بحران آب تاکنون بارها نقل بسیاری محافل و نشست‌های خبری شده است، موضوعی که اگرچه درخصوص آن صحبت‌های بسیاری مطرح شده اما راه‌حل درستی برای آن تدوین نمی‌شود. هنوز مردم عمق بحران آب موجود در کشورمان را با شفافیت کامل نمی‌دانند و حتی برخی خبر ندارند که حجم ذخیره آبی کشور با کمبود مواجه است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون، مسائلی که بیشتر باید به آن پرداخته شود و مورد توجه سازمان‌هاو ارگان‌ها قرار گیرد؛ از یک سو مربوط به بخش فرهنگسازی و تبلیغات در خصوص مصرف بهینه آب شرب است و از سوی دیگر مربوط به بخش ترویج و آموزش حوزه کشاورزی کشور می‌شود که از فقر فرهنگی، آموزش و تکنولوژی کشت رنج می‌برد. اکنون به عقیده کارشناسان آژیر قرمز مصرف آب در کشور به صدا درآمده است و این بحران جدی به نظر می‌رسد. در حال حاضر ۹۶ سد که ۴۰ درصد حجم مخازن ۱۷۷ سد مهم کشور را تشکیل می‌دهند، کمتر از ۴۰ درصد آب دارند که سدهای دز، سفیدرود، لار، زاینده رود، ساوه و ملاصدرا از آن جمله است.
31 درصد سدهای پنجگانه تامین کننده آب شرب تهران، آب دارد. اکنون وضعیت آبی پنج سد تامین کننده آب شرب تهران به این صورت است: سد لار 27 میلیون متر مکعب، سد طالقان 249 میلیون متر مکعب، سد کرج 101 میلیون متر مکعب، سد لتیان 29 میلیون متر مکعب و سد ماملو 179 میلیون متر مکعب آب دارند.به این ترتیب در حال حاضر 586 میلیون متر مکعب آب در مخازن سدهای تهران وجود دارد و این سدها به ترتیب ذکر شده 3، 59، 55، 39 و 72 درصد پر هستند و نسبت به سال قبل دو درصد حجم آب سدهای تهران کمتر شده است.
میزان ذخیره آب نسبت به سال گذشته
میزان ورودی آب به سدهای پنجگانه از ابتدای سال آبی جاری (مهر) تاکنون 169 میلیون متر مکعب بود که نسبت به پارسال هفت درصد کاهش نشان می دهد و میزان خروجی آب نسبت به زمان مشابه پارسال 413 میلیون متر مکعب گزارش شده است که پنج درصد افزایش دارد.
میانگین بارش در استان تهران از ابتدای سال آبی 35میلی متر گزارش شده است که نسبت به پارسال 66درصد ونسبت به دراز مدت 67 درصدمنفی است. دو روز پیش نیز محمدی‌نژاد فرماندار ازنا گفت: با توجه به کاهش میزان بارش‌ها نسبت به سال گذشته و دوره‌های قبل باید در نظر داشت که زنگ خطر برای حفاظت از منابع آب و مدیریت مصرف آب به صدا در آمده است. با توجه به کاهش بارش‌ها و کاهش ذخیره آب‌های زیر زمینی باید کشاورزان با طرحی هماهنگ و پیروی از الگوی کشت از کاشت محصولات پر آب اجتناب کنند تا از مشکل کم‌آبی به خوبی عبور کنیم. با این حال، دستگاه‌های متولی بایدتمام توان خود را برای مدیریت مصرف آب به‌خصوص در حوزه کشاورزی به کار ببندند.
نقش مردم در مدیریت بحران آب
روز گذشته نیز عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور به نقش مردم در مدیریت بحران آب تاکید کرد و گفت: حقابه تالاب‌های کشور باید داده شود. او در جلسه بررسی وضعیت خشکسالی و منابع آب کشور و مقابله با بحران آب، از آمادگی کامل استانداران و فرمانداران برای تشکیل ستاد بحران آب خبر داد تا با همکاری همه دستگاه‌های مرتبط و تمهیدات لازم، بتوانند برنامه‌های پیش‌بینی شده در این زمینه را محقق کنند. وزیر کشور از تمام دستگاه‌هایی که طبق آن مصوبه موظف به انجام کارهای تعیین شده بودند، خواست تا گزارشی از اقداماتی که تاکنون انجام داده‌اند به ستاد مدیریت بحران ارائه دهند و رییس سازمان مدیریت بحران نیز ظرف یک هفته آینده با برگزاری جلسه‌ای گزارش عملکرد این دستگاه‌ها را دریافت کند.
به گفته او نقش مردم در مدیریت بحران آب بی‌بدیل است و دستگاه‌های مسئول باید از ظرفیت صداوسیما و فضای مجازی، ائمه جمعه و نظایر آن در تبیین شرایط و وضعیت منابع آب کشور و لزوم مدیریت در مصرف آن استفاده حداکثری داشته باشند. در این جلسه بر بررسی تمامی ابعاد عواقب کمبود آب در استان‌ها و انجام تدابیر و اقدامات لازم برای جلوگیری از وقوع آن‌ها تاکید شد.
کم آبی به روایت آمار
اکنون حدود ۱۵ سال است که «بحران آب» برای ایران به یک پارادیم تبدیل شده است؛ به باور تحلیلگران اقتصادی، بحران آب یکی از مهم‌ترین بحران‌هایی است که در کمین اقتصاد ایران است. بررسی آمار و ارقام رسمی کشور ،حاکی از آن است که در دهه اخیر، تاحدودی بارندگی در تمام کشور نسبت به متوسط بلندمدت کاهش معناداری داشته است.
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که این کاهش محسوس به دلیل «وقوع خشکسالی‌ها» و «تغییرات اقلیم» بوده که در مقیاس جهانی به دلیل بر‌‌هم خوردن توازن گازهای گلخانه‌ای از سوی بشر اتفاق افتاده است. در این میان به‌تبع کاهش میزان بارندگی، میزان روانآب نیز کاهش خواهد یافت. بررسی آمار و ارقام نشان می‌دهد که میزان روانآب در کشور به‌میزان قابل‌توجهی کاهش یافته و نمی‌توان تمام کاهش آن را به تغییرات اقلیم بسط داد. موضوعی که نشان می‌دهد علاوه بر دخالت مولفه‌های تاثیرگذار جهانی در شکل‌گیری بحران آب در ایران، پای چالش‌های مختلف داخلی و ضعف در ساختارها نیز در میان بوده است. «عدم تطابق اسناد بالادستی بخش آب با نیازهای روز این بخش»، «تعدد دستگاهی و عدم هماهنگی بین دستگاه‌ها و بخشی‌نگری آن‌ها»، «نبود برنامه مدون بلندمدت و ارتباط سایر اسناد بالادستی» و «خشکسالی‌ها و تغییر اقلیم» به‌عنوان برخی از مهم‌ترین مقصران بحران آب شناسایی شده‌اند که در به صدا درآمدن زنگ هشدار بحران آب در ایران دست داشته و دارند.
لزوم یک راهبرد برای چالش کم آبی
مشکلات ناشی از وقوع بحران آب و جنبه‌های مختلف آن، نظر مدیران و مسئولان کشور را در سطوح و دستگاه‌های مختلف به خود جلب کرده است. بررسی وضعیت آب در کشور نشان می‌دهد در ۱۰سال اخیر در کشور، میزان بارندگی حدود ۱۱ درصد نسبت به متوسط بلندمدت کاهش یافته و به‌تبع آن نیز حجم جریان سطحی در دوره مشابه حدود ۴۴ درصد کاهش یافته است. نکته قابل توجه این است که کاهش در مقدار بارندگی به‌دلیل وقوع خشکسالی و تغییر اقلیم اتفاق می‌افتد اما کاهش در حجم جریان سطحی علاوه بر این امر، به‌دلیل برداشت‌های بالادست نیز صورت می‌گیرد.
این موضوع باعث شده است که در ۱۵ سال اخیر مجموع حجم مخازن سدها در کشور حداکثر تا نصف از آب پر باشد. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد برخی چالش‌های مهم بخش آب شامل «تغییر اقلیم»، «کاهش آب تجدیدپذیر»، «نابودی و تخریب زیست‌بوم‌های آبی»، «بهره‌وری پایین آب در بخش‌های مختلف» و «منازعات آبی محلی و منطقه‌ای» است. تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که ادامه سیاست‌ها و روندهای پیشین در بخش آب، آینده این بخش را با چالش‌ها و بحران‌های بیشتری مواجه خواهد ساخت و ابعاد مختلفی از بحران آشکار خواهد شد؛ در نتیجه تغییر رویکرد اساسی در سیاست‌ها وراهبرد‌های این بخش لازم است.
بحران قطعی آب
عبدالرحیم هوشمند، کارشناس آب در این خصوص می‌گوید: با شرایط فعلی بارندگی و به صدا درآمدن آژیر قرمز کاهش ذخیره آب سدها، بحران آب در کشور قطعی است. اگر در ماه‌های آینده نیز بارندگی داشته باشیم،دوباره شرایط مطلوبی پیش‌رو نخواهیم داشت؛به دلیل اینکه توزیع نامتقارن باران موجب می‌شود که به اهداف مورد نظر مانند رشد گیاه و ذخیره آب در یک سال زراعی دست پیدا نکنیم. در مدت باقی‌مانده چندان امیدوار به افزایش بارش‌ها نیستیم و فکر نمی‌کنیم که به اندازه کافی بارندگی داشته باشیم. اما برای مثال اگر بارش‌ها نرمال نیز باشد، این اتفاق باعث می‌شود ذخیره سازی با مشکلاتی روبه‌رو شود؛ بنابراین ذخیره سازی کاملی نخواهیم داشت و یکی از دلایل آن محدودیت حجم ریزش‌های جوی در ابتدای سال است. از آنجایی که ایران کشور خشکی به شمار می‌رود، بارندگی‌ها نیز بسیار کم است. از طرفی توزیع ریزش‌ها، توزیع مناسبی نیست. منطقه‌ای مانند خوزستان که باید 250 میلی‌متر بارندگی داشته باشد، ممکن است قسمت عمده بارش در یک فصل یا مدت زمان کوتاهی صورت بگیرد و در زمان‌های دیگر شاهد هیچ‌گونه بارندگی نباشیم. اکنون با گذر از پاییز و ورود به زمستان، ریزش جوی را شاهد نبودیم؛به‌گونه‌ای که در اهواز کمتر از 10 میلی‌متر بارندگی داشتیم. اگر از اکنون به بعد بارندگی اتفاق بیفتد، به صورت روان آب از دست خواهد رفت. به این ترتیب فرصت ذخیره سازی در پوسته زمین از دست رفته است و با این وضعیت در تابستان آینده دچار مشکل می‌شویم. چند روز پیش یکی از مسئولان آب تهران اعلام کرد اگر این شرایط به همین شکل پیش برود، در آینده 60 درصد تهرانی‌ها آب آشامیدنی نخواهند داشت. اما هشدارهای دولت و مسئولان چندان جدی و شفاف نیست. این هشدارها باید با شفافیت بیشتری به مردم منتقل شود تا تغییراتی را روی مصرف آن‌ها ایجاد کند.
مردم عمق بحران را نمی‌دانند
او با تاکید بر اینکه مردم باید عمق بحران را درک کنند و نسبت به مدیریت مصرف حساس شوند، می‌گوید: با این وضعیت باید در مسائل فرهنگی فعال‌تر ظاهر شویم. از سوی دیگر دولت باید در درجه اول، آب‌بهای بخش کشاورزی را اصلاح کند. آب‌بها، یکی از فاکتورهای مهمی است که می‌تواند زارع را نسبت به مصرف کمتر آب قانونمند کند.
دولت باید این مساله را قانونی پیش ببرد. اگر این اتفاق صورت گیرد، حجم بسیاری از آب ذخیره شده تلف و تبدیل به زه‌آب نمی‌شود. نکته دوم مربوط به تحویل حجمی آب است که باید در دستور کار قرار گیرد. بیشترین مصارف آب در بخش کشاورزی است و بیشترین حجم آب در این بخش مصرف و تلف می‌شود. بنابراین باید اندازه‌گیری و تحویل حجمی آب جزو برنامه‌های دولت قرار بگیرد تا حجم زه‌آب‌ها کاهش پیدا کند. سوم اینکه برای زه‌آب‌های موجود باید برنامه بهره برداری در نظر گرفته شود. در این میان از طریق گیاهان شورپسند می‌توان این بخش را کنترل کرد، گیاهانی که حتی قابلیت کشت و مصرف انسانی دارند. برای این گیاهان می‌توان از زه‌آب‌ها که شوری آن‌ها از حالت متعارف بیشتر است، استفاده کرد. با این حال زه آب‌ها منابعی برای گیاهان شورپسند می‌شوند تا در نهایت، حجم آب‌های موجود بالا می‌رود و صرفه جویی در بخش آب افزایش می‌یابد.
بحران مدیریت کشت
هوشمند خاطرنشان می‌کند: مدیریت کشت نیز مساله‌ای است که به آن توجه نشده است. موضوعی به نام آب مجازی وجود دارد که مربوط به حجم آبی است که به ازای واحد تولید مطرح می‌شود. در بخش باید دقت کنیم که آب را صادر نکنیم. ما گاهی اوقات میوه‌ها را با حجم زیاد آب تولید کرده و بعد صادر می‌کنیم؛ با این صادرات ما در حقیقت به صورت غیر مستقیم آب را صادر می‌کنیم. این موضوع باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد، اینکه چه مقدار آب لازم است در بخش کشاورزی مصرف شود و بر همین اساس مدیریت آب صورت بگیرد. به گونه‌ای که الگوی کشتی تعریف کنیم تا محصولات و گیاهان متناسب و با حداقل مصرف آب، تولید شوند. در کنار این موضوع باید مدیریت توزیع آب نیز مطرح شود.
نباید با بحران آبی که وجود دارد، تمام نیازهای خود را در داخل تولیدکنیم بلکه مانند سایر کشورها باید برخی نیازها را از خارج از کشور تامین کرد تا دچار کمبود آب در کشور نشویم. به هر صورت آب مایه حیات است و اگر نباشد همه‌چیز تحت تاثیر این مساله قرار می‌گیرد.
جای خالی آموزش و تبلیغات
او ادامه می‌دهد: آمارها نشان می‌دهد سطح آب مصرفی در جامعه شهری نسبت به بخش کشاورزی پایین تر است. به همین دلیل اگر آموزش و تبلیغات در بخش کشاورزی باشد، این وضعیت بهتر خواهد شد. از طرفی در بخش تبلیغات محلی، فعالیت خاصی دیده نمی‌شود. در تبلیغات شهری، شهرنشینان که آب شرب مصرف می‌کنند، جامعه هدف قرار می‌گیرند. در این میان آب شرب حجم زیادی از آب‌های مورد مصرف را در سایر زمینه‌ها پوشش نمی‌دهد بلکه مقدار اندکی است. بنابراین باید در بخش محلی و کشاورزی، تبلیغات و آموزش بیشتر و بهتری صورت گیرد زیرا تبلیغات شهری روی مصرف آب شرب تاثیر می‌‌گذارد که نسبت به تلفات موجود آب، درصد کمی را شامل می‌شود.
با این وجود باید در بخش‌های مختلف از جمله صنعت، کشاورزی و شرب صرفه‌جویی صورت بگیرد و ترویج کشاورزی توسعه پیدا کند. به شکلی که کشاورزان درخصوص کشت و کار، کاهش مصرف آب و کاهش تولید زه‌آب آموزش ببینند زیرا اصلی‌ترین معضل در همین بخش‌هاست. اگر بخش ترویج را توسعه دهیم و روش‌های آبیاری و کشت گیاهان را به زارعان آموزش دهیم، تاثیر بسیاری در میزان تلفات آب خواهد داشت و آن را کنترل می‌کند. آموزش و تبلیغات در بخش کشاورزی در درجه اول اهمیت دارد و پس از آن تبلیغات جامعه شهری و صنعتی در درجه دوم قرار می‌گیرند.
فاصله ایران با استانداردهای بین المللی
این کارشناس آب می‌افزاید: تاکنون درصد موفقیت در زمینه تبلیغ و آموزش مصرف بهینه بسیار کم بوده است. براساس استانداردهای بین‌المللی حجم مصرفی آب شرب در ایران نسبت به سایر کشورها بسیار بالاست. البته امروز افزایش آپارتمان نشینی بر روی مصرف آب شرب تاثیر گذاشته‌ومصرف بالاست که باید کاهش پیدا کند و به سطح استانداردهای بین المللی برسد. به اعتقاد بنده، قانون‌هایی که نسبت به مصرف و مدیریت آب وضع می‌شوند، باید بازدارنده و سختگیرانه‌تر باشند تا از اتلاف جلوگیری و با آن برخورد شود.
در حوزه کشاورزی نیز نسبت به کشورهای پیشرفته، بسیار عقب هستیم. تولید زه آب در ایران بسیار زیاد است که امیدواریم با تدوین روش‌هایی بتوانیم به صورت قانونمند کاهش زه آب را عملی کنیم. آب متعارف نباید تبدیل به آب نامتعارف شود تا مشکلات حادتری برای جامعه ایجاد نشود؛ به دلیل اینکه تولید آب هزینه‌بر است و بشر برای زندگی به آب نیاز دارد و بدون آب، حیات دچار مشکل می‌شود.
