اقتصاد آنلاین - لیلی شهیر؛ این روزها به دلیل مشکلات اقتصادی و التهاب بازارها و همچنین فاصله زیاد دو نرخ رسمی و غیر‌رسمی ارز، بازهم شاهد ایجاد رانت و سوء استفاده عده‌ای از شرایط موجود هستیم. در این میان عده‌ای که همواره به دنبال سودجویی در شرایط غبار آلود و غیر‌شفاف هستند، سعی دارند مانع تقویت بورس کالا از سوی دولت برای عرضه همه جانبه محصولات در این بازار شوند؛ چرا که این کار سبب شفاف سازی فعالیت‌ها و تضعیف رانتخواران می‌شود.
یک کارشناس کالایی در این خصوص تصریح کرد؛ استفاده از نرخ های دستوری تنها سود را به جیب رانت خواران روانه خواهد کرد. باید گفت با توجه به مشکل نقدینگی موجود، بسیاری از واحدهای تولیدی در کشور، برای خرید مواد اولیه با مشکل جدی روبرو شده‌اند. در این میان اما دلالان، وارد بازار شده و سهم زیادی از سود بالقوه تولید را نصیب خود می‌کنند. او برای برگشت تعادل به معاملات پیشنهاد کرد: تمرکز بر طرف عرضه می‌تواند شرایط کنونی را اصلاح کند. همچنین قیمت گذاری منصفانه محصولات و الزام تولیدکنندگان به عرضه بیشتر در بورس کالا باعث برگشتن تعادل به معاملات کالایی خواهد شد.
تصمیمات اشتباه در نرخ گذاری منشاء شرایط کنونی
محسن ایزدی، کارشناس کالایی در رابطه با اوضاع فعلی اقتصاد کشور به خصوص در حوزه بازارهای کالایی و تک نرخی شدن ارز گفت: در حال حاضر قیمت‌گذاری محصولات در بورس کالا بر اساس نرخ دلار رسمی کشور انجام می‌شود؛ در حالی که عملا قیمت ها در بازار بر اساس نرخ دلار آزاد ثبت می‌شود و این اختلاف حدود 3500 تومانی در هر دلار با عث ایجاد اختلاف قیمت شدید بازار آزاد و بورس کالا شده است.
او اضافه کرد؛ همین امر سبب شده است تا اکثر محصولات با سقف قیمتی در بورس کالا معامله شوند و تقاضا برای برخی محصولات تا 20 برابر مقدار عرضه نیز افزایش یابد. این شرایط نشان دهنده اثرات تصمیمات اشتباه در نرخ گذاری دلار رسمی به صورت دستوری است. در گذشته شاهد بودیم با آزاد‌سازی قیمت‌گذاری در بورس کالا، عملا اختلاف قیمت در بازار آزاد و بورس به حداقل ممکن رسیده و تعادل نسبی در عرضه و تقاضا ایجاد شده بود.
به گفته کارشناسان مهمترین مزیت بورس کالا در شرایط بحرانی کنونی، ایجاد شفافیت در مبادلات است، زیرا از این طریق می‌توان با رصد روند بازارها در زمینه افزایش عرضه‌ها، پالایش خریداران و ایجاد تعادل در قیمت‌ها بهترین تصمیمات را گرفت.
چه شرایطی سبب دور شدن معاملات از حالت معمول می‌شود؟
این فعال حوزه کالا در خصوص نقش بورس کالا در تنظیم بازارها تصریح کرد؛ بورس کالا همواره به عنوان مکانی برای انجام معاملات به صورت شفاف مطرح بوده است. وجود نظام ساختارمند معاملاتی به همراه تعداد زیاد خریداران و فروشندگان و همچنین الزام تولید کنندگان به عرضه محصولات خود در بورس کالا، عملا این مکان را به عنوان مرجع قیمت‌گذاری بازار تبدیل کرده است. اما در این میان همواره شرایطی رخ می‌دهد که باعث دور شدن معاملات از حالت معمول خود می‌شود.
ایزدی به برخی از این شرایط اشاره کرد و گفت: از جمله این موارد پایبند نبودن برخی عرضه کنندگان به تعهدات خود مبنی بر حداقل عرضه در بورس کالاست. با توجه به سودآورتر بودن بحث صادرات برای تولیدکنندگان، عملا تمایل چندانی برای عرضه محصولات در بورس کالا وجود ندارد و درصورتی که الزام عرضه از طرف نهاد بالا سری برداشته شود، محصولات به سمت فروش آزاد و صادرات سوق پیدا می‌کنند. با توجه به این شرایط تعامل بیشتر بورس کالا و تولیدکنندگان و توجه بیشتر به تقاضای خریداران می‌تواند معاملات بورس کالا را بیش از پیش شفاف و کارآمد کند.
این کارشناس کالایی در خصوص جدیدترین تصمیم گرفته شده در این حوزه، مبنی بر لزوم ارائه اظهار نامه مالیاتی، لیست بیمه کارکنان و پروانه بهرهبرداری خریداران مواد اولیه از بورس کالا (که همگی تولیدکننده هستند) برای خرید از این بازار، و احتمال کاهش تقاضا توضیح داد: همواره در خرید از بورس کالا برای تولید کنندگان فیلترهای متعددی قرار داده شده است تا بتوان خریداران واقعی را از تقاضای کاذب جدا کرد. به طوریکه در حال حاضر تنها تولید کنندگان واقعی با احراز شرایط خاص و تایید وزارت صنایع قادر به ثبت سفارش در بورس کالا هستند؛ اما در حال حاضر ما شاهد اختلاف زیاد در حجم عرضه و تقاضای محصولات هستیم که به دلیل موارد ذکر شده بوجود آمده است.
پیشنهاد
او برای برگشت تعادل به معاملات در این خصوص پیشنهاد کرد: برای اصلاح شرایط مذکور تمرکز بر طرف عرضه می‌تواند کارساز‌تر باشد. قیمت گذاری منصفانه محصولات و الزام تولیدکنندگان به عرضه بیشتر در بورس کالا باعث برگشتن تعادل به معاملات کالایی خواهد شد.
گفتنی است، در این شرایط که نرخ دستوری دلار سرآمد بسیاری از مشکلات شده است، عده‌ای به بازگشت نظام دستوری قیمت‌ها در حوزه بازار کالاهای استراتژیک (فولاد، فلزات و پتروشیمی) برای رفع ابهام‌ها معتقدند. ایزدی نیز در این رابطه تصریح کرد: در بازارهایی همچون بازار ما، با توجه به عدم شفافیت زیاد و رانت‌های اقتصادی بسیار، استفاده از نرخ های دستوری تنها سود را به جیب رانت خواران روانه خواهد کرد. با توجه به مشکل نقدینگی بسیاری از واحدهای تولیدی در کشور، توانایی خرید مواد اولیه را ندارند. در این میان دلالان، وارد بازار شده و سهم زیادی از سود بالقوه تولید را نصیب خود می‌کنند. در بحث واردات نیز همانطور که مشاهده شد ظهور مافیای قدرتمند در زمینه‌های دارو، خودرو، تلفن همراه و غیره، خود بیانگر وجود رانت اقتصادی کلان در دست برخی افراد معدود جامعه است.
