سبقت روسیه از سرمایه گذاران خارجی در ایران

بیژن زنگنه، عمده همکاری روسیه با صنعت نفت ایران را برای «افزایش ضریب بازیافت و توسعه این میادین» اعلام کرد و گفت: شرکت‌های روسی باید در مدت زمان تعیین شده پیشنهاد فنی خود را با تکمیل مراحل مطالعاتی به منظور توسعه میادین نفتی به شرکت ملی نفت ایران ارائه کنند. وی افزود: پس از ارائه پیشنهاد فنی، شرکت‌ها باید پیشنهاد مالی ارائه کنند و در نهایت با انجام گفت‌وگوها درباره چارچوب‌های قراردادی، توسعه میادین نفت و گاز در قابل برگزاری مناقصه یا واگذاری به شرکت‌های صاحب صلاحیت انجام خواهد شد.اما در شرایطی که تا پیش از انعقاد قراردادهایی در این حجم؛ روسیه نقش چندانی در توسعه صنعت نفت ایران و قراردادهای نفتی و گازی نداشته، در شرایط فعلی چه اتفاقی رقیب نفتی ایران را صاحب بیشترین سهم در مطالعه میدان‌های نفتی کشورمان کرده است؟

بازیگری ایران در زمین نفت

یک اقتصاددان می‌گوید: اقدام اخیر وزارت نفت در امضای تفاهم‌نامه‌های مطالعاتی با شرکت‌های نفتی روسیه که ممکن است به قراردادهای نهایی و عملیاتی نیز منجر شود، از این منظر خوب به نظر می‌رسد که رقابت ایجاد می‌کند. موسی غنی‌نژاد در توضیح بیشتر می‌گوید: این رقابت به خصوص با شرکت‌های اروپایی ایجاد خواهد شد که پیش از تحریم‌ها در ایران فعالیت داشته‌اند و حالا با وجود لغو تحریم‌ها همچنان جانب احتیاط را نگه داشته و از ورود قطعی به ایران خودداری می‌کنند. غنی‌نژاد عقیده دارد انعقاد قرارداد با شرکت‌های روسی، که از نظر او از تکنولوژی مناسبی نیز برخوردار هستند، در شرکت‌های نفتی اروپایی یا ژاپنی برای ورود هرچه سریع‌تر به صنعت نفت ایران انگیزه ایجاد می‌کند. اما وزیر نفت در جمع خبرنگاران درباره با حضور روسیه در صنعت نفت و گاز کشور با بیان اینکه «ایران به دنبال همکاری با تمامی شرکت‌های واجد صلاحیت در حوزه نفت و گاز است»، گفت: همکاری ایران برای توسعه میادین نفتی و گازی با شرکت‌های روسی و چینی یکی از سیاست‌های راهبردی در دوران پسابرجام است در همین راستا ایران برای متنوع‌سازی طرف‌های خود در توسعه میادین نفتی و گازی، با این شرکت‌ها توافقاتی را انجام داده است که آنها باید ابتدا پیشنهاد فنی و سپس پیشنهاد مالی خود را به شرکت ملی نفت ایران ارائه کنند.

پیام سیاسی حضور روسیه در صنعت نفت ایران

اما در حالی‌که متنوع‌سازی در میان طرف‌های قراردادهای نفتی و ایجاد انگیزه برای ورود سایر شرکت‌های بین‌المللی نفت و گاز از جمله دلایل حضور گسترده روس‌ها در میادین نفت و گاز کشور ارزیابی می‌شود، یک کارشناس حوزه اقتصاد با اشاره به اینکه قبلا روسیه نقش چندان پررنگی درطرح‌های توسعه صنعت نفت و گاز ایران نداشته است عقیده دارد دعوت از روسیه برای حضور همه‌جانبه در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور از جمله صنعت نفت و گاز بیش از هر چیز دیگری بازتاب‌دهنده شرایط ویژه اقتصادی و سیاسی کشور است. سعید لیلاز می‌گوید: پیش از این روسیه به تنهایی تجربه حضور در پروژه‌های نفت و گاز کشور را نداشته و جز در چند پروژه آن هم در قالب کنسرسیوم مشترک با شرکت‌های نفتی دیگر شاهد حضور روسیه نبوده‌ایم، اما از آنجایی که صنعت نفت کشور نزدیک به 10 سال از تکنولوژی‌های جدید محروم بوده و به‌طور متوسط نیاز به جذب سالانه 50 میلیارد دلار سرمایه دارد، طبیعی است که وزارت نفت در کنار سایر شرکت‌های نفتی با روسیه نیز به مذاکره بپردازد. لیلاز اما بعد دیگر حضور روسیه در صنعت نفت کشور را در زمینه سیاست جست‌وجو می‌کند و می‌گوید: این قراردادهای مطالعاتی با شرکت‌های نفتی و گازی روسیه که هنوز مشخص نیست به قرارداد نهایی ختم خواهد شد یا خیر، به خصوص بعد از پیروزی ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا از این جهت اهمیت دارد که به آمریکا پیام می‌دهد ایران در مقابل ادامه تحریم‌های بین‌المللی مقاومت خواهد کرد و برنامه‌های جدید خود را متوقف نمی‌کند.

بعد از انتخاب ترامپ در آمریکا، برجام و رفع تحریم‌های غرب علیه ایران به‌عنوان دستاورد آن از سوی آمریکا با چالش‌هایی همراه شد. این اتفاقات در حالی رخ داده است که از نگاه لیلاز، ایران در فاصله‌ای که تا ورود ترامپ به کاخ سفید باقی مانده است منتظر نمانده و تا جایی که ممکن بوده مذاکرات نفتی خود را با شرکای قدیمی و جدید تجدید کرده و قراردادهایی را نیز منعقد کرده است. به این ترتیب ایران با تلاش برای انعقاد قراردادهای بین‌المللی در صنعت نفت، این پیام جهانی را صادر کرده است که با وضع هرگونه تحریمی مخالفت خواهد کرد. اما از آنجایی که احتمالا روسیه و رئیس‌جمهوری جدید آمریکا روابطی با تنش‌های کمتر نسبت به گذشته خواهند داشت، این انتظار نیز وجود دارد که همکاری نفتی روس‌ها با ایران در لایه‌ای محافظت‌ شده قرار بگیرد. با این وجود لیلاز عقیده دارد سیاست‌های ترامپ منجر به انزوای بیشتر واشنگتن در جهان خواهد بود زیرا برنامه‌های رئیس‌جمهوری جدید نوعی بازگشت به سیاست سنتی در آمریکا است که بیشتر به مسائل داخل کشور معطوف است. با این وجود لیلاز تاکید دارد که این بازگشت سیاسی به معنای بی‌تاثیر بودن اقدامات آمریکا در دنیا نخواهد بود.

قراردادهای گازی ایران و روسیه

اما همانطور که اشاره شد، از آنجایی که تجربه‌های گذشته روسیه از حضور در ایران معمولا در کنار دیگر شرکت‌های نفتی بوده است، روز گذشته الکساندر مدودوف، معاون مدیرعامل شرکت گازپروم روسیه گفت: شرکت گازپروم روسیه آمادگی دارد تا به‌طور چند جانبه با حضور شرکت‌های بزرگ بین‌المللی هلندی، فرانسوی و... در طرح‌های صنعت گاز ایران همکاری کند.معاون مدیرعامل شرکت گازپروم روسیه در حاشیه امضای تفاهمنامه میان این شرکت و شرکت ملی گاز ایران گفت: گازپروم روسیه علاقه‌مند به همکاری با ایران در زنجیره ارزش گاز از ابتدا تا انتها و در طرح‌های اکتشاف، تولید گاز، تولید ال ان جی و عرضه گاز از طریق خط لوله، از جمله به هند است.

وی اظهار کرد: از حضور در طرح‌های بزرگ در صنعت گاز ایران حتی در صورتی‌که بسیار دشوار باشد استقبال می‌کنیم. معاون مدیرعامل شرکت گازپروم تاکید کرد: در همکاری میان ایران و روسیه باید هر دو طرف منافع مشترک داشته باشند در غیر اینصورت مذاکرات به نتیجه نخواهد رسید. او همچنین یادآور شد که این شرکت با شرکت‌های دیگر از جمله شل و توتال نیز همکاری می‌کند. مدودوف افزود: هم اکنون ٦٠ میلیارد مترمکعب ظرفیت ذخیره‌سازی در روسیه و پنج میلیارد مترمکعب نیز در دیگر کشورها ظرفیت ذخیره‌سازی ایجاد کرده‌ایم.وی ادامه داد: هم اکنون سرمایه‌گذاری در حوزه ذخیره‌سازی در دیگر کشورها با شرایط جغرافیایی متفاوت نیز در جریان است و موضوع محرمانه‌ای در این زمینه وجود ندارد و هر اطلاعاتی که شرکت ملی گاز ایران نیاز داشته باشد در اختیار آن قرار می‌دهیم. به گفته مدودوف کارگروه‌های کارشناسی شرکت ملی گاز ایران و گازپروم از چند ماه آینده فعالیت خود را آغاز می‌کنند. همچنین روز گذشته مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران از تشکیل کمیته مشترک ایران و روسیه در زمینه گاز خبر داد و گفت: ایران و روسیه می‌توانند ضمن اینکه با یکدیگر بازار مشترک داشته باشند، پروژه‌های مشترک در داخل و خارج از کشور نیز اجرا کنند.

حمیدرضا عراقی در جمع خبرنگاران با تاکید بر اینکه ایران و روسیه بزرگترین مخازن گاز جهان را در اختیار دارند و می‌توانند با یکدیگر کمیته مشترک داشته باشند، افزود: در این راستا ۵ کمیته تشکیل داده‌ایم که شامل کمیته فنی، کمیته بین‌المللی، کمیته بازرگانی و... می‌شود و روی این کمیته‌ها بحث‌هایی انجام شد و قرار است طی یک ماه و نیم تا دو ماه آینده این کمیته‌ها به قراردادها و پروژه‌ها تبدیل شوند. عراقی گفت: با بهینه‌سازی مصرف انرژی و ارتقای فناوری‌ها می‌توانیم گاز را به‌طور مناسب مصرف کنیم و سبب افزایش ظرفیت صادرات شویم. معاون وزیر نفت در امور گاز ادامه داد: در فناوری‌های پیشرفته امکان ارتقا در ایران وجود دارد و باید از توان گازپروم بهره‌گیریم.

تهران-مسکو در اوج

معاون بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت روز گذشته برجام را به‌عنوان یکی از عوامل اصلی ایجاد زمینه‌ همکاری‎های ایران و روسیه در حوزه‌های مختلف از جمله انرژی ارزیابی کرد. امیرحسین زمانی‌نیا گفت: برگزاری نشست مشترک تا یک سال گذشته غیرقابل تصور بود، اما پس از برجام شرایطی ایجاد شد که تهران و مسکو بتوانند با یکدیگر همکاری داشته باشند. زمانی‌نیا روند همکاری ایران و روسیه در حوزه انرژی به خصوص پس از گفت‌وگوی روسای جمهور دو کشور را بسیار مطلوب ارزیابی کرد و گفت: همکاری‎های دو کشور در این سطح بسیار تازه است زیرا پیش از این شاهد همکاری در این سطح نبوده‌ایم. زمانی‌نیا افزود: در چند ماه گذشته اسنادی میان ایران و روسیه در حوزه نفت امضا شده است که در صورت نهایی شدن میدان‌هایی که به روسیه واگذار می‌شود، از دیگر کشورها بیشتر خواهد بود. به این ترتیب به نظر می‌رسد شرکت‌های نفتی و گازی روسیه که در قالب هیاتی 600 نفره سفری سه روزه به تهران داشته‌اند، دستاورد خوبی از سفر خود داشته‌اند. به عقیده کارشناسان قراردادهای نفتی ایران و روسیه در شرایطی منعقد می‌شود که هر دو کشور با این اقدام مخالفت خود با تحریم‌های غرب علیه اقتصاد و سیاست خود را اعلام کرده‌اند.

در حاشیه

اما بیژن زنگنه قبل از آغاز جلسه دیدار با وزیر انرژی روسیه با اشاره به همکاری سازنده این کشور با اعضای اوپک گفت: هفته گذشته روسیه همکاری سازنده‌ای را برای بازگرداندن ثبات به بازار نفت ایفا کرد به خصوص تماس تلفنی رئیس‌جمهوری ایران با رئیس‌جمهوری روسیه نقش مهمی در همکاری دو کشور ایفا کرد. وزیر نفت با بیان اینکه توافق کشورهای عضو و غیر عضو اوپک برای سلامت بازار و ایجاد توازن میان عرضه و تقاضای نفت بوده است، گفت: قیمت نفت در محدوده ٥٤ تا ٥٥ دلار محکم می‎ایستد. زنگنه که پس از دیدار با الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه در جمع خبرنگاران حضور یافت، با بیان اینکه همه نشانه‎ها حاکی از قیمت‌های رو به بالا در بازار نفت است، تصریح کرد: روند افزایشی قیمت نفت در حالی آغاز شده است که هنوز یک بشکه نفت از بازار کم نشده و قرار است از ابتدای ژانویه ۲۰۱۷ میلادی کاهش تولید نفت کشورها آغاز شود. وی در ادامه نسبت به آینده بازار نفت ابراز خوش‌بینی کرد و گفت: مهم‌تر از اعداد و ارقام، توافق کشورهای عضو و غیر عضو اوپک برای سلامت بازار و ایجاد توازن میان عرضه و تقاضای نفت بوده که بازار هم این اقدام را باور کرده است.

زنگنه درباره اینکه قرارداد فروش نفت ایران به روسیه چه زمانی اجرا می‌شود، افزود: مذاکرات در این زمینه ادامه دارد و در دیدار با آقای نواک نیز این موضوع مطرح شده است. امیدواریم ظرف یک تا دو روز آینده توافق نهایی برای فروش روزانه 100 هزار بشکه در روز به روسیه انجام شود. وزیر نفت ادامه داد: در صورت توافق نصف مبلغ فروش نفت به روسیه از طریق دریافت خدمات فنی و مهندسی و بقیه به‌صورت نقدی دریافت می‌شود.وزیر نفت در ادامه درباره اینکه نخستین مناقصه نفتی ایران چه زمانی برگزار می‌شود، گفت: به‌زودی مناقصه آزادگان با تعداد محدودی از شرکت‌ها برگزار می‌شود. وی افزود: تاکنون شرکت‌های متعدد اروپایی و آسیایی برای توسعه این میدان پیشنهاد خود را ارائه داده‎اند.