برنامه وزارت نیرو برای دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه آب شور دنیا در حال خشک شدن است. متولیان امر، خشکی دریاچه ارومیه را به عنوان واقعیت ناشی از تغییر شرایط اقلیمی ایران پذیرفته اند. بنابراین راهکارهایی که در سال های اخیر مورد توجه قرار می گیرد، بیشتر مبتنی بر نحوه برخورد با دریاچه خشک شده و مقابله با پیامدهای ناشی از این رخداد است. برای آگاهی بیشتر از اقدامات وزارت نیرو در راستای نجات دریاچه ارومیه، خبرنگار خبرگزاری موج با محمد رضا عطارزاده معاون وزیر نیرو در امور آب به گفتگو نشسته است: سرنوشت دریاچه ارومیه چه خواهد شد؟ باید این واقعیت را بپذیریم که دریاچه ارومیه در معرض خشک شدن است. تا کنون دریاچه های مختلفی در سطح دنیا خشک شده و باید پذیرفت که احتمال خشک شدن دریاچه هایی در ایران وجود دارد. اقلیم کشور گرم و خشک است. از سوی دیگر به دلیل روند تغییرات اقلیمی به دریاچه های مختلف آسیب وارد شده است. باید واقعیت های موجود را بپذیریم و بدانیم که با آن چگونه برخورد کنیم. مهمترین دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه کدام بوده و چه اقداماتی برای مقابله با خشک شدن آن انجام شده است استفاده مردم از آب ورودی به دریاچه یکی از عواملی است که در خشک شدن آن نقش داشته است. کشت اطراف دریاچه ارومیه به دلیل رشد جمعیت چندین برابر شده است. باید مردم بدانند که چگونه با دریاچه های خشک شده برخورد کنند. یکی از کارهای خوب وزارت نیرو به کارگیری تیم های متعدد کارشناسی از دانشگاه ها است. مشاورین از ابعاد مختلف به مباحث مرتبط با دریاچه ارومیه توجه داشته و مطالعات مختلفی درباره میزان تبخیر، رفتار دریاچه های مشابه، فعل و انفعالات زمین و ... انجام شده است. در جریان این مطالعات، ایده هایی نیز درباره وضعیت دریاچه ارومیه مطرح شد. یکی از موارد آن است که آیا زلزله اطراف دریاچه وان ترکیه به دریاچه ارومیه آسیب زده است یا خیر. مطالعاتی درباره احداث پل میانگذر ارومیه و ... انجام شد. سرانجام راهکارهای نجات دریاچه ارومیه و مقابله با آسیب های اجتماعی ناشی از خشک شدن این دریاچه مورد بررسی قرار گرفت. اجرای هر یک از راهکارهای مطرح شده زمان، مکان و مجوز های خاص خود را می خواهد. برای نجات دریاچه ارومیه راهکارهای کوتاه مدتی مد نظر قرار گرفته است. سدهایی که حدود 5 درصد سهم آب دریاچه را داشتند، شناسایی و آب مازاد پشت سدها به مرور برای ورود به دریاچه ارومیه رهاسازی شد. رودخانه های منتهی به دریاچه به دلیل رسوبگذاری، کاهش ورودی به دریاچه داشتند که با اجرای عملیات لایروبی مسیر ورود آب باز شد. امیدواریم تا سال آینده 200 میلیون متر مکعب آب به این دریاچه وارد شود اما برای تعادل و جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه، سالانه حداقل 3 میلیارد متر مکعب آب نیاز داریم. باید سهم سنگینی از آب را انتقال دهیم که دریاچه نجات پیدا کند اما این راهکار عقلایی و کاملی برای نجات دریاچه نیست. یکی از راهکارهای مناسب، استفاده از تجربیات دریاچه آرال است. با بهینه سازی این تجربیات از آن برای دریاچه ارومیه استفاده خواهیم کرد. این دریاچه مناطق عمیقی دارد که میزان تبخیر آن نسبت به مناطق کم عمق، کمتر است. می توان این مناطق را نجات داد و بخشی از دریاچه را احیا کرد. دریاچه ارومیه در دوران های گذشته کاهش آب داشته و برخی مناطق آن به خشکی رسیده است، در برخی موارد نیز آب زیادی وارد دریاچه شده که جاده ها را تهدید می کرده است. در واقع نوسانات آب در این دریاچه طبیعی است. سهم هر یک از عوامل در خشک شدن دریاچه ارومیه چقدر است؟ بر اساس برآوردها حدود 63 درصد کاهش آب ارومیه مربوط به تغییرات اقلیمی است. 30-25 درصد ناشی از برداشت آب برای مصارف کشاورزی بوده و 6-5 درصد به سدسازی ها مرتبط است. وزارت نیرو شرایط پنج دریاچه وان، سوان ارمنستان، آرال، قزاقستان، خزر و زریوار واقع در کردستان را بررسی کرده و مشاهده شد که افزایش درجه حرارت برای این دریاچه ها مشابه و حدود 2 درجه بوده است. این روند سبب شده تبخیر افزایش یابد و کاهش آب داشته باشیم. در دریاچه سوان شاهد کاهش ارتفاع آب بودیم اما به دلیل عمق زیاد دریاچه، افزایش درجه حرارت کمتر تاثیرگذار بوده است. کم عمقی دریاچه ارومیه، به خصوص در برخی مناطق، شرایط کاهش ارتفاع را به خوبی نمایان کرده است. برای نجات دریاچه ارومیه مجوزهایی از کشورهای همسایه دریافت شد تا آب به این دریاچه منتقل شود. البته این انتقال هزینه های زیادی در بر خواهد داشت. مسائل اجتماعی زیادی نیز دارد زیرا نمی توان آب شیرین را به راحتی از کنار مزارع عبور داد اما به کشاورزی آب رسانی نکرد. با توجه به نمکی بودن کف دریاچه، با انجام مطالعات زمین شناسی قرار است از طریق انتقال آب لحظه ای و با استفاده از رسوبات رودخانه ای، نمک کف دریاچه پوشانده شود تا اگر احیانا دریاچه خشک شد، اثرات منفی زیست محیطی آن به حداقل برسد و اگر تغییرات مثبتی رخ داد، دریاچه مجددا احیا شود. چه میزان اعتبار برای احیای دریاچه ارومیه در نظر گرفته شده است برای نجات این دریاچه بیشتر از توان مجموعه شرکت هایی که در این بخش فعال هستند همچنین حضور علاقه مندان و متخصصین دانشگاه ها استفاده شده است. سال گذشته 8 میلیارد تومان اعتبار برای احیای ارومیه در نظر گرفته شد که از اعتبارات آن برای کار در بخش های مختلف استفاده می شود. تهیه و تنظیم: لیلا مرگن/موج