مدت‌ها بعد صنعت تلوزیون و برنامه‌های تلوزیونی جدی‌تر شد؛ به طوری که در حال حاضر برنامه‌های تلوزیونی از جذاب‌ترین و پرمخاطب‌ترین برنامه‌های دنیا هستند. اما نیاز انسان‌ها پویا است و تغییر می‌کند. تماشای تلوزیون، یعنی اینکه در یک زمان خاص، در یک مکان خاص باشیم؛ این به معنای محدودیت برای ما است و انسان هم محدودیت را دوست ندارد. انسان نیاز داشت تا هرجا که می‌خواهد و در هر دستگاه و هر مکانی که دوست دارد به تماشای ویدئوی مورد نظر خود بپردازد. اینجا بود که تکنولوژی VOD و سرویس‌های مبتنی برآن وارد میدان شدند تا این نیاز را برطرف کنند. در این نوشته کمی درباره VODها و سرویس‌های تلوزیون تعاملی و نوین صنعت پخش (Broadcasting) صحبت کنم.
ظهور با IPTV
VOD یا همان Video-On-Demand، به معنی این است که هر موقع و در هرزمانی که خواستیم، به ویدئو مورد نظر دسترسی داشته باشیم. برخلاف تفکر مرسوم، VOD یک سرویس نیست، بلکه یک تکنولوژی است که سرویس‌های مختلفی را دربر می‌گیرد. اولین سرویس‌ها در این زمینه، IPTVها بودند. کمی درباره IPTV باید بیشتر بحث شود. وب‌سایتی که به صورت آنلاین به پخش تلوزیون یا ویدئو می‌پردازد، IPTV نیست! این تفکر رایج در کشور است که اشتباه است. IPTV یک سرویس است که اغلب به یک سخت‌افزار و یک نرم‌افزار خاص، علاوه بر اینترنت نیاز دارد. اپل تی‌وی یکی از معروف‌ترین سرویس‌های IPTV را در دنیا ارائه می‌دهد. این سرویس به یک دستگاه اپل تی‌وی، علاوه بر نرم‌افزار مخصوص اپل و اتصال اینترنت نیاز دارد. سرویس اپل تی‌وی هم شامل چندین شبکه تلوزیونی غیر رایگان دنیا است که به صورت آنلاین و از طریق این سخت افزارها قابل پخش است. پس سرویسی مانند یوتیوب، آپارات، تلوبیون و امثال آنها، هرچند که تلوزیون را هم به صورت زنده نشان دهند، IPTV نیستند. این سرویس‌ها تحت عنوان سرویس‌های OTT مطرح می‌شوند که در ادامه درباره آنها توضیح خواهیم داد.
OTT و پدیده تلوزیون تعاملی
تلوزیون تعاملی، به این معنی است که مخاطبان با پخش‌کننده برنامه و درنهایت با برنامه‌ای که تماشا می‌کنند ارتباط بیشتری داشته باشند. OTT یا همان Over-The-Top Conten به مخاطبان اجازه می‌دهد که، بدون واسطه سخت‌افزار یا اپراتور خاصی و صرفاً از طریق اینترنت به تلوزیون خود دسترسی پیدا کنند. فرق این سرویس با IPTV در حذف واسطه‌هایی مثل اپل تی‌وی است. اینجا است که سرویس‌هایی مانند یوتیوب، Netflix، تلوبیون، Hulu و یا آپارات مطرح می‌شوند. غالب این سرویس‌ها به این صورت هستند یک سری ویدئو به صورت آرشیوی و یک سری پخش زنده را دارند. مخاطبان می‌توانند با پرداخت هزینه‌ای مشترک این سرویس‌ها بشوند و از خدمات آنها استفاده کنند. برخی از آنها هم مثل یوتیوب و آپارات صرفاً سرویس‌های اشتراک ویدئو به صورت رایگان هستند. به عنوان مثال، سرویس Netflix به مشترکین خود اجازه دسترسی به یک سری شبکه‌هایی که غیررایگان هستند، علاوه بر آرشیوی از ویدئوهای محبوب جهان را می‌دهد. حتی برخی از این سرویس‌ها مانند Netflix پا فراتر گذاشته و به پخش انحضاری سریال‌ها یا فیلم‌های سینمایی معروف جهان و یا تولید فیلم می‌پردازند. به عنوان نمونه، سریال House Of Cards به صورت انحصاری در Netflix پخش شده است.
اینجا پدیده دیگری داریم که آن را Second Screen می‌نامند. به این معنی که مخاطب نه تنها می‌تواند ویدئو مورد علاقه خود را از طریق تلوزیون، بلکه از طریق تلفن‌های همراه، لب‌تاپ‌ها، تبلت‌ها و یا کنسول‌های بازی تماشا کند، عقب جلو کند، دیدگاه درج کند و در برخی موارد ذخیره کند. این همان تعاملی است که کاربر با شبکه دلخواه خود برقرار کرده است. تعداد دستگاه‌هایی که یک سرویس OTT پشتیبانی می‌کند، به عنوان یک مشخصه فنی مثبت شناخته می‌شود. همچنین، علاوه بر تعامل، حتی در برخی از این سرویس‌ها، محتوایی فرای محتوای شبکه‌های اصلی در تلوزیون پخش می‌شود. مثلا سریال x در شبکه HBO پخش می‌شود، اما پشت صحنه آن انحصاراً در اپلیکیشن موبایلی آن به نام HBO GO برای مشترکین قابل دسترسی است. این تمایز سرویس‌های OTT با IPTV است.
مؤخره
در این نوشته اول به توضیح این مفاهیم پرداختم؛ برای این کار هم دلایلی داشتم. نخست اینکه در تلوزیون و یا خبرهای مختلف بسیار می‌شنیدم که مسؤولی صرفاً از واژه IPTV برای همه نوع سرویس پخش اینترنتی استفاده می‌کرد. دوم اینکه برای علاقه‌مندان این حوزه، شناخت تفاوت‌های این مفاهیم بسیار اهمیت دارد.
این روز‌ها در کشورمان بسیار درباره سرویس‌های VOD و نیاز ایجاد آن توسط صداوسیما را می‌شنویم. شاید دلیل آن فقر محتوایی صداوسیما باشد. کمی اگر واقع‌نگر باشیم، فضای مجازی به طور کلی تلوزیون و صداوسیما را محو کرده است. تاحدی که گاهاً صداوسیما برنامه‌هایی پخش می‌کند که، مجری درحال قرائت پست‌های اینستاگرامی یا تلگرامی افراد مختلف است. یعنی مجری به نوعی محتوای خود را از فضای مجازی تغذیه می‌کند. حتی تحلیل‌ها نشان می‌دهد که تبلیغات در فضای مجازی و اینترنت، بیشتر از شبکه‌های صداوسیما دیده می‌شود. صداوسیمای کشور ما سال‌ها است که به صورت یک‌طرفه درحال اجرای برنامه‌های مختلف است. شاید وقت آن رسیده که با ایجاد سرویس‌های تعاملی، مخاطبان خود را بیشتر درگیر برنامه‌های خود کند. لازمه این کار شاید پا گذاشتن روی پروتوکول‌های مخصوص صداوسیما هم باشد؛ اما برای جانماندن از این دریای رسانه، چاره‌ای جز این نیست.
