سفر‌اردوغان همواره‌کننده‌ راه‌گاز‌ایران به‌اروپا

قابلیت‌هایی که طی سال‌های گذشته به واسطه عوامل مختلفی ازجمله تحریم‌های غرب علیه ایران بلااستفاده مانده است. حالا اما بوی بهبود از اوضاع ایران در منطقه به گوش می‌رسد. زمزمه‌های این بهبود را می‌توان در سفر رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه به ایران شنید. سفری که آن طور که تانر ییلدیز، وزیر انرژی ترکیه در تلوزیون رسمی این کشور اعلام کرده است طی آن راجع به دعوای کهنه ایران و ترکیه بر سر قیمت گاز صادراتی به این کشور همچنین مساله پر اهمیت صادرات گاز ایران به اروپا از طریق ترکیه مذاکره خواهد شد. اما همسایگی شرق کشور نیز قطعا با مذاکرات ایران و غرب در زمینه صادرات انرژی فعالیت بیشتری خواهد یافت. اینجا به داستان پر ماجرای «خط لوله صلح» که طی سال‌های اخیر از مفهوم خود فاصله زیادی گرفته است، می‌رسیم. درحالی که پاکستان و هند به عنوان دو شریک این خط لوله تاکنون به بهانه تحریم‌ها از تعهدات خود در این خط سر باز می‌زدند حالا حتی رسانه‌های پاکستانی تعهدات این کشور برای تکمیل این خط لوله در بهبود اوضاع ایران و غرب را یادآور می‌شوند. البته پاکستان در روزهای گذشته در اقدامی تعجب‌برانگیز نخستین محموله ال ان جی خود را از قطر خرید. خریدی که پایگاه خبری قطر، گاز آن را نشانه‌یی برای تبدیل شدن قطر به بازی‌کننده اصلی در تامین انرژی خاورمیانه می‌داند. البته چنین رویکردی همزمان با تفاهم میان ایران و غرب و اعلام آمادگی شرکت‌های غربی برای ورود به بازار انرژی ایران قطعا با شیطنت مخصوص قطری‌ها همراه است. به هر حال اکنون اوضاع و نشانه‌ها از رونق در بازار انرژی در ادامه حکایت می‌کند رونقی که باید دید آیا خواهد توانست نقش ایران در منطقه را پررنگ‌تر کند؟ به گزارش ایتارتاس تانر ییلدیز، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه روز دوشنبه اعلام کرد که رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه طی سفر خود به ایران در هفتم آوریل در مورد چشمانداز انتقال گاز ایران به اروپا مذاکره خواهد کرد. این اظهارات تانر ییلدیز از تغییرات مثبتی که در جریان مذاکرات ایران و 6 ابرقدرت جهان ایجاد شده است، نشات می‌گیرد. تفاهمی که هفته گذشته در لوزان سوییس بین ایران و کشورهای 1+5 بر سر برنامه‌های هسته‌یی این کشور صورت گرفت، راه را برای لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران هموار کرد. ایران، راهی برای تامین گاز خط لوله ترانس آناتولی پیش از این مقامات ترک بارها از ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تامین گاز برای خط لوله گاز ترانس آناتولی یاد کرده بودند. در سال 2011 برنامه‌هایی برای ساخت خطوط لوله اعلام شد که گاز طبیعی را از میدان گازی شاهدنیز در ناحیه دریای خزر آذربایجان از طریق گرجستان و ترکیه به اروپا ارسال می‌کند. طبق برنامه‌های موجود خط لوله گاز ترانس آناتولی قرار است تا سال 2018 کامل شود. این خط لوله گازی بخشی از کریدور گازی جنوبی است که توسط اتحادیه اروپا به عنوان جایگزینی برای انتقال گاز روسیه به اروپا در نظر گرفته شده است. طبق گزارشی که پیش از این راجع به میدان گازی شاهدنیز نوشته بود، میدان فراساحل گازی شاهدنیز آذربایجان، یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های گازی جهان از سال 2006 با ظرفیت تولید 8 میلیارد متر مکعب آغاز به‌کار کرده است. در آن زمان توافق‌هایی میان جمهوری آذربایجان و ایران برای سرمایهگذاری ایران در این میدان حاصل شده بود. بر مبنای این توافقها قرار بود، ایران سهمی 10درصدی در این سرمایهگذاری داشته باشد؛ تحریم‌ها اما ماجرا را به شکلی دیگر رقم زد. ایران به دلیل موانعی که تحریم‌ها بر سر راهش گذاشته بود، نتوانست وارد این سرمایهگذاری شود و چند شرکت بین‌المللی مطرح ازجمله بریتیش پترولیوم به صورت مشارکتی سرمایهگذاری در این میدان را به دست گرفتند. سرمایهگذاری در این میدان برای ایران از جهت منافع اقتصادی و استراتژیکی موقعیتی مناسب بود که از دست رفت. ترکیه، امنترین و مقرون به صرفهترین راه انتقال گاز ایران به اروپا به این ترتیب یکی از مهم‌ترین دلایل سفر اردوغان، برداشته شدن تحریم‌ها و باز شدن راه برای صادرات گاز ایران به اروپا از طریق ترکیه است. براساس گفته‌های محمد اگوتکو، تحلیلگر انرژی در دیلی‌نیوز هیچ شکی وجود ندارد که ایران یکی از ابرقدرت‌های نفت و گاز دنیاست. این تحلیلگر پیشبینی می‌کند با برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران، شرکتهای مهم نفت و گاز غربی دوباره به ایران روی خواهند آورد. اگوتکو می‌گوید: «ایران سعی دارد، صنعت پتروشیمی خود را تقویت کند و به جای صادرات نفت وگاز به صورت خام به یکی از تولیدکنندگان اصلی فرآورده‌های نفت وگاز دنیا تبدیل شود. ایران در مورد یافتن بازار مناسب برای صادرات فرآورده‌های خود مشکلی نخواهد داشت؛ چین همچنان بزرگ‌ترین مشتری این کشور باقی خواهد ماند؛ ترکیه و هند نیز همچنان مشتری این کشور خواهند بود.» ایران برای انتقال نفت و‌گاز خود به بازار اروپا به همکاری و مشارکت ترکیه نیاز دارد. این تحلیلگر اظهار می‌کند: «تنها راه امن و مقرون به صرفه برای ایران جهت انتقال نفت وگاز خود به اروپا، ترکیه است. خطوط لوله پاکستان-هند ماجرایی پایانناپذیر به نظر می رسد.» البته سفر اردوغان منحصر به موضوع تامین گاز از سوی ایران برای اروپا نیست. قرار است اردوغان طی سفر خود به ایران در مورد تخفیف قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه نیز مذاکراتی با هماتایان خود داشته باشد. درحال حاضر آنکارا سالانه یک میلیارد مترمکعب از گاز ایرانی را خریداری می‌کند که گران تر از گاز وارداتی از روسیه به آذربایجان است. این مذاکرات به حکم شکایت گازی ترکیه از ایران نیز ارتباط دارد. به گزارش اویل‌اندگس یوروآسیا طبق گفته‌های تانر ییلدیز، وزیر انرژی ترکیه در تلویزیون ترکی تیآرتی، ادعای آنکارا در مورد قیمت گاز صادراتی از ایران به ترکیه در دادگاهی بین‌المللی در ماه مه‌ ‌سال 2015 مورد بررسی قرار خواهد گرفت. آنکارا امید دارد، ایران گاز خود را با قیمت کمتر و قابل قبولتری به این کشور صادر کند. این امر نیز یکی از مواردی است که رجب طیب اردوغان در سفر خود به ایران در نظر دارد. آنکارا نخستین‌بار در ماه مارس سال 2012 مساله قیمت گاز ایران را در دادگاه‌های بین‌المللی مطرح کرد. ترکیه گرانترین گاز را از ایران می‌خرد پیش از این نیز ییلدیز گفته بود که ایران و آنکارا در مورد بهای گاز صادراتی ایران به ترکیه مذاکره خواهد کرد. وی همچنین گفته بود که ایران از ترکیه درخواست کرده هرچه سریع‌تر حکم خود را از دادگاه بین‌المللی پس بگیرد اما ترکیه قبول نکرده است. وزیر انرژی ترکیه گفته است که یکی از نمایندگان ایرانی طی سفر حسن روحانی رییس‌جمهور ایران به ترکیه شرایط جدیدی را در این مورد به این کشور ارایه داده است که براساس این شرایط جدید، امکان کاهش قیمت گاز وجود دارد هرچند این شرایط چندان مطلوب آنکارا نیست. این قرارداد گازی بین ایران و ترکیه در سال1996 به امضا رسیده است. قیمت‌های گاز به‌صورت رسمی فاش نمی‌شوند. اما براساس اطلاعات به‌دست آمده از رسانه‌های ترکی، ترکیه گاز ایران را به قیمت 490دلار در ازای هر هزارمترمکعب خریداری می‌کند. این کشور برای گاز آذربایجان 335دلار در ازای هر هزارمترمکعب پرداخت می‌کند که از طریق خطوط لوله گاز جنوبی قزاقستان تامین می‌شود. گاز روسیه نیز برای ترکیه به قیمت 425دلار در ازای هر هزارمترمکعب تمام می‌شود. فرجام خط لوله صلح چه خواهد شد؟ حالا که تفاهم هسته‌یی بین ایران و قدرت‌های بزرگ جهانی صورت گرفته و روابط بین‌المللی ایران با جامعه جهانی رو به بهبود است، بهترین موقعیت برای تجدید پروژه خط لوله گازی صلح (ایران-پاکستان) است. خط لوله‌یی که به خط لوله صلح معروف و قرار بود گاز ایران را به پاکستان و هند برساند، با گذشت ٢٥سال هنوز به سرانجام نرسیده است. مروری بر رفتارهای طرف پاکستانی، گویای این است که آنها با تعلل در اجرای پروژه به‌دنبال گرفتن امتیازات بیشتری از طرف ایرانی هستند. این طرح نخستین‌بار در سال١٩٨٩، توسط «شمس اردکانی» و «پچوری» به‌طور رسمی کلید خورد. هدف از ایجاد خط لوله صلح، کمک به شکل‌گیری رابطه‌یی دوستانه بین هند و پاکستان در نزدیک بیش از ٣دهه پیش بود. براساس طرح اولیه، قرار بود یک کنسرسیوم، توسعه منابع گازی ایران را برعهده بگیرد. این کنسرسیوم احداث خط‌لوله‌یی که گاز ایران را به پاکستان و سپس هند منتقل کند، به عهده می‌گرفت و با خرید گاز ایران، نیازهای دو کشور همجوار را با استفاده از منابع گازی این کشور تامین می‌کرد. در طول این سال‌ها، هند نیز به‌دلیل اینکه نمی‌خواست از پاکستان گاز وارد کند و مسایل امنیتی یکی از اولویت‌های مهم این کشور بود، رایزنی‌هایی را با ایران آغاز کرد که گاز ایران را از مسیر دیگری به غیر از خط‌ لوله صلح خریداری کند. حتی مذاکراتی در زمینه انتقال گاز ایران از مسیر دریا به هند نیز مطرح شد اما با آغاز تحریم‌های امریکا علیه ایران، درنهایت هند از خرید گاز ایران انصراف داد. به گزارش دان داتکام، در ماه دسامبر گذشته دولت پاکستان اقداماتی انجام داد تا تمایل سرمایه‌گذار را نسبت به این امر بسنجد. گزارش‌های به‌دست آمده نشان داد سرمایه‌گذاران به‌دلیل تحریم‌هایی که علیه ایران وجود دارد نگرانی‌هایی در مورد این پروژه دارند. اما انتظار می‌رود این امر همراه با اتفاقاتی که اخیرا در دنیای سیاست در جهان رخ داده است، تغییر کرده باشد. اکنون دیگر پاکستان باید تمایل خود را برای از سرگیری این پروژه به‌صورت جدی نشان دهد. نویسنده در این گزارش در مورد خبرهایی در رابطه با واردات الانجی می‌گوید. براساس این خبر پاکستان نخستین محموله ال‌ان‌جی خود را از قطر خریده است. به گزارش پایگاه خبری شرکت گاز قطر 21 مارچ سال2015 یک محموله ال‌ان‌جی از کشور قطر به شرکت نفت پاکستان (PSO) فروخته شده است. این محموله در بندر قاسم که نخستین پایانه ال‌ان‌جی پاکستان است، تحویل داده شده است. این نخستین قرارداد خریدوفروش ال‌ان‌جی میان قطر و پاکستان و در مجموع نخستین قرارداد پاکستان برای خرید ال‌ان‌جی است. پایگاه خبری شرکت گاز قطر در ادامه این خبر ادعا می‌کند: «این قرارداد برای شرکت گاز قطر از این جهت حایز اهمیت است که به قطر کمک می‌کند نقش کلیدی خود در بازارهای خاورمیانه را حفظ کند و خود را به‌عنوان رهبری در تامین انرژی جهان معرفی کند.» البته که چنین اظهارنظرهایی تنها چند روز بعد از انعقاد تفاهم هسته‌یی میان ایران و غرب و درحالی که بسیاری از تحلیل‌ها از تبدیل شدن ایران به تامین‌کننده کلیدی انرژی منطقه در ادامه سخن می‌گویند کمی رنگ و بوی کل‌کل‌های منطقه‌یی و سیاسی دارد. این حقیقت که نخستین محموله وارد این کشور شده و صحبت‌های بیش از حدی که در مورد این اقدام شده است، نشان‌دهنده مالکیت بالای این پروژه ازسوی دولت است. بازگشت بالای سهم به تولیدکنندگانی که از ال‌ان‌جی استفاده می‌کنند یکی دیگر از مواردی است که نشان می‌دهد دولت پاکستان تلاش می‌کند واردات را تشویق و در این زمینه ایجاد انگیزه کند. انتقاد رسانه‌های پاکستان از دولت این کشور در مورد خط لوله صلح در این شرایط کار به جایی رسیده است که رسانه‌های رسمی در پاکستان به نقد این حرکت دولت پرداخته‌‌اند. سردبیر دان داتکام در این مورد می‌نویسد: «اکنون زمان آن رسیده که دولت اقدامات جدی در مورد خط لوله گاز ایران-پاکستان انجام دهد. ابتدا دولت باید تعهد خود را نسبت به این پروژه نشان دهد. سپس یک سلسله اقدامات باید صورت بگیرد تا سیستم انتقال گاز از طریق این خطوط هرچه زودتر تعریف و راه‌اندازی شود. همه اینها نیازمند توافق‌هایی مناسب‌تر و جدی‌تر است.» وی در ادامه اینطور می‌نویسد: «یکی از مهم‌ترین اهداف و اولویت‌های دولت، تنوع‌بخشی به سوخت است؛ پروژه خط لوله صلح نیز در این مورد یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای دستیابی به این هدف است. گازی که از طریق خط لوله انتقال داده می‌شود نسبت به گاز ال‌ان‌جی ارزان‌تر و قابل‌‌اتکاتر است. دلیل منطقی و معقولی وجود ندارد که دولت پایش را از کشورهای همسایه‌اش فراتر بگذارد. دولت پاکستان هر تصمیمی که در مورد درخواست عربستان سعودی برای انتقال ارتش به یمن بگیرد، نباید روی پروژه خط لوله صلح این کشور با ایران تاثیر منفی و معکوس بگذارد.» براساس رسانه‌های رسمی پاکستان، این پروژه تاکنون به این خاطر به تعویق افتاده است که یکی از قوانین تحریم علیه ایران مانع یک‌سری معاملات با بانک مرکزی این کشور شده است و در نتیجه این پروژه پیشرفتی نداشته است. تشویق سرمایه‌گذاران در این زمینه کمی زمان می‌برد اما بخش عظیمی از کار که تاکنون روی زمین مانده است، اکنون می‌تواند به اتمام برسد. شاید در این وضعیت دولت مهم‌ترین نقش را داشته باشد، دولت باید هرچه زردتر وارد عمل شود و در شرایطی که کشور با بحران انرژی مواجه است توجه مردم را به این امر جلب کند.