواره‌های فرش و تجلیل از فعالان این عرصه نیز می‌تواند نظام عرضه مستقیم را با حمایت و نظارت دولت اصلاح کرده و به جای نمایشگاه فروشگاه محوری در سرلوحه کار قرار گیرد. برگزاری جشنواره‌ها و همایش‌های تجلیل از فعالان حوزه فرش در رشد و توسعه فرش بسیار حائز اهمیت است. برای افزایش توان رقابتی، علاوه بر موارد ذکر شده فوق، آموزش در میان تولیدکنندگان و صادرکنندگان بسیار مهم بوده و در همه سطوح اعم از تولیدکنندگان، صادرکنندگان و بازاریابی و تبلیغات نیاز به آموزش مدون، پیشرفته و به روز، امری ضروری به‌نظر می‌رسد.
