جمعه‌ای که برای ایرانی‌های چشم انتظار ورود هواپیمای نو، به منزله روزی خاص برای شکستن تحریم‌های ٣٨ ساله بود؛ انتظار داشتند لبخند همراهی دنیا به ایران، فصل جدیدی را به روی اقتصاد ایران بگشاید، تا شاید ایرانی‌ها هم به دست یافتنی‌ترین حق‌شان یعنی استفاده از هواپیمای با کیفیت برسند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد ، درست یک سال پیش بود که محمدجواد ظریف به دنبال مذاکره نفسگیر در وین در توییتر خود خبر از نخستین توافق داد و ٩ ماه بعد از این توافق، برجام امضا و اجرایی شد. همزمان با توافق‌های اولیه، وزارتخانه‌های کلیدی کشور مذاکرات خود را برای دوران پسابرجام آغاز کردند. سرمایه‌گذاران خارجی بسیاری آمدند، مذاکره کردند و رفتند. نتیجه برخی مذاکرات حالا به نتیجه رسیده است؛ نمونه‌اش سرمایه‌گذاری توتال در پتروشیمی. برخی دیگر به اما و اگر گیر کرده، مثل خرید هواپیما. خرید هواپیمای نو همزمان با توافق برجام و به دنبال سفر حسن روحانی رییس‌جمهور به فرانسه کلید خورد. قرار بود ١١٨ فروند هواپیما به صورت لیزینگ از ایرباس خریداری شود. همزمان خبر رسید که بویینگ هم در لیست مذاکره خرید هواپیما قرار گرفته، اما چند و چون این مذاکره به دلیل قطع روابط سیاسی ایران و امریکا تامدت‌ها مشخص نبود. همین دو خبر کافی بود که نشان دهد برجام دارد کم کم میوه می‌دهد. اما مذاکره خرید هواپیما مثل هوای بهاری دوام نداشت.
در آن روزهای بهاری خبر ورود این تعداد هواپیمای مسافربری به ایرلاین‌های ایران بهترین خبری بود که هم مردم و هم ایرلاین‌های ایرانی شنیده بودند. شاید آرزوی خیلی از مسوولان حوزه راه و ترابری هم بوده که این اتفاق در دوران مسوولیت آنها می‌افتاد و نه صرفا سقوط‌های تلخ. روزگاری که آنها روایت می‌کردند برای مذاکره جهت ورود هواپیمای جدید هر فردی که ادعای توانایی خرید هواپیما داشت، بدون انجام بروکراسی اداری پای میز مذاکره می‌نشاندند.
شروع از داووس، پایان با کاخ سفید؟
مذاکره اولیه برای نوسازی ناوگان هوایی کشور از سفر حسن روحانی، رییس دولت تدبیر و امید به داووس آغاز شد. از مذاکرات متعدد وزرای اقتصادی ایران با همتاهای خود خبرهای ضد و نقیضی در خصوص احتمال از سر‌گیری مراودات اقتصادی با شرکت‌های قدر اروپایی و امریکایی به گوش رسید که در این میان خبر احتمال انعقاد قرارداد خرید هواپیما کمرنگ‌تر از خرید قطعات لازم برای هواپیماهای موجود بود اما بعد از گذشت نزدیک به یک سال و اندی از آن روزها (آغاز دولت یازدهم) و رد و تاییدهای مختلف از قراردادهای صنعت هوایی بالاخره در بهار ٩٤ بارقه امید در نوسازی ناوگان ایرلاین‌های ایرانی شکسته شد و ایرباس‌های نیمه جوان راهی آسمان ایران شدند و بالاخره دیوار صوتی ایران با غرش موتورهای آنها شکسته شد.
از ٢١٨ هواپیمایی که وعده خرید آن از ایرباس و بویینگ داده شد، حالا به ٩ فروند ختم شده است؛ کار به جایی رسیده که به جای افزایش هواپیماهای تازه نفس تنها اخبار منفی از نتیجه مذاکرات به گوش می‌رسد. حتی صدرو مجوز اوفک از سوی خزانه‌داری امریکا و برگزاری دو همایش بین‌المللی در ایران با حضور شرکت‌های بزرگ هوایی دنیا در تهران، برگزاری چندین دور مذاکره و گفت‌وگو با مسوولان ایرباس و بویینگ هم نتوانسته دیوار بی‌اعتمادی به ایران برای فروش هواپیما را بشکند. انگار برجام برای ایران تنها ٩ فروندهواپیما ایرباس داشته است. البته خیلی‌ها می‌گویند، همین ٩ فروند هم غنیمت است، زیرا نباید انتظار داشت آثار تحریم‌های چندین ساله یک سال و دو سال از بین برود. تجربه تحریم‌های عراق مثال روشنی است. این کشور بعد از ١٠ سال تازه از تحریم‌های غرب خلاص شده و نفس می‌کشد.
زمزمه به فرجام نرسیدن خرید هواپیما از ایرباس و بویینگ از پیش از برگزاری انتخابات امریکا به گوش می‌رسید. سنگ‌اندازی‌ها از مجوز اوفک آغاز شد و آنقدر ادامه پیدا کرد که به انتخابات امریکا رسید. از سویی وجود قوانین و مقرراتی که مهر و امضای امریکا را برای ورود ناوگان جدید هوایی مورد نظر ایران طلب می‌کند، موجب شده تا خرید هواپیماهای ایرباس و بویینگ در هاله‌ای از ابهام باقی بماند. حالا که دیگر با انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رییس‌جمهور امریکا رسما ورود هواپیماهای جدید را با بن بست جدید مواجه کرد.
در روزهای گذشته باز هم اخبار ضد و نقیض موجب شده تا پرونده خرید هواپیما، همچون مذاکرات برجام، به مذاکراتی مدت‌دار و غیر قابل پیش بینی مبدل شود. همزمان با تصویب طرحی در کنگره امریکا مقرر شد تا پشتیبانی مالی بانک‌های امریکایی از فروش هواپیما به ایران ممنوع شود. اگرچه رویترز اوایل هفته جاری از صدور مجوز امریکا برای فروش ۱۰۶ فروند هواپیمای ایرباس به ایران خبر داد اما و در‌عین حال مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته بود که: « شخصا ضامن اجرای کامل برجام از سوی تمام طرف‌ها هستم و امریکا نمی‌تواند یکطرفه آن را لغو کند. » دیوید مورتلوک، مقام سابق کاخ سفید در امور تحریم‌ها، همان روز در این باره گفت که در هر لحظه‌ای می‌توان مجوزها را باطل کرد، مگر در بازه زمانی‌ای که در قانون اعلام شده است که آن تعداد بسیار اندک خواهد بود. با این حال، رویترز نوشته است که چنین اقدامی با مخالفت کشورهای امضاکننده برجام مواجه شده و آنها احتمالا این اقدام را نقض توافق هسته‌ای محسوب خواهندکرد. این روزها گمانه‌زنی رسانه‌ها اما و اگرهای نهایی شدن قرارداد خرید هواپیما را بیش از گذشته پررنگ کرده است؛ با این وجود مذاکره‌کنندگان خرید هواپیما در ایران نظر دیگری دارند و از ادامه مذاکرات در فضایی دور از گمانه زنی‌های رسانه‌ای خبر می‌دهند. با این حال واکنش وزیر راه و شهرسازی و قائم‌مقام او به عنوان مسوول این مذاکرات این است که این هواپیماها به ایران خواهند آمد. اصغر فخریه‌کاشان، قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در امور تامین مالی و فاینانس در واکنش به لغو قرارداد ایرباس گفته است که اگر آنها نمی‌خواستند به ایران هواپیما بفروشند هفته قبل به ایران نمی‌آمدند.
به فاصله کوتاهی فخریه‌کاشان رسما اعلام کرد که تامین مالی خرید ۷۷ فروند «ایرباس» نهایی شده است و هم‌اکنون قرارداد خرید ۱۱۲ فروند هواپیمای ایرباس نهایی و آماده امضاست. طبق قرارداد اولیه روش خرید هواپیماها به صورت اجاره به شرط‌تملیک بلندمدت است. بنا به گفته او برای تامین مالی تعداد باقیمانده هواپیماهای ایرباس نیز به اندازه کافی فرصت باقی است و به راحتی می‌توانیم برای تامین مالی آن اقدام کنیم.
احمد عابدزاده، رییس سازمان هواپیمایی کشوری که خود زمانی نخستین لیزینگ‌کننده هواپیما به ایران در زمان مدیریتش بر ایرلاین آسمان بود، در تکمیل اظهارات فخریه‌کاشان گفته بود «هیچ اتفاق جدیدی برای ادامه مذاکرات نیفتاده است.»
با همه این احتمالات و حتی ابراز امیدواری برای ورود ایرباس به ایران، به نظر نمی‌رسد به این زودی‌ها آسمان ایران آن ٢٠٠ فروند هواپیمای وعده داده شده را در آسمان خود ببیند. شاید پرونده خرید هواپیما با همین ٩ فروند بسته شود. شاید هم خریدها به سوی شرق یعنی خرید از چین و ژاپن هدایت شود. احتمال‌های زیادی وجود دارد که بخشی از آن به نحوه نشستن دونالد ترامپ بر کرسی ریاست‌جمهوری ایالات متحده بستگی دارد. اگر مخالفت او با برجام مثل مبارزات انتخاباتی‌اش باشد، باید با ایرباس و بویینگ خداحافظی کرد. شاید هم اتفاق تازه‌ای بیفتد.
نگرانی ایرباس و بویینگ آن سوی میز مذاکره
آن‌سوی این کش و قوس خرید، فروشنده‌ها ایستاده‌اند. مقامات ایرباسی و بویینگ بعد از مدت‌ها بازار خوبی مثل ایران یافته‌اند، آنها هم امیدوارند با حضور در ایران بتوانند بازار جدیدی برای خود ایجاد کنند. بر اساس متن توافق هسته‌ای هیچ یک از کشورهای جهان حق ممانعت از فروش هواپیماهای جدید به ایران را ندارند، اما امریکا بر اساس قواعد یکطرفه خود تلاش کرده شرایط را در اجرای این توافق دشوار کند.
شرکت اروپایی ایرباس که از چند ماه قبل مذاکرات خود را با ایران آغاز کرده بود، توانسته مجوزهای لازم از اوفک را نیز دریافت کند و حالا منتظر تصمیمات سیاسی کاخ سفید در دوره جدید ریاست‌جمهوری است. این روزها سیاست و اقتصاد بدجور به هم گره خورده است.
اوضاع برای بویینگ اما متفاوت است؛ این شرکت امریکایی که حتی برای آغاز مذاکرات خود با ایران نیز با سنگ‌اندازی‌های جدی دولت ایالات متحده مواجه بود به دنبال تغییرات سیاسی این کشور احتمال دارد از حضور در بازار ایران باز بماند. موضوعی که قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی نیز به شکل تلویحی آن را تایید کرده است.
فخریه‌کاشان در این رابطه گفته احتمال تغییر در رویکرد بویینگ به عنوان یک شرکت امریکایی وجود خواهد داشت و شانس آن وجود دارد که بویینگ با سیاست‌های احتمالی دولت جدید این کشور برای نقض توافق‌های فروش هواپیما به ایران موافقت کند و این امر تا حدی طبیعی است.
اظهارات قائم‌مقام آخوندی نشان از آن دارد که شرایط برای ورود بویینگ به آسمان ایران پیچیده‌تر از گذشته شده است. با توجه به اینکه فرآیند خرید هواپیماهای نو در سراسر جهان به شکل نقدی انجام نمی‌شود و شرکت‌های لیزینگ‌کننده یا فاینانسر بخش قابل توجهی از منابع مالی مورد نیاز برای این توافق‌ها را بر عهده می‌گیرند، احتمالا در صورت تصویب قانون منع تامین مالی هواپیماهای ایران از سوی کنگره امریکا راه ورود بویینگ به ایران را دشوارتر از قبل می‌کند. در چنین فضایی شاید نهایی شدن قرارداد با ایرباس و برنامه‌ریزی برای مذاکره با دیگر شرکت‌های هواپیماساز بهترین گزینه پیش روی ایران باشد؛ گزینه‌ای که می‌تواند یک شرکت بزرگ هواپیماساز امریکایی را از بازاری بسیار بزرگ محروم کند.
