به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد ، در خصوص معنای اجرایی این تمدید، تاثیر آن بر برجام، نقش آن بر فضای روانی پیرامون ایران در روزهای پسابرجام با امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل امریکا گفت‌وگوی مفصلی داشتیم. متن این گفت و گو به شرح زیر است:
قانون تحریم‌های ایران ISA با ٩٩ رای مثبت در مجلس سنا به تصویب رسید و حتی یک رای منفی هم به این تمدید تحریم‌ها داده نشد. دلیل این اجماع بی‌سابقه در سنا علیه توافق هسته‌ای چیست؟ چگونه چنین اجماعی آنهم میان جمهوریخواهان و دموکرات‌ها همصدا با هم علیه توافق هسته‌ای ایجاد شده است؟
درباره آنچه طی روزهای گذشته در کنگره امریکا رخ داد، یک بحث و اختلاف نظر جدی میان ایران و امریکا وجود دارد. از دید مقامات امریکایی، چه جمهوریخواهان و چه دموکرات‌ها و چه دولت و چه کنگره، قانون تحریم‌های ایران، قانونی است که مناسبات تجاری میان ایران و امریکا را تنظیم می‌کند و ارتباط مستقیمی با پرونده هسته‌ای ایران و به طبع آن، توافق هسته‌ای ندارد. سابقه این قانون تحریمی به سال ١٩٩٦ بازمی‌گردد که در سال ٢٠٠٦ اعتبار آن به پایان رسید اما به مدت ١٠ سال تمدید شد و فارغ از اینکه پرونده هسته‌ای ایران به چه سرانجامی می‌رسید و فارغ از برجام و محتوای آن، باید این قانون ادامه می‌یافت تا مناسبات تجاری میان دو کشور را شکل بدهد. از منظر این استدلال، رای قریب به اتفاق نمایندگان کنگره و همراهی نمایندگان حزب دموکرات در سنا، به معنای ناخرسندی دموکرات‌ها یا دولت امریکا از برجام نیست چراکه معتقدند قانون تحریم‌های ایران ارتباطی با برجام ندارد، پیش از توافق هسته‌ای بوده و تصویب تمدید آن به منزله اعمال تحریم جدید محسوب نمی‌شود. در مقابل این دیدگاه، جمهوری اسلامی ایران اعتقاد دارد این اقدام از سوی امریکا و تمدید آن، می‌تواند نقض برجام باشد با این استثنا که از دید ایران، تحریم‌ها نباید به مرحله اجرا برسد و باید میان تصویب و اجرا، تفاوت قایل شد.
اشاره کردید طرف مقابل می‌گوید که تمدید قانون تحریم‌های ایران نقض برجام نیست. چرا چنین استدلالی از سوی کنگره و البته کاخ سفید مطرح شده است؟
دو دلیل در این باره وجود دارد. استدلال نخست، همان‌طور که اشاره کردم به سابقه این قانون تحریمی بازمی‌گردد که مربوط به سال ١٩٩٦ است و برای مدت‌ها پیش از زمانی است که مساله هسته‌ای ایران خبرساز یا به ادعای آنها به مرحله حساس و خطرناک وارد شود، است. نخستین تحریم‌ها برای مورد هدف قرار دادن ایران به دلیل فعالیت‌های هسته‌ای‌اش از سوی امریکا در سال ٢٠٠٤ و ٢٠٠٥ اعمال شدند. پس امریکا می‌گوید که این تحریم‌ها، هسته‌ای نیستند. از سوی دیگر، دولت امریکا براساس برجام ملزم به لغو تحریم‌ها نیست بلکه آنها موظف به تعلیق تحریم‌ها و عدم اجرای آنها هستند. این قانون تحریمی نیز تمدید شده و تا زمانی هم که اعمال نشود، از دید آنها نقض برجامی صورت نگرفته است. تا به امروز رییس‌جمهور امریکا براساس برجام و به دستورهای اجرایی که داده است، آن تحریم‌ها به حالت فریز درآمده و اجرایی نمی‌شود. واشنگتن می‌گوید تا زمانی هم که ایران تخلفی از برجام نکرده، رییس‌جمهور امریکا نیز مانع از اجرای این قانون می‌شود.
این تفاوت تفسیرها نسبت به برجام و اعمال تحریم‌ها آنهم در سال نخست اجرای برجام تا چه اندازه می‌تواند توافق هسته‌ای را با چالش‌هایی مخصوصا در دولت بعدی امریکا روبه‌رو سازد؟
در برجام مکانیزمی برای حل اختلافات و از بین بردن آن پیش بینی شده است. در صورتی که یکی از هفت کشوری که در به دست آمدن توافق هسته‌ای مشارکت داشته‌اند، اعتقاد داشته باشند در روند اجرای برجام خللی ایجاد شده و یکی از طرفین آن را نقض کرده است، می‌توان به کمیته رفع اختلاف که همان کمیسیون مشترک است، مراجعه شود و موضوع در آنجا مورد بررسی قرار گرفته و کشورها نظرشان را بیان کنند. تا به امروز، نه از سوی ایران و نه از سوی امریکا، موردی از این دست هم صورت نگرفته است. درباره تمدید قانون تحریم‌های ایران نیز، این مساله فی‌النفسه نقض برجام نیست. زمانی این مساله نقض برجام خواهد شد که امریکا آن را اجرا کند و مانع از سرمایه‌گذاری در ایران و همچنین مبادله تجاری با ایران شود. من فکر می‌کنم بود و نبود قانون تحریم‌های ایران فرق چندانی نمی‌کند چراکه تا به امروز هم قوانین زیادی علیه ایران تمدید شده و معتبر هستند اما به مرحله عملیاتی شدن نرسیده‌اند و تمدید این قانون نیز در همین چارچوب است.
قانون تحریم‌های ایران فارغ از تمدید مجدد آن، هم‌اکنون از نظر اجرایی در چه وضعیتی است؟ و اینکه آیا تصویب آن در سنا و تایید احتمالی توسط باراک اوباما به معنای اجرایی شدن تحریم‌های موجود در متن این قانون است؟
نکته نخستی که باید به آن اشاره کنم، این است که باراک اوباما، رییس‌جمهور امریکا این مصوبه را که از رای بالایی برخوردار بوده است، وتو نمی‌کند زیرا بیش از دو، سوم نمایندگان سنا به آن رای داده‌اند و می‌توانند به راحتی وتوی اوباما را از بین ببرند، پس حتما این قانون از سوی رییس‌جمهور امریکا امضا می‌شود ولی حتما با فرمان‌های اجرایی مانع از اجرایی شدن آن خواهد شد که این مساله تا ٢٠ ژانویه سال ٢٠١٧ یعنی تا پایان دولت اوباما اعتبار خواهد داشت. پس تا آن زمان، قانون تحریم‌های ایران یا هر تحریم هسته‌ای دیگری اجرایی نمی‌شود. این فرمان‌های اجرایی ٩٠ روزه یا ١٨٠ روزه هستند و تمدید مجدد این فرمان‌های اجرایی باید براساس دستور رییس‌جمهور جدید مستقر صورت بگیرد. ما نمی‌دانیم که دونالد ترامپ در این باره چه اقدامی خواهد کرد. اگر این فرمان‌های اجرایی تمدید شوند، برجام نقض نشده است اما اگر آن فرمان‌ها تمدید نشوند، تحریم‌ها به مرحله اجرا درخواهند آمد و این قطعا نقض برجام خواهد بود که می‌تواند با واکنش‌های سیاسی از سوی طرف‌های مختلف همراه باشد. با این وجود، طی هفته‌های گذشته، هشدارهای بسیاری برای حفظ برجام داده شده است. به‌طور مثال، در همین روزهای اخیر، جان برنان، رییس سی.آی.ای هشدار داد که دولت آتی امریکا در مسیر نقض برجام قرار نگیرد.
ایران مرتبا تکرار می‌کند که دولت امریکا به ماهو دولت و فارغ از مسائل سیاسی داخلی این کشور موظف به اجرای برجام است. آیا زمانی که کنگره امریکا طرح‌هایی را با این میزان از آرای موافق علیه ایران به تصویب می‌رساند رییس‌جمهور امریکا راهی جز وتو برای ممانعت از اجرایی شدن این طرح‌ها دارد؟
در صورتی که وتو کارساز نشود، این کار از طریق فرمان‌های اجرایی صورت می‌گیرد که هم‌اکنون نیز اوباما از این حربه استفاده می‌کند. طرح‌هایی از این دست مربوط به حوزه سیاست خارجی هستند و براساس قانون اساسی امریکا، مسوولیت سیاست خارجی امریکا با رییس‌جمهور است. اصولا این اختیار به رییس‌جمهور امریکا داده می‌شود که اگر منافع ملی این کشور اقتضا می‌کند، می‌تواند از اجرای قوانین خودداری کند. درخصوص ایران بستگی دارد که دولت امریکا به این جمع‌بندی برسد عمل به برجام، در راستای منافع ملی امریکا است. وقتی این جمع‌بندی در دولت امریکا وجود داشته باشد، می‌توان امیدوار بود تحریم‌ها اجرایی نشوند و توافق هسته‌ای نقض نشود اما اگر دولت به این رهیافت برسد که برجام را کنار بگذارد، می‌تواند این کار را با نادیده گرفتن فرمان‌های اجرایی و عدم تمدید آنها کنار بگذارد و تحریم‌ها را به مرحله اجرا درآورد. با این وجود، در برجام یک نکته مورد پیش‌بینی قرار گرفته و آنکه ایران و امریکا پس از گذشت هشت سال از اجرای برجام موظف به اجرای دو تعهد هستند. دولت ایران موظف است لایحه پیوستن دایمی به پروتکل الحاقی را به مجلس ببرد که ممکن است مجلس آن را قبول یا رد کند و دولت امریکا نیز موظف است از کنگره بخواهد تحریم‌های مربوط به مساله هسته‌ای را که تا آن روز تعلیق شده‌اند، لغو کنند که آنجا هم ممکن است مجالس این کشور با آن درخواست موافقت کنند یا آن را رد کنند. پس طرفین در یک حالت خوف و رجای هشت ساله قرار دارند و یک موازنه وحشت میان طرفین شکل گرفته است که هر یک از دو طرف به دلیل نگرانی رفتار طرف مقابل باید الزاماتی را رعایت کند.
رییس‌جمهور امریکا بر اساس متن برجام وعده داد که از کلیه اختیارات قانونی خود برای اجرایی شدن صحیح برجام و جلوگیری از نقض یا تحت‌الشعاع قرار گرفتن آن استفاده کند. آیا می‌توان چنین انتظاری از دونالد ترامپ با ترکیب کابینه مشخص فعلی و همچنین شعارهای انتخاباتی وی داشت؟
پاسخ دادن به این سوال نیازمند تحلیل است و آن تحلیل باید مبتنی بر اخبار و اطلاعات باشد اما هنوز اطلاعاتی در این‌باره در دست ما نیست. باید دولت ترامپ شکل بگیرد و وارد تعاملات دیپلماتیک بشود، تا بتوان دقیق در این باره اظهارنظر کرد. با این وجود، براساس ارزیابی کلی معتقد هستم، دولت امریکا و شخص ترامپ قدمی را برنمی‌دارد که از جانب جامعه جهانی به عنوان ناقض برجام شناخته شود. به سخن دیگر، ترامپ توافق هسته‌ای را پاره نمی‌کند و اگر ایران برجام را نقض نکرده باشد، تحریم جدید هسته‌ای اعمال نمی‌کند. شاید سیاست امریکا در این دوران، تحریک، خسته کردن و ناامید ساختن ایران برای رسیدن به دستاوردهایش در برجام باشد و در این چارچوب، شاید آنها بخواهند الگوی سال ٨٤ را که با خلف وعده از سوی کشورهای اروپایی و شکستن پلمپ‌ها از سوی ایران همراه شد، اجرا کنند. آنها امید دارند اقدامات‌شان منجر به عمل‌هایی از سوی ایران شود که این عمل‌ها، نقض برجام باشد تا ایران، ناقض برجام شناخته شود، تحریم‌ها را اجرایی کنند و اجماع لازم برای رویارویی با ایران داشته باشند ولی اگر این رفتار از سوی تهران رخ ندهد، دولت امریکا به صورت رسمی و آشکارا نمی‌تواند برجام را نقض کند ولی تحریم‌های غیرهسته‌ای در عرصه‌هایی چون تروریسم، حقوق بشر، پولشویی، رفتارهای منطقه‌ای و... را اعمال می‌کنند تا به هدف‌شان برسند.
اشاره کردید براساس متن صریح برجام قرار نبوده است این تحریم‌ها همان ابتدا لغو کامل شوند و باید در بازه زمانی هشت ساله از آغاز اجرای برجام، لغو بشوند. آیا در چنین شرایطی اگر امریکا با اختیارات رییس‌جمهور اجرای این تحریم‌ها را Wave کند باز هم ایران می‌تواند از این مساله به عنوان مورد نقض برجام به کمیسیون مشترک شکایت کند؟
من فکر نمی‌کنم؛ چون در برجام آمده است که اتحادیه اروپا و شورای امنیت باید قطعنامه‌های‌شان را درخصوص مساله هسته‌ای لغو کنند و امریکا باید آنها را تعلیق کند. از این منظر، اجرای تحریم‌ها می‌تواند نقض برجام باشد. از نظر ایران، مهم نیست که تا چه اندازه قانون علیه ایران تصویب می‌شود بلکه مهم عدم اجرای این قانون‌ها است. به عبارت دیگر، ایران دغدغه تصویب قانون ندارد بلکه مساله ایران، عدم اجرای آن قانون‌ها است. تا به امروز این کار از سوی اوباما انجام شده است و تا زمانی هم که دولت امریکا این مسیر را ادامه بدهد و به تعهدش پایبند باشد، ایران تعهداتش را عملی خواهد کرد اما اگر این کار صورت نگیرد، ایران پاسخ متقابل خواهد داد. نکته مهم قابل توجه در این چارچوب، آن است که مساله تمدید قانون تحریم‌های ایران را نباید مساله‌ای حساس و حاکی از تغییر رویکرد و تجدیدنظر امریکا در برجام دید. تمدید قانون تحریم‌ها در همان مسیر است و اقدامی قابل پیش‌بینی بود. شما باید این مساله را در برابر تلاش جمهوریخواهان برای تصویب لایحه ممانعت از فروش هواپیمای بویینگ مقایسه کنید که اگر این کار شود، ایرباس هم نمی‌تواند به ایران هواپیما بفروشد. دولت اوباما در برابر آن اقدام، گفته است که لایحه را وتو می‌کند و نمایندگان دموکرات نیز گفته‌اند با این طرح همراهی نخواهند کرد. بعید هم است که جمهوریخواهان بخواهند این راه طی شود. حتی دولت بعدی امریکا نیز دور از ذهن است که این طرح به مرحله اجرا برسد. از آن مساله از این جهت اهمیت می‌یابد که تصویب طرح لایحه ممانعت از فروش هواپیما یک تحریم جدید است و قطعا نقض برجام است اما تمدید قانون تحریم‌های ایران تا زمانی که به مرحله اجرا نرسد، نقض نیست.
هرچند که این تحریم‌ها اجرایی نمی‌شوند و احتمالا توسط رییس‌جمهور بعدی هم wave خواهند شد اما به نظر می‌رسد که تمدید این قانون فضای روانی منفی علیه ایران به خصوص در میان کمپانی‌های بزرگ و بانک‌ها را حفظ می‌کند. با چنین تعبیری موافق هستید؟
قطعا همین‌طور است. حتی اگر این قانون نیز تمدید نمی‌شد دل‌نگرانی بانک‌ها و سرمایه‌داران بزرگ برای حضور در ایران وجود دارد که دلیل آن هم مناسبات نه چندان دوستانه میان تهران و واشنگتن است و تا زمانی هم که این مساله وجود دارد، فضای هراس ادامه خواهد داشت.
چه راهکاری برای برداشتن آن فضای روانی منفی وجود دارد؟
آنچه برای رسیدن به دستاوردهای برجام مهم است، آن است که باید تنش‌های میان ایران و امریکا مدیریت شوند. من امیدی ندارم که میان تهران و واشنگتن تنش‌زدایی صورت بگیرد ولی باید این تنش‌ها مدیریت شوند تا افزایش پیدا نکنند. در نظر بگیرید که ما در مرحله گذار هستیم. درباره ایران و نحوه مدیریت اختلاف نظر جدی وجود دارد. لفاظی‌ها از سوی مقامات ممکن است فروکش کند و جو آرامی فراهم شود تا امکان همکاری با ایران فراهم شود. صرف نظر از اینکه چه کسانی در دولت آتی امریکا سمت می‌گیرند و اینکه آنها چه مواضعی دارند، این مساله به معنای آن نیست در همان مسیر مناسبات قبلی‌شان قرار بگیرند. وقتی افراد سمت رسمی بگیرند، ممکن است آن افراد رویکرد متفاوتی را اتخاذ کنند و شاید پس از گذشت چند ماه آنها همان مسیری را طی کنند که دولت اوباما آن را می‌پیمود.
آیا تمدید قانون تحریم‌های ایران نقض روح برجام نیست؟ اگر نقض روح برجام است در برجام چه مکانیسمی برای برخورد با آن در نظر گرفته شده است؟
میان حقوقدانان در این باره اختلاف دیدگاه وجود دارد. روح یک قرارداد نباید در تعارض با متن برجام باشد ولی هنگامی که این مساله به داوری گذاشته می‌شود، متن قرارداد مورد توجه قرار می‌گیرد. تمدید قانون تحریم، اختلافی میان ایران و امریکا است اما ایران قبول کرده است تا وقتی تحریمی اجرا نشود، نقضی هم صورت نگرفته است. تمدید این قانون می‌تواند نقض روح برجام باشد ولی آنچه مهم است عدم اجرا است. همین حرف‌ها درباره نقض روح برجام را امریکایی‌ها درخصوص آزمایش‌های موشکی ایران مطرح و ادعا می‌کنند اگرچه آزمایش‌های موشکی نقض متن برجام نیست ولی با روح برجام در تعارض است که البته ایران همواره آن ادعاها را رد می‌کند. در حال حاضر، نهادی با دستور مقام معظم رهبری برای نظارت بر حسن اجرای برجام تشکیل شده است که از نهادهای مختلف نظامی، سیاسی، فنی و همچنین نمایندگان رهبری در آن حضور دارند و آنها هنوز در این‌باره نظرات‌شان را اعلام نکرده‌اند و در مدت یک‌سال گذشته هیچ نامه رسمی و مکتوبی درباره نقض برجام به کمیسیون مشترک برجام داده نشده است. در صحبت‌هایی هم مقام معظم رهبری طی روزهای گذشته بیان کردند، تاکید ایشان بر عدم اجرای تحریم‌ها بود و نه تمدید آنها. به سخن دیگر، در تعبیر ایشان آنچه اهمیت داشت، عدم اجرای تحریم‌ها است.
