به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، طراحی شهری، مطالعه طراحی در حوزههای عمومی شهر مانند خیابانها، میادین، تقاطعها، پارکهای عمومی و همچنین نماهای ساختمانهایی است که متعلق به عموم مردم هستند.
برنامه طراحی شهری یا نیازهای اقتصادی و اجتماعی جامعه، به منزله مولد یا پایه فعالیتهای ساختمانهای شهر نشان داده شده است. شکل شهر، بیان کالبدی فرهنگ تعریف شده مستقیماً به رضایت استفاده کنندگان و در نهایت به مشارکت عمومی در فرآیند طراحی مرتبط است.
در مقوله طراحی شهری مهمترین نقشها متعلق به میدانها، خیابانها و تقاطعها است، اما معنا و نقشی که این عناصر اساسی در شهرها برعهده دارند، به تدریج مورد غفلت قرار گرفته و در سالهای اخیر به سختی میتوان به طراحی و توسعه خیابانها، تقاطعها و میدانهای دلپذیری با کیفیت واقعی دست یافت یا باید گفت بر اثر دیدگاههای جدیدی که ارائه شده، تعاریف دیگری از آنها مدنظر قرار گرفته است. در این خصوص، مسأله برنامهریزی، تصمیمگیری و تصمیمسازی مطرح است و با توجه به چگونگی تخصیص و توزیع منابع، نقش دولت به شکلی بارز جلوه میکند.
در این میان خیابان به عنوان یک شریان ارتباطی زیربناییترین عنصر در ساختار کالبدی هر مجموعه زیستی به شمار میآید. امکانات زیربنایی در زمینه حمل و نقل باید به گونهای طراحی شود که با گسترش بافت شهر و رشد جمعیت انعطاف پذیر و قابل گسترش باشد.
اگرچه اهمیت خیابان در طراحی شهری بهطور فزایندهای مورد توجه قرار گرفته است، اما خیابانها اغلب بدون چارچوب مفهومی واضح و استواری به نظر میرسند. آنچه از نام خیابان در قدم نخست به یاد هر شخص میآید همان نقش بارز تردد و جابهجایی یا یک راه عبوری است. درحالی که خیابان به عنوان یکی از عناصر مهم شکل دهنده فرم اصلی شهر، نماد فرهنگی و اجتماعی و برقرار کننده ارتباط فضایی و اتصال فعالیتهای شهری بوده و همواره مورد توجه شهرسازان و برنامه ریزان شهری قرار داشته است. مسألهایمنی در کنار زیبایی و رعایت اصول طراحی شهری بسیار حائز اهمیت است، تقاطعها در خیابانها از اهمیت بسیاری برخوردار هستند چراکه طبق آمار ارائه شده بخشی از تصادفات به عدم رعایت نکات ایمنی، حق تقدم و اصول طراحی در تقاطعها بازمیگردد. تقاطعها به عنوان محل تلاقی دو یا چند محور بخش مهمی از شبکههای معابر شهری را تشکیل میدهند. بنابراین باید مسئولان ذیربط و کارشناسان تقاطعها را با دقت بیشتری طراحی کنند تا برای همه کاربران ایمن باشد. یک مسأله حائز اهمیت در ایمنی جادهها و خیابانها برخورد وسایل نقلیه و کاربران مانند دوچرخه سواران، موتورسیکلتها و عابران پیاده در تقاطعها است. در تقاطعها اغلب راننده از وضعیت سایر کاربران بیخبر است که این امر میتواند منجر به تصادف شود. در حالی که با رعایت اصول طراحی میتوان این کمبود آگاهی از وضعیت سایر کاربران را جبران کرد و اینجاست که نقش چگونگی طراحی در خیابانها ازجمله تقاطعها به خوبی ملموس میشود.
وضع موجود تقاطعها
اگر به وضعیت موجود تقاطعها دقت شود متوجه خواهیم شد بسیاری از آنها برای رانندگان طراحی شدهاند و کمتر توجهی به کاربران دیگر شده است و امتیازاتی از جمله اختصاص خطوط دوچرخه سواری، خطوط فیلتر شده برای موتورسیکلتها و... در نظر گرفته نشده است. در حالی که در یک طراحی خوب شهری باید تمام امکانات برای تمام کاربران بویژه کاربران نابینا، دارای معلولیت حرکتی، دوچرخه سواران و راکبان موتورسیکلت در نظر گرفته شود. عدم حمایت آشکار از این کاربران انتظارات رانندگان را برای مقابله با آنها نیز کاهش میدهد. این قضیه میتواند باعث ایجاد خطایی تحت عنوان «دیده شده، اما ناخوشایند به دیده شدن» شود. در راستای همین معضل اخیراً تحقیقاتی در این زمینه صورت گرفته شده تا بدانیم:
چگونه کاربران مختلف جادهها و خیابانها در تقاطعها تعامل دارند.
آنچه که آنها برای حمایت از تعاملات ایمن باید بدانند.
گام بعدی در این خصوص استفاده از یک سیستم طراحی مبتنی بر سیستمهای اجتماعی، برای ایجاد مفاهیم طراحی جدید تقاطع است. یک سیستم اجتماعی-تکنیکی سیستمی است که در آن انسان و فناوری برای یک هدف تعامل دارند. هدف توسعه مجموعهای از طرحهای تقاطع جدید است که بهتر از «نیازهای آگاهی شرایط» تمام کاربران پشتیبانی میکند.
درک تنوع کاربران
هدف اصلی از طراحی تقاطع افزایش ظرفیت و قابلیت گذردهی آن، کاهش احتمال برخورد میان وسایل نقلیه موتوری، غیرموتوری و پیادهها و تأمین راحتی و آرامش برای استفاده کنندگان با توجه به ملاحظات ایمنی، اقتصادی و زیست محیطی است.
مهمترین یافتههای مطالعات جادهای و خیابانها ایناست که کاربران مختلف جاده و خیابان بهطور مشابه موقعیت تقاطع را تجربه کنند. از نظر انتقادی، این تفاوتها میتوانند منازعات ایجاد کنند به عنوان مثال، رانندگان نسبت به سایر کاربران هوشیارانهتر عمل میکنند بویژه در جاهایی که چراغ راهنمایی تعبیه شده است و در مقابل دوچرخه سواران و راکبان موتورسیکلت در یک مسیر ایمن تردد خواهند کرد و از طریق ترافیک با خیال راحت فیلتر میشوند.
یک نتیجه کلیدی یافتههای محققان این بود که تقاطعها باید طراحی شوند تا نیازهای مختلفی را در مورد همه کاربران مرتفع سازد. محیط باید تداخلات ایمنی را تضمین کند تا اطمینان حاصل شود که تمام کاربران نسبت به وضعیت یکدیگر آگاهی دارند و رفتارهای احتمالی هر یک را درک میکنند.
بر این اساس، باید در مورد طراحی مجموعهای از تقاطعهای جدید از یک طراحی سیستمهای اجتماعی جدید استفاده شود. در میان این رویکرد به ایجاد سیستمهایی با ظرفیتهای بالا پرداخته میشود و میتواند با مجموعهای متنوع از نیازهای کاربر نهایی روبهرو شود و آنها را رفع سازد.
برای دستیابی به این هدف، ارزشهای اصلی متعددی درنظر گرفته میشود:
انسانها باید به عنوان عنصری ارزشمند درنظر گرفته شوند.
فناوری باید به عنوان یک ابزار برای کمک استفاده شود و نباید به عنوان جایگزین انسانها مورد استفاده قرار گیرد. طراحی باید نیازهای خاص و ترجیحات کاربران مختلف را درنظر بگیرد.
طراحی برای تقاطع بهتر
در طراحی تقاطعها باید نیازها و جایگاه رانندگان، دوچرخه سواران، عابرین پیاده و راکبان موتورسیکلت مورد ارزیابی و بررسی قرار بگیرد تا تقاطعی بهینه طراحی شود که هریک از کاربران در آن احساس رضایت و امینت داشته باشند. در این طراحی باید همبستگی با ارزشهای سیستمهای اجتماعی و دستیابی به توابع تقاطع اصلی یعنی حداقلسازی برخوردها، حداکثر بهره وری، بهینه سازی، انعطاف پذیری و نیاز کاربران درنظر گرفته شود.
راه پیش رو برای طراحی تقاطع چیست؟
سیستمهای حمل و نقل جادهای و خیابانی در آینده بهطور چشمگیری با امروز متفاوت خواهند بود. تقاطعها هوشمندانه خواهند شد به عنوان نمونه میتوان به ظرفیت قابلیت صحبت با وسایل نقلیه یا وسایل نقلیه بدون راننده اشاره کرد.
با وجود این، دستیابی به این هدف مستلزم پیمودن مسیری طولانی است که در کوتاه مدت میسر نمیشود. البته باید گفت در کوتاه مدت، تقاطعات احتمالاً از ترکیبی شامل وسایل نقلیه استاندارد، وسایل نقلیه نیمه خودکار و همچنین دوچرخه سواران، موتورسیکلتها، عابرین پیاده و شاید اشکال جدیدی از کاربرانی که در معرض آسیب پذیری هستند، تشکیل شود. بیشک بدون تغییر، تقاطعها همچنان به کشتن و آسیب رساندن به کاربران ادامه خواهند داد.
تحقیقات پیامهای مهمی را برای چگونگی طراحی تقاطعهای آینده ارائه میدهند. طراحان باید به همان اندازه نیازهای همه کاربران را درنظر بگیرند و نه فقط اینکه به رانندگان توجه شود و وسایل نقلیه بدون راننده و سیستمهای خودکار گسترش یابد. طراحان باید کاربران را از لحاظ فیزیکی جداسازی کنند و هدف خود را ایجاد ارتباط بین کاربران قرار دهند.
در پایان هم باید گفت ضرورت مواجهه فعالانه با معضلات شهر و یاری رساندن به دست اندرکاران اجرایی وظیفه همه متخصصان و صاحبنظران این حرفه است. روند تحول و شکلگیری شهرها گویای ضرورت اتخاذ نگرشی خاص و متفاوت در قبال ویژگیهای کالبدی خیابان است، بدین معنی که میتوان ارزشهای کالبدی خیابان را از لحاظ سیمای شهری به گونهای متفاوت از سایر عناصر کالبدی شهر مانند میدان یا یک مجموعه معماری درنظر گرفت. در نظاره سیمای خیابان، عواملی چون زاویه دید پرسپکتیو و بعد چهارم یعنی حرکت دارای نقش تعیین کننده است. به همین دلیل بیان مفاهیم و انتقال دیدگاههای مختلف مستلزم پایهگذاری الفبایی ویژه و نگرشی خاص در قبال ویژگیهای کالبدی خیابان شهری است.